Co robi Komisja dla utrzymania praworządności?

Zestaw instrumentów na rzecz praworządności

Przestrzeganie podstawowych wartości to wspólny obowiązek wszystkich instytucji UE i wszystkich państw członkowskich. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że Komisja Europejska odpowiada za zagwarantowanie poszanowania praworządności oraz za zapewnienie przestrzegania unijnych praw, wartości i zasad. Komisja dysponuje zatem różnymi instrumentami ułatwiającymi podtrzymanie praworządności. Wyzwania związane z praworządnością są różnorodne, więc nasze narzędzia też są różne. Każde z nich jest dostosowane do konkretnej sytuacji i ma na celu propagowanie praworządności, zapobieganie problemom z nią związanym lub reagowanie na nie.  

Sprawozdanie na temat praworządności

Od 2020 r. Komisja Europejska co roku publikuje sprawozdanie na temat praworządności. Sprawozdanie jest ważnym elementem rocznego cyklu, tzw. mechanizmu praworządności, który umożliwia przegląd sytuacji w zakresie praworządności w poszczególnych państwach członkowskich UE. W sprawozdaniu omawiane są zarówno pozytywne, jak i negatywne zmiany. W ramach oceny, która jest przygotowywana na podstawie licznych spotkań z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami, Komisja Europejska kieruje również do wszystkich państw członkowskich konkretne zalecenia.   

Podejście to przyniosło rezultaty – 65 % zaleceń z 2022 r. zostało w pełni lub częściowo uwzględnionych w 2023 r. Świadczy to o tym, że sprawozdanie na temat praworządności stało się siłą napędową zmian i utrzymania wysokich standardów praworządności w UE. Od 2024 r. sprawozdanie obejmuje również cztery kraje objęte procesem rozszerzenia.   

Przygotowaliśmy serię krótkich filmów na temat praworządności. Można w nich poznać osoby zajmujące się sprawozdaniem na temat praworządności i dowiedzieć się o przygotowaniu sprawozdania, o prowadzonych w związku z tym debatach oraz o wynikach. Zachęcamy do udostępniania filmów w mediach społecznościowych z hasztagiem #RuleOfLaw. 

Sprawozdanie na temat praworządności

Przygotowanie sprawozdania na temat praworządności

Ciągły dialog pomagający udoskonalać sprawozdanie na temat praworządności

5 lat zmian na lepsze dzięki sprawozdaniu na temat praworządności

Inne instrumenty w zestawie

Instrumenty propagowania praworządności i zapobiegania problemom:  

• unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości: roczne sprawozdanie dostarczające porównywalnych danych na temat niezależności, jakości i skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. 
• europejski semestr: coroczny proces, którego wynikiem są zalecenia dla poszczególnych krajów dotyczące kwestii makroekonomicznych i strukturalnych, w tym systemów wymiaru sprawiedliwości i walki z korupcją. Ma na celu pobudzenie wzrostu gospodarczego. 
• wsparcie UE na rzecz reform strukturalnych: UE zapewnia państwom członkowskim wsparcie techniczne i finansowe w reformach strukturalnych, na przykład za pośrednictwem Instrumentu Wsparcia Technicznego oraz w kontekście Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Wiele państw członkowskich w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności uwzględniło reformy i inwestycje mające wzmocnić wymiar sprawiedliwości, ramy antykorupcyjne lub poprawić jakość procesu legislacyjnego.  
• wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego, sieci i projektów: unijne instrumenty finansowe, kampanie informacyjne i działania promocyjne, w tym wsparcie dla sieci sądowych oraz pluralizmu i wolności mediów.

Instrumenty reagowania na wyzwania w dziedzinie praworządności:  

• postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom: procedury zapewniające prawidłowe stosowanie i przestrzeganie prawa UE na szczeblu krajowym. Komisja może wszczynać postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, aby zapewnić ochronę sądową przez niezależne i bezstronne sądy ustanowione na mocy prawa, zgodnie z wymogami art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) oraz art. 47 Karty praw podstawowych.  
• artykuł 7 Traktatu o Unii Europejskiej: instrument rozwiązywania kwestii poważnych naruszeń praworządności lub ryzyka takich naruszeń, przez dialog i ewentualne sankcje przyjmowane przez Radę.  
• ramy na rzecz praworządności: narzędzie wczesnego ostrzegania przyjęte przez Komisję w marcu 2014 r., umożliwiające jej nawiązanie zorganizowanego dialogu z państwem członkowskim w celu zaradzenia systemowym zagrożeniom dla praworządności, aby zapobiec ich eskalacji.  
• ogólny system warunkowości budżetowej: mechanizm warunkowości mający zastosowanie w przypadku naruszeń zasad państwa prawnego w państwach członkowskich, które wpływają lub stwarzają poważne ryzyko wpływu – w sposób wystarczająco bezpośredni – na należyte zarządzanie finansami w ramach budżetu Unii lub na ochronę interesów finansowych Unii.  
• horyzontalny warunek podstawowy dotyczący Karty praw podstawowych: kolejne narzędzie ochrony funduszy UE w kontekście polityki spójności. Horyzontalny warunek podstawowy dotyczący Karty praw podstawowych to wymaganie, aby wszystkie państwa członkowskie wdrożyły skuteczne mechanizmy, które gwarantują zgodność z Kartą praw podstawowych wszystkich programów wdrażanych na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów. Jest to warunek wstępny zwrotu wydatków. 
• mechanizm współpracy i weryfikacji: to dawny mechanizm regularnego monitorowania postępów Rumunii i Bułgarii w realizacji ustalonych w momencie przystąpienia kryteriów dotyczących reformy sądownictwa oraz korupcji, a w przypadku Bułgarii również walki z przestępczością zorganizowaną. W 2023 r. zaprzestano stosowania tego mechanizmu.