Volksgezondheid

De EU-landen zelf hebben de primaire verantwoordelijkheid voor het organiseren en verstrekken van gezondheidsdiensten en medische zorg. Het volksgezondheidsbeleid van de EU vormt een aanvulling op de nationale strategieën en zorgt ervoor dat de EU toewerkt naar een sterkere Europese gezondheidsunie die alle Europeanen ten goede komt.  

Veilige en doeltreffende vaccinatie

De Commissie en de lidstaten kozen voor een gemeenschappelijke EU-aanpak om voldoende coronavaccins te kunnen kopen en de inzet ervan te vergemakkelijken, en zo te helpen zorgen voor tijdige toegang tot en beschikbaarheid van vaccins in de hele EU. Vanaf eind 2020 werden in de EU veilige en doeltreffende vaccins verspreid, na strenge vergunningsprocedures en met de hoogste veiligheidsnormen. Sindsdien heeft de Europese Commissie gezorgd voor 4,2 miljard vaccindoses. In augustus 2023 was in totaal 84,8% van de volwassen bevolking gevaccineerd tegen het virus. Team Europa heeft ook ruim 530 miljoen doses gedoneerd aan landen over de hele wereld. 

Behandelingen en tests voor COVID-19

Vaccinatie was dan wel de beste manier was om een einde te maken aan de pandemie en terug te keren naar het normale leven, tegelijk zet de Commissie zich er nu voor in dat er COVID-19-geneesmiddelen beschikbaar zijn om patiënten te behandelen. De strategie van de Europese Commissie voor COVID-19-geneesmiddelen ondersteunt de ontwikkeling en beschikbaarheid van geneesmiddelen, onder meer voor de behandeling van “long covid”. Zij vult de EU-vaccinatiestrategie aan, als onderdeel van de Europese gezondheidsunie. 9 van de 15 geneesmiddelen op de lijst van mogelijke COVID-19-behandelingen uit 2021 zijn door het Europees Geneesmiddelenbureau veilig en doeltreffend bevonden en aan patiënten in de hele EU ter beschikking gesteld. De Commissie heeft aankoopovereenkomsten gesloten voor de levering van twee geneesmiddelen.  

De Europese Commissie heeft aanbevelingen gedaan voor een gemeenschappelijke testaanpak en voor de monitoring van de verspreiding van het virus, en steun verleend voor de ontwikkeling van meer monitoringcapaciteit. 

De gezondheid van Europeanen beschermen

De Commissie heeft een aantal initiatieven genomen om de gezondheid van de Europeanen te beschermen, door de crisisparaatheid en -respons te verbeteren en de veerkracht van gezondheidszorgstelsels in de EU op lange termijn te verbeteren.

Op basis van de eerste lessen die uit de COVID-19-crisis zijn getrokken, heeft de Commissie in november 2020 voorgesteld een Europese gezondheidsunie op te richten. Deze unie zal Europa uitrusten met de maatschappelijke en economische instrumenten voor de preventie van, paraatheid bij en beheersing van gezondheidscrises op zowel EU- als mondiaal niveau. Een sterke Europese gezondheidsunie zal onze manier van leven, onze economieën en onze samenlevingen beschermen.

Op deze manier is de gecoördineerde respons op EU-niveau verbeterd. Op 23 november 2022 is de verordening inzake ernstige grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen aangenomen. Het gaat om een belangrijke rechtshandeling in het EU-kader voor gezondheidsbeveiliging, waarbij de reeds bestaande EU-mechanismen voor paraatheid, vroegtijdige waarschuwing en respons op gezondheidsgebied alsook de mandaten van twee belangrijke gezondheidsagentschappen van de EU – het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding en het Europees Geneesmiddelenbureau – zijn uitgebreid.

EU4Health, het EU-gezondheidsprogramma voor 2021-2027 dat in maart 2021 op initiatief van de Commissie is vastgesteld en kan rekenen op 5,1 miljard euro aan financiering, zal de veerkracht van gezondheidszorgstelsels versterken en innovatie in de gezondheidssector bevorderen. Als onderdeel van een toekomstige sterke Europese gezondheidsunie levert EU4Health een belangrijke bijdrage aan het herstel na COVID-19 door de EU-bevolking gezonder te maken, de strijd tegen grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen te ondersteunen en de paraatheid en capaciteit van de EU om doeltreffend op toekomstige gezondheidscrises te reageren, te vergroten.

De farmaceutische strategie voor Europa van november 2020 was bedoeld om een toekomstbestendig regelgevingskader te creëren en de industrie te helpen bij het stimuleren van onderzoek en technologieën die de patiënt ten goede komen. Zodoende werd voorzien in de therapeutische behoeften van patiënten en tegelijkertijd marktfalen aangepakt. In het kader van deze strategie is stilgestaan bij de zwakke punten die de COVID-19-pandemie heeft blootgelegd en zijn maatregelen voorgesteld om het systeem te versterken. In april 2023 heeft de Commissie een nieuwe richtlijn en verordening voorgesteld om de bestaande geneesmiddelenwetgeving te herzien en te vervangen.

Tegen de achtergrond van de COVID-19-pandemie lanceerde de Commissie in februari 2021 de “HERA Incubator”. Dit Europese plan voor paraatheid op het gebied van biodefensie had tot doel nieuwe varianten van het virus op te sporen en te analyseren, vaccins te ontwikkelen tegen nieuwe varianten waarvoor bestaande vaccins mogelijk niet voldoende werkzaam waren, en snel en op grote schaal vaccins te produceren die waren aangepast aan nieuwe varianten.

Voortbouwend op dit plan richtte de Commissie in september 2021 de Autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA) op, een van de belangrijkste pijlers van de Europese gezondheidsunie, om Europa weerbaarder te maken tegen toekomstige noodsituaties op gezondheidsgebied en andere risico’s.

Door informatievergaring en opbouw van responscapaciteit anticipeert HERA op gezondheidsbedreigingen en potentiële gezondheidscrises. Zij zorgt voor de ontwikkeling, productie en verspreiding van geneesmiddelen, vaccins en andere medische tegenmaatregelen in noodsituaties. In haar eerste jaar heeft HERA een deskundigengroep voor COVID-19-varianten opgericht die mutaties in het oog houdt.

Tijdens de COVID-19-pandemie heeft het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC), het belangrijkste orgaan dat het risico van de verspreiding van virussen en de gevolgen daarvan voor de volksgezondheid beoordeelt, regelmatig risicobeoordelingen, epidemiologische updates en technische ondersteuning verstrekt. Het ECDC heeft het publiek ook voorgelicht over de pandemie, de verspreiding van het virus, symptomen, tests, behandelingen en preventie, via de pagina met vragen en antwoorden over COVID-19.

De Commissie heeft EU-FAB opgericht – een netwerk van “permanent beschikbare” productiecapaciteit voor de productie van vaccins en geneesmiddelen dat bij toekomstige crises kan worden geactiveerd – en is begonnen met de aanleg van voorraden van apparatuur en geneesmiddelen tegen chemische en nucleaire dreigingen.

Tijdens de COVID-19-pandemie heeft de Commissie ook concrete maatregelen voorgesteld om coronagolven, zoals die van het herfst- en winterseizoen in 2022 en 2023, te voorkomen. Zo heeft zij de lidstaten aangemoedigd de vaccinatie- en boostergraad te verbeteren, prioriteit te geven aan de toediening van boosterdoses, de COVID-19- en griepvaccinatiecampagnes te combineren en te zorgen voor duidelijke communicatie met de burgers over de voordelen van vaccinatie. In de maatregelen is er bovendien op gewezen dat alle EU-landen sterke gezondheidszorgstelsels en voldoende capaciteit moeten hebben. Er zijn ook verdere maatregelen aanbevolen om de geestelijke gezondheid van gezondheidswerkers en de bevolking in het algemeen te ondersteunen.

Ondersteuning van gezondheidszorgstelsels

EU-mechanisme voor civiele bescherming en rescEU

Tijdens de COVID-19-pandemie, vooral in de eerste maanden van de crisis, heeft de EU via het EU-mechanisme voor civiele bescherming de levering van meer dan 190 miljoen medische en persoonlijke beschermingsmiddelen gecoördineerd en medegefinancierd, meer medisch personeel in ziekenhuizen ingezet en ruim 10,5 miljoen vaccindoses verstrekt aan meer dan 55 landen in Europa en de rest van de wereld.

Dankzij de strategische medische reservecapaciteit rescEU, die in 2021 door de Commissie is opgericht om sneller te kunnen inspelen op behoeften als gevolg van gezondheidscrises zoals de COVID-19-pandemie, konden meer dan drie miljoen medische en beschermingsartikelen en laboratoriumbenodigdheden snel aan door de pandemie getroffen lidstaten worden geleverd.

Crisisbeheer en solidariteit

Internationale samenwerking op het gebied van gezondheid

Het Coördinatiecentrum voor respons in noodsituaties (ERCC) speelde een belangrijke rol en hielp 24/7 alle landen, zowel in Europa als daarbuiten.

De Europese Commissie heeft in april 2020 richtsnoeren gegeven voor grensoverschrijdende samenwerking tussen nationale, regionale en lokale autoriteiten op het gebied van gezondheidszorg. Doel was de samenwerking bij de overdracht van patiënten te bevorderen, deskundige medische zorg te verlenen, de mobiliteit van patiënten te waarborgen, de vergoeding van zorgkosten te vergemakkelijken en, meer in het algemeen, de druk op de nationale gezondheidszorgstelsels als gevolg van de pandemie te verlichten. De verzoeken om grensoverschrijdende gezondheidszorg werden gecoördineerd door het Gezondheidsbeveiligingscomité, dat werd voorgezeten door de Commissie, en via het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing en reactie.

Solidariteitsfonds van de EU

In het kader van de EU-respons op de coronapandemie is het bereik van het EU-Solidariteitsfonds in maart 2020 uitgebreid tot ernstige noodsituaties op het gebied van de volksgezondheid. In maart 2021 heeft de Commissie een totaalpakket van bijna 530 miljoen euro aan financiële steun voorgesteld, als aanvullende bijdrage aan lidstaten en toetredingslanden voor hun inspanningen om de pandemie te bestrijden. In mei 2021 hebben de Raad en het Europees Parlement in overeenstemming met dit voorstel de beschikbaarstelling van middelen uit het EU-Solidariteitsfonds goedgekeurd.