Za organizowanie i zapewnianie świadczeń zdrowotnych i opieki medycznej odpowiedzialne są przede wszystkim państwa członkowskie. Unijna polityka w zakresie zdrowia publicznego jest uzupełnieniem polityk krajowych, a jej celem jest stworzenie silnej Europejskiej Unii Zdrowotnej, która przynosić będzie korzyści wszystkim Europejczykom.
Bezpieczne i skuteczne szczepienia
Komisja i państwa członkowskie wypracowały wspólne podejście, co ułatwiło zabezpieczanie dostaw szczepionek przeciwko COVID-19 i ich dystrybucję, a tym samym umożliwiło terminowe udostępnienie tych szczepionek w całej UE. Dystrybucja bezpiecznych i skutecznych szczepionek rozpoczęła się w UE pod koniec 2020 r. po przeprowadzeniu rygorystycznych procedur wydawania zezwoleń gwarantujących wysoki standard bezpieczeństwa. Od tego czasu Komisja Europejska zabezpieczyła blisko 4,2 mld dawek szczepionek przeciwko COVID-19. Do sierpnia 2023 r. przeciwko wirusowi COVID-19 zaszczepiono łącznie 84,8 proc. dorosłej populacji. Drużyna Europy udostępniła krajom na całym świecie ponad 530 mln dawek.
Leki i testy na COVID-19
Szczepienia były najlepszym sposobem na położenie kresu pandemii i powrót do normalnego życia, ale Komisja nadal zobowiązuje się do zapewniania dostępności leków na COVID-19 dla osób zakażonych. Strategia Komisji Europejskiej na rzecz środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 wspiera opracowywanie i dostępność leków, w tym przeznaczonych do leczenia chorych na przewlekły COVID-19. Tym samym uzupełnia ona strategię UE dotyczącą szczepionek przeciwko COVID-19 i stanowi element Europejskiej Unii Zdrowotnej. Europejska Agencja Leków potwierdziła, że dziewięć spośród 15 środków terapeutycznych znajdujących się w wykazie potencjalnych metod leczenia COVID-19 z 2021 r. jest bezpiecznych i skutecznych i może być wykorzystywane do leczenia pacjentów w całej UE. Komisja zawarła umowy na dostawy dwóch rodzajów leków.
Komisja Europejska wydała zalecenia dotyczące wspólnego podejścia do testowania i monitorowania rozprzestrzeniania się wirusa oraz wspierała rozwój zdolności w zakresie monitorowania.
Ochrona zdrowia Europejczyków
Komisja przedstawiła inicjatywy mające na celu ochronę zdrowia Europejczyków poprzez poprawę gotowości na sytuacje kryzysowe i reagowania na nie, a także długoterminową odporność systemów opieki zdrowotnej w UE.
Opierając się na doświadczeniach z wczesnego etapu kryzysu związanego z COVID-19, w listopadzie 2020 r. Komisja zaproponowała utworzenie Europejskiej Unii Zdrowotnej. Jest to system, który na gruncie społecznym i gospodarczym pomoże Europie zapobiegać kryzysom zdrowotnym, przygotowywać się na nie i zarządzać nimi zarówno na szczeblu UE, jak i na szczeblu globalnym. Silna Europejska Unia Zdrowotna umożliwi ochronę naszego sposobu życia, naszych gospodarek i społeczeństw.
W związku z tym zacieśniono koordynację działań na szczeblu UE. 23 listopada 2022 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia. Jest to kluczowy akt prawny unijnych ram bezpieczeństwa zdrowotnego. Na jego mocy rozszerzono istniejące już na szczeblu UE mechanizmy gotowości, wczesnego ostrzegania i reagowania w dziedzinie zdrowia, a także wzmocniono mandaty dwóch kluczowych agencji UE ds. zdrowia – Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób oraz Europejskiej Agencji Leków.
Program UE dla zdrowia na lata 2021–2027 został przyjęty z inicjatywy Komisji w marcu 2021 r. i dysponuje budżetem w wysokości 5,1 mld euro. Jego celem jest wzmocnienie odporności systemów opieki zdrowotnej i promowanie innowacji w sektorze opieki zdrowotnej. Program UE dla zdrowia wnosi znaczący wkład w odbudowę po pandemii COVID-19: przyniesie poprawę stanu zdrowia ludności UE, wesprze walkę z transgranicznymi zagrożeniami dla zdrowia i zwiększy gotowość i zdolności UE w dziedzinie skutecznego reagowania w przyszłości na kryzysy zdrowotne w ramach przyszłej silnej Europejskiej Unii Zdrowotnej.
Strategia farmaceutyczna dla Europy została przyjęta w listopadzie 2020 r. i miała stworzyć ramy regulacyjne, które nie ulegną łatwo dezaktualizacji. Ma ona wspierać przemysł w promowaniu badań i technologii, które docierają do pacjentów, aby zaspokoić ich potrzeby terapeutyczne, a jednocześnie rozwiązać problem niedoskonałości rynku. W strategii zajęto się słabymi punktami, które ujawniono w trakcie pandemii COVID-19, i zaproponowano działania mające na celu wzmocnienie systemu. W kwietniu 2023 r. Komisja przedstawiła wnioski dotyczące nowej dyrektywy i nowego rozporządzenia, które zmieniać będą i zastępować obowiązujące przepisy farmaceutyczne.
W lutym 2021 r., w kontekście trwającej pandemii COVID-19, Komisja uruchomiła „Inkubator HERA”. Jest to europejski plan gotowości do obrony biologicznej, który ma na celu wykrywanie i analizowanie nowych wariantów wirusa, opracowywanie szczepionek przeciwko nowym wariantom, w przypadku których istniejące szczepionki mogłyby nie być wystarczająco skuteczne, oraz produkowanie na dużą skalę i szybko szczepionek dostosowanych do nowych wariantów.
W oparciu o ten plan we wrześniu 2021 r. Komisja powołała Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia – HERA, który jest jednym z kluczowych filarów Europejskiej Unii Zdrowotnej i ma przyczynić się do zwiększenia odporności Europy na przyszłe stany zagrożenia zdrowia i inne zagrożenia.
HERA przewiduje zagrożenia i potencjalne kryzysy zdrowotne dzięki gromadzeniu informacji i tworzeniu niezbędnych zdolności reagowania. Zajmuje się także opracowywaniem, produkcją i dystrybucją leków, szczepionek i innych medycznych środków przeciwdziałania w sytuacjach nadzwyczajnych. W pierwszym roku działalności HERA powołała grupę ekspertów ds. wariantów COVID-19 w celu monitorowania mutacji.
Podczas pandemii COVID-19 Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) – główny organ oceniający ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa i jego wpływ na zdrowie publiczne, regularnie sporządzało ocenę ryzyka i aktualizacje epidemiologiczne, a także oferowało wsparcie techniczne. ECDC przekazywało również społeczeństwu informacje o pandemii, rozprzestrzenianiu się wirusa, objawach, testach, leczeniu i profilaktyce, publikując je na stronie z pytaniami i odpowiedziami na temat COVID-19.
Komisja utworzyła EU FAB – sieć „zawsze gotowych” zdolności produkcyjnych na potrzeby produkcji szczepionek i leków, które będzie można uruchomić w przypadku wystąpienia kryzysu oraz rozpoczęła gromadzenie zapasów sprzętu i leków na wypadek zagrożeń chemicznych i jądrowych.
Przez cały okres pandemii Komisja proponowała konkretne środki służące temu, aby uniknąć gwałtownego wzrostu liczby zachorowań na COVID-19, tak jak miało to miejsce w sezonach jesienno-zimowych w 2022 i 2023 roku. Zachęcano w związku z tym państwa członkowskie do zwiększenia stopnia wyszczepienia pierwszą dawką szczepionki, do priorytetowego traktowania podawania dawek przypominających, łączenia kampanii szczepień przeciwko COVID-19 i grypie oraz informowania obywateli w sposób jednoznaczny o korzyściach płynących ze szczepień. Podkreślono również znaczenie sprawnych systemów ochrony zdrowia i ich zdolności we wszystkich państwach członkowskich. Zalecane były również dalsze działania na rzecz wspierania dobrego stanu zdrowia psychicznego pracowników służby zdrowia i ogółu społeczeństwa.
Wsparcie dla systemów opieki zdrowotnej
Unijny Mechanizm Ochrony Ludności i rescEU
Podczas pandemii COVID-19, a w szczególności w pierwszych miesiącach kryzysu, za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności UE koordynowała i współfinansowała dostawy ponad 190 mln artykułów medycznych i środków ochrony indywidualnej oraz oddelegowanie dodatkowego personelu medycznego do szpitali, a także dostarczyła ponad 10,5 mln dawek szczepionek do ponad 55 krajów w Europie i na całym świecie.
Strategiczna rezerwa medyczna rescEU, utworzona przez Komisję w 2021 r. w celu szybszego reagowania na potrzeby spowodowane kryzysami zdrowotnymi, takimi jak pandemia COVID-19, umożliwiła szybkie dostarczenie ponad 3 mln sztuk sprzętu medycznego i ochronnego oraz wyposażenia laboratoryjnego do państw członkowskich zmagających się z pandemią.
Zarządzanie kryzysowe i solidarność
Współpraca w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej
Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) odegrało kluczową rolę, pomagając przez całą dobę siedem dni w tygodniu wszystkim krajom, zarówno w Europie, jak i poza jej terytorium.
W kwietniu 2020 r. Komisja wydała wytyczne dotyczące współpracy w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Celem było ułatwienie współpracy w zakresie przenoszenia pacjentów, udzielanie wykwalifikowanej pomocy medycznej, zapewnienie mobilności pacjentów, ułatwienie zwrotu kosztów opieki zdrowotnej oraz zmniejszenie obciążenia krajowych systemów opieki zdrowotnej w związku z pandemią. Wnioski o pomoc w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej były koordynowane przez Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia, któremu przewodniczyła Komisja, oraz przez unijny system wczesnego ostrzegania i reagowania.
Fundusz Solidarności UE
W ramach wyjątkowej reakcji UE na pandemię koronawirusa w marcu 2020 r. poszerzono zakres działania Funduszu Solidarności UE, tak by można z niego było korzystać w sytuacjach poważnego zagrożenia zdrowia publicznego. W marcu 2021 r. Komisja zaproponowała ogólny pakiet wsparcia finansowego w wysokości prawie 530 mln euro. Kwota ta miała stanowić dodatkową pomoc na walkę z pandemią koronawirusa dla państw członkowskich i krajów przystępujących. W maju 2021 r. Rada i Parlament Europejski zatwierdziły wykorzystanie Funduszu Solidarności UE zgodnie z propozycją Komisji.