Tá an tAontas Eorpach bunaithe ar an smacht reachta. Ciallaíonn sé sin go mbíonn gach beart a dhéanann an tAontas Eorpach bunaithe ar chonarthaí atá faofa go daonlathach ag na baill den Aontas. Cabhraíonn dlíthe an Aontais chun na cuspóirí atá leagtha síos i gconarthaí an Aontais a bhaint amach agus chun beartais an Aontais a chur i bhfeidhm. Tá dhá phríomhchineál dlí ag an Aontas – reachtaíocht phríomha agus reachtaíocht thánaisteach.
Reachtaíocht phríomha agus reachtaíocht thánaisteach
Tá gach beart a dhéanann an tAontas Eorpach fothaithe ar na conarthaí. Sna comhaontuithe ceangailteacha seo idir na Ballstáit, leagtar amach cuspóir an Aontais Eorpaigh, rialacha d'institiúidí an Aontais, an chaoi a dhéantar cinntí agus an gaol idir an tAontas Eorpach agus na baill den aontas.
Is iad na conarthaí an pointe tosaigh do dhlí an Aontais agus tugtar ‘an reachtaíocht phríomha’ orthu san Aontas Eorpach.
Tugtar ‘reachtaíocht thánaisteach’ ar an mbailiúchán dlíthe a eascraíonn as prionsabail agus cuspóirí na gconarthaí; cuimsíonn sé rialacháin, treoracha, cinntí, moltaí agus tuairimí.
Gníomhartha reachtacha agus gníomhartha neamhreachtacha
Glactar gníomhartha reachtacha faoi cheann de na nósanna imeachta reachtacha atá leagtha síos i gconarthaí an Aontais (gnáthnós imeachta nó nós imeachta speisialta). Ní leantar na nósanna imeachta sin do ghníomhartha neamhreachtacha agus is féidir le hinstitiúidí an Aontais iad a ghlacadh i gcomhréir le rialacha sonracha.
Ní féidir leis an Aontas Eorpach dlíthe a rith ach sna réimsí sin ina bhfuil údarú tugtha dó ag na Ballstáit é sin a dhéanamh, trí bhíthin chonarthaí an Aontais.
Réimsí gníomhaíochta an Aontais
An chaoi a nglactar dlíthe an Aontais
Gníomhartha dlíthiúla an Aontais:
Conarthaí an Aontais Eorpaigh
Conarthaí an Aontais Eorpaigh Sna conarthaí leagtar síos cuspóir an Aontais Eorpaigh, na rialacha d'institiúidí an Aontais, an chaoi a ndéantar cinntí agus an gaol idir an tAontas Eorpach agus na Ballstáit. Leasaíodh conarthaí an Aontais ó am go ham chun institiúidí an Aontais a athchóiriú agus chun cúraimí a thabhairt don Aontas i réimsí breise. Leasaíodh iad freisin le go bhféadfadh Ballstáit nua teacht isteach san Aontas Eorpach.
Déanann gach Ballstát caibidlíocht agus comhaontú ar na conarthaí, agus ina dhiaidh sin déanann parlaimintí na mBallstát iad a dhaingniú, tar éis reifrinn i gcásanna áirithe.
Rialacháin
Is gníomhartha dlíthiúla iad rialacháin a mbíonn feidhm acu go huathoibríoch agus go haonfhoirmeach ar gach Ballstát a luaithe a thagann siad i bhfeidhm; ní gá iad a thrasuí sa dlí náisiúnta. Bíonn siad ina gceangal ina iomláine ar gach Ballstát.
Treoracha
Le treoracha, ceanglaítear ar na Ballstát toradh áirithe a bhaint amach, ach fágtar saoirse acu roghnú conas a dhéanfar sin. Ní mór do na Ballstáit bearta a ghlacadh chun iad a chuimsiú sa dlí náisiúnta (iad a thrasuí) chun na cuspóirí atá leagtha síos faoin treoir a chomhlíonadh. Ní mór do na húdaráis náisiúnta na bearta sin a chur in iúl don Choimisiún Eorpach.
Ní mór an trasuí sa dlí náisiúnta a bheith déanta faoin spriocdháta a leagtar síos an tráth a ghlactar an treoir (laistigh de 2 bhliain go hiondúil). I gcásanna nach ndéanann tír treoir a thrasuí, féadfaidh an Coimisiún nósanna imeachta um shárú a thionscnamh.
An chaoi a nglactar dlíthe an Aontais
Cinntí
Beidh an cinneadh ina cheangal go huile agus go hiomlán. Nuair a shonróidh cinneadh iad siúd chuig a ndíreofar é is orthu sin amháin a bheidh sé ina cheangal.
Moltaí
Cuireann moladh ar chumas institiúidí an Aontais a dtuairimí féin a chur in iúl agus gníomhaíochtaí a mholadh, gan aon oibleagáid dhlíthiúil a chur orthu siúd a bhfuil an moladh dírithe orthu. Ní bhíonn aon bhrí cheangailteach leo.
Tuairimí
Is ionstraim é 'tuairim' a chuireann ar chumas institiúidí an Aontais ráiteas a dhéanamh, gan aon oibleagáid dhlíthiúil a chur orthu siúd a bhfuil an tuairim dírithe orthu. Ní bhíonn aon bhrí cheangailteach le tuairim.
Gníomhartha tarmligthe
Is gníomhartha dlíthiúla ceangailteacha iad gníomhartha tarmligthe a chuireann ar chumas an Choimisiúin na codanna de ghníomhartha dlíthiúla an Aontais nach codanna riachtanacha iad a leasú, chun bearta mionsonraithe a shainiú.
Glacann an Coimisiún an gníomh tarmligthe agus mura ndéanfaidh an Pharlaimint ná an Chomhairle aon agóid, tagann sé i bhfeidhm.
Gníomhartha cur chun feidhme
Is gníomhartha dlíthiúla ceangailteacha iad gníomhartha cur chun feidhme a chuireann ar chumas an Choimisiúin – faoi mhaoirseacht coistí ar a bhfuil ionadaithe na mBallstát – coinníollacha a leagan síos lena chinntiú go gcuirfear dlíthe an Aontais i bhfeidhm go haonfhoirmeach.