De Europese Unie is gebaseerd op het principe van de rechtsstaat. Dit betekent dat alle maatregelen die de EU treft, hun rechtvaardiging vinden in verdragen die door alle EU-landen op democratische wijze goedgekeurd zijn. De EU-wetgeving helpt om de doelstellingen die in de EU-verdragen staan te bereiken en het EU-beleid uit te voeren. De EU-wetgeving is te verdelen in primaire en afgeleide of secundaire wetgeving.
Primaire en afgeleide wetgeving
Alles wat de EU doet, is gebaseerd op de verdragen. In deze bindende overeenkomsten tussen de EU-landen staan de doelstellingen van de EU, de regels waar de EU-instellingen zich aan moeten houden, hoe besluiten worden genomen en de relatie tussen de EU en de EU-landen.
De verdragen zijn het uitgangspunt van de EU-wetgeving en worden "primaire wetgeving" genoemd.
Alle wetgeving die is voortgekomen uit de beginselen en doelstellingen van de verdragen, wordt "afgeleide wetgeving" (of "secundaire wetgeving") genoemd. Dit zijn o.a. verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen.
Wetgevingshandelingen en niet-wetgevingshandelingen
Wetgevingshandelingen komen tot stand via een van de wetgevingsprocedures die in de EU-verdragen beschreven staan (gewone of bijzondere). Niet-wetgevingshandelingen hebben zo'n procedure niet doorlopen en kunnen onder specifieke voorwaarden door een EU-instelling worden goedgekeurd.
De EU-instellingen kunnen dit alleen doen als zij daarvoor van de EU-landen toestemming hebben gekregen.
Hoe EU-wetgeving tot stand komt
Soorten EU-wetgeving
EU-verdragen
In de verdragen staan de doelstellingen van de EU, de regels waar de EU-instellingen zich aan moeten houden, hoe besluiten worden genomen en de relatie tussen de EU en de EU-landen. De verdragen zijn al meermaals gewijzigd om de EU-instellingen te reorganiseren en de verantwoordelijkheden van de EU aan te passen. Ze zijn ook gewijzigd zodat nieuwe landen tot de EU konden toetreden.
De EU-verdragen kunnen alleen gewijzigd worden als alle EU-landen en hun parlementen daarmee instemmen, soms na een referendum.
Verordeningen
Verordeningen zijn wetgevingshandelingen die vanaf hun inwerkingtreding automatisch en op dezelfde manier gelden in alle EU-landen. Ze zijn in hun geheel bindend in alle EU-landen.
Richtlijnen
Richtlijnen hebben een specifiek doel, maar bieden de EU-landen de vrijheid om zelf te bepalen hoe zij dat willen bereiken. De EU-landen moeten richtlijnen omzetten in nationale wetgeving die tot het gestelde doel moet leiden. De regeringen moeten deze nationale omzettingsmaatrgelen doorgeven aan de Europese Commissie.
De omzetting in nationale wetgeving moet gebeuren binnen een bepaalde termijn, meestal binnen 2 jaar na goedkeuring van de richtlijn. Wanneer een EU-land een richtlijn niet omzet, kan de Commissie een inbreukprocedure tegen dat land starten.
Hoe EU-wetgeving tot stand komt
Besluiten
Een besluit is verbindend in al zijn onderdelen. Indien de adressaten worden vermeld, is het alleen voor hen verbindend.
Aanbevelingen
Dankzij een aanbeveling kunnen de Europese instellingen hun opvattingen kenbaar maken en een bepaalde gedragslijn voorstellen, zonder dat dit wettelijke verplichtingen schept voor de betrokkenen. Aanbevelingen zijn niet bindend.
Adviezen
In adviezen kunnen de EU-instellingen een verklaring afleggen, zonder dat dit wettelijke gevolgen heeft voor de geadviseerde instantie. Adviezen zijn niet bindend.
Gedelegeerde handelingen
Gedelegeerde handelingen zijn wettelijk bindend. De Commissie kan met deze handelingen niet-essentiële delen van EU-wetgevingshandelingen wijzigen, b.v. om gedetailleerde maatregelen te omschrijven.
De Commissie stelt de gedelegeerde handeling vast en als het Parlement en de Raad geen bezwaar hebben, treedt zij in werking.
Uitvoeringshandelingen
Uitvoeringshandelingen zijn wettelijk bindend. Onder toezicht van comités bestaande uit vertegenwoordigers van de EU-landen legt de Commissie hiermee de voorwaarden vast die het mogelijk moeten maken de EU-wetgeving overal op dezelfde manier toe te passen.