Verslag over de rechtsstaat 2024

Algemene bespreking en landspecifieke hoofdstukken

In het verslag over de rechtsstaat 2024 komen positieve en negatieve ontwikkelingen in alle lidstaten aan bod op vier voor de rechtsstaat belangrijke gebieden: het rechtsstelsel, het kader voor corruptiebestrijding, de pluriformiteit en vrijheid van de media, en andere institutionele kwesties in verband met controles en waarborgen. Het omvat landenhoofdstukken voor alle 27 lidstaten die zijn gebaseerd op een kwalitatieve beoordeling door de Commissie. Hierin worden nieuwe ontwikkelingen sinds het vorige verslag geanalyseerd en wordt beschreven hoe de in het verslag over 2023 gesignaleerde uitdagingen en ontwikkelingen zijn aangepakt.   

Sinds 2022 bevat het verslag concrete aanbevelingen voor elke lidstaat. De analyse in het verslag over 2024 bevat dus ook een kwalitatieve beoordeling van de vooruitgang die de lidstaten hebben geboekt bij de uitvoering van de aanbevelingen van 2023. De aanbevelingen voor 2024 bouwen voort op de aanbevelingen van vorig jaar, afhankelijk van de geboekte vooruitgang, of benoemen nieuwe uitdagingen. De aanbevelingen hebben tot doel de lidstaten verder bij te staan om de lopende hervormingen door te voeren en hen te helpen om na te gaan waar verbeteringen nodig zijn. 

De Commissie heeft dit verslag opgesteld op basis van een permanente dialoog met de nationale autoriteiten en in overleg met belanghebbenden in de EU, waarbij zij echter de volledige politieke verantwoordelijkheid behoudt voor haar beoordeling en haar aanbevelingen. De volgende editie zal een follow-up bevatten van de ontwikkelingen en zal de uitvoering van de aanbevelingen blijven beoordelen.  

Voor het eerst bevat het verslag 2024 ook landenhoofdstukken over vier uitbreidingslanden (Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië). Hun opname erin zal hun hervormingsinspanningen ondersteunen om, in de aanloop naar de toetreding, onomkeerbare vooruitgang te boeken op het gebied van democratie en de rechtsstaat en om na de toetreding blijvend hoge normen te garanderen.   

De politieke richtsnoeren voor de Europese Commissie voor de periode 2024-2029 hebben verder de rechtsstaat verankerd als de kern van een succesvolle Europese Unie. Het verslag over de rechtsstaat zal het speerpunt blijven van deze werkzaamheden. Dit houdt onder meer in dat de verslaglegging wordt uitgebreid tot belangrijke kwesties zoals de interne markt en dat het verslag over de rechtsstaat nauwer samenhangt met de aanbevelingen en de financiering ervan in het kader van de EU-begroting. 

Verslag over de rechtsstaat 2024 – Mededeling en landspecifieke hoofdstukken

Methode

De beoordeling in de landenhoofdstukken is opgesteld volgens de methode zoals die in 2022 voor het laatst is aangepast in overleg met de lidstaten, ook om de opname van aanbevelingen te weerspiegelen. De landenhoofdstukken zijn niet bedoeld om alle aspecten van de rechtsstaat in elk land volledig te beschrijven, maar moeten belangrijke ontwikkelingen signaleren. De beoordeling heeft betrekking op de vereisten van het Unierecht, waaronder uit de rechtspraak van het HvJ-EU voortvloeiende vereisten. Daarnaast bieden de aanbevelingen en adviezen van de Raad van Europa een nuttig referentiekader voor toepasselijke normen en beste praktijken. 

 
Het verslag komt in nauwe samenwerking met de nationale autoriteiten tot stand. Er wordt gebruikgemaakt van informatie uit allerlei bronnen. Alle lidstaten en uitbreidingslanden is verzocht om aan het proces bij te dragen, schriftelijke input te leveren en aan specifieke landenbezoeken deel te nemen die tussen januari en maart 2024 zijn gehouden. Voor die landenbezoeken heeft de Commissie meer dan 640 vergaderingen georganiseerd met nationale autoriteiten, onafhankelijke instanties en belanghebbenden, waaronder maatschappelijke organisaties (de gedetailleerde planning van de landenbezoeken is te vinden in het deel Documenten hieronder). Daarnaast heeft de Commissie op politiek niveau het verslag besproken met nationale autoriteiten en regeringen, en met vertegenwoordigers in de nationale parlementen. Vóór de aanneming van dit verslag hebben de nationale autoriteiten de gelegenheid gekregen om feitelijke actualiseringen met betrekking tot het hoofdstuk over hun land in te dienen. 

 
Het netwerk van contactpunten over de rechtsstaat dat in 2020 is opgericht om het rechtsstaatmechanisme van de grond te krijgen, is nog altijd een communicatiekanaal om met de lidstaten inlichtingen en goede methoden uit te wisselen. Vanaf 2024 nemen ook de vier uitbreidingslanden als waarnemer deel aan dit netwerk.  

Verslag over de rechtsstaat 2024 – Methode

Inbreng van de lidstaten en de uitbreidingslanden

Alle lidstaten is om informatie gevraagd over belangrijke ontwikkelingen, met name sinds de goedkeuring van het verslag over de rechtsstaat 2023. Dit geschiedde aan de hand van een bijgewerkte vragenlijst, die in overleg met de lidstaten is opgesteld. Die informatie werd gestructureerd rond de vier al genoemde pijlers – justitie, corruptiebestrijding, mediapluriformiteit en controlemechanismen – in een vast formaat. Die schriftelijke input is aangevuld tijdens de landenbezoeken en met informatie van belanghebbenden. De uitbreidingslanden hebben ook schriftelijke updates verstrekt ter aanvulling van de in het kader van het uitbreidingsproces verstrekte informatie. 

Verslag over de rechtsstaat 2024 — Inbreng van de lidstaten en de uitbreidingslanden 

Gerichte raadpleging van belanghebbenden

Bij de voorbereiding van het verslag over 2024 heeft de Europese Commissie stakeholders om een schriftelijke bijdrage gevraagd in het kader van een gerichte raadpleging, die van 7 november 2023 tot en met 14 januari 2024 liep. Dit heeft ongeveer 250 algemene en landspecifieke bijdragen opgeleverd van diverse partijen, waaronder EU-agentschappen, Europese netwerken, nationale en Europese middenveldorganisaties en beroepsverenigingen, evenals van internationale en Europese organisaties. Tevens heeft de Raad van Europa een overzicht gegeven van zijn recente adviezen en verslagen. De feiten en ontwikkelingen op nationaal niveau die daaruit naar voren zijn gekomen, heeft de Commissie in haar beoordeling meegenomen. 

Verslag over de rechtsstaat 2024 – gerichte raadpleging van belanghebbenden