Bescherming van volwassenen

Als gevolg van de vergrijzing van de bevolking en omdat de mentale en psychosociale vermogens van ouderen vaak afnemen en er steeds meer mensen van alle leeftijden met een beperking zijn, hebben volwassenen vaker rechtsbescherming of juridische bijstand nodig om hun persoonlijke of financiële belangen te behartigen. Momenteel ervaren deze volwassenen verschillende problemen in situaties waarbij zij met verschillende landen te maken hebben (bijvoorbeeld wanneer hun vertegenwoordiger een buitenlandse bankrekening moet afsluiten of wanneer een beschermingsmaatregel van een nationale rechter in een ander land moet worden ingeroepen). 

Op 31 mei 2023 heeft de Commissie twee wetgevingsvoorstellen ingediend om deze problemen op te lossen:

• een verordening voor de bescherming van volwassenen in andere EU-landen
• een besluit van de Raad dat EU-landen verplicht zich bij het Verdrag inzake de internationale bescherming van volwassenen aan te sluiten

Het gaat om uniforme regels voor de bescherming van volwassenen, die hun rechtszekerheid verbeteren, de kosten en de duur van internationale procedures beperken en hun rechten, waaronder het recht op autonomie, beschermen. 

Bij een internationale of "grensoverschrijdende" zaak zijn twee verschillende landen betrokken: iemand woont bijvoorbeeld in land A, maar bezit activa zoals een huis of een bankrekening in land B, of is op reis in land B en heeft daar medische behandeling nodig.

Wie valt onder de voorstellen van de Commissie?

De voorstellen van de Commissie hebben betrekking op volwassenen die wegens een beperking of ontoereikendheid van hun persoonlijke vermogens niet in staat zijn hun belangen te behartigen. Deze beperking of ontoereikendheid kan blijvend of tijdelijk zijn en van fysieke, psychosociale of andere aard (bv. mentale beperking, psychische aandoening), of verband houden met hun leeftijd (bv. ziekte van Alzheimer), of hun gezondheidstoestand (bv. coma).

Om hen te beschermen en te ondersteunen bij de uitoefening van hun rechten, kan een rechtbank of overheidsorgaan hen onderwerpen aan een beschermingsmaatregel, of kunnen ze worden bijgestaan door een persoon (een “vertegenwoordiger”) die ze vooraf hebben aangewezen (via “vertegenwoordigingsbevoegdheid”) om hun belangen te behartigen. In situaties waarbij meer dan één land betrokken is, kunnen de door de Commissie voorgestelde regels vele problemen oplossen. Zo kan de rechtsbescherming die deze volwassenen in één land genieten ongehinderd blijven gelden in andere landen. Daardoor worden hun rechten, waaronder het recht op autonomie en toegang tot de rechter, beschermd. 

Ook hun vertegenwoordigers krijgen het makkelijker om te onderhandelen met buitenlandse personen en entiteiten.

Hoe werken de voorgestelde regels?

Het wetgevingspakket bestaat uit een voorstel van de Commissie voor een verordening die van toepassing is op alle EU-landen en een voorstel voor een besluit van de Raad dat de EU-landen verplicht zich bij het Verdrag van 13 januari 2000 inzake de internationale bescherming van volwassenen aan te sluiten.

In de verordening worden gemeenschappelijke regels voor justitiële samenwerking in grensoverschrijdende zaken binnen de EU vastgesteld. Het gaat om regels die de bevoegdheid bepalen van rechtbanken en autoriteiten die maatregelen nemen. Daarnaast bepalen ze welk recht van toepassing is op een zaak en hoe beschermingsmaatregelen voor volwassenen worden erkend in andere EU-landen. In de verordening worden ook regels vastgesteld inzake vertegenwoordigingsbevoegdheden en hoe deze in andere EU-landen kunnen worden uitgeoefend. De verordening bevat verder regels voor de samenwerking tussen de autoriteiten van de lidstaten, alsook regels voor verplichte digitale communicatie en tot invoering van een Europese verklaring van vertegenwoordiging en gekoppelde registers.

Het Verdrag inzake de internationale bescherming van volwassenen is een internationaal verdrag met een wettelijk kader dat van toepassing is op de bescherming van volwassenen in de verdragsluitende staten. Deze verdragsluitende staten zijn momenteel twaalf EU-landen, Zwitserland, Monaco en het Verenigd Koninkrijk (enkel Schotland). Op basis van het voorstel van de Commissie voor het besluit van de Raad moeten alle resterende EU-landen (met uitzondering van Denemarken) zich hierbij aansluiten. De EU-landen zullen het verdrag alleen toepassen op aangesloten landen buiten de EU en niet op andere EU-landen. 

Het voorgestelde wetgevingspakket omvat daarom standaardregels voor de bescherming van volwassenen in grensoverschrijdende gevallen, zowel tussen EU-landen als op internationaal niveau (met andere landen die nu of later aangesloten zijn bij het Verdrag inzake de internationale bescherming van volwassenen). Met dit uniforme wettelijke kader worden de bestaande problemen die volwassenen in grensoverschrijdende situaties ervaren, aangepakt en de huidige lacunes en verschillen in de rechtsbescherming van volwassenen weggewerkt. Dit kader heeft tot doel de rechten van volwassenen beter te beschermen, de rechtszekerheid en voorspelbaarheid in grensoverschrijdende situaties te vergroten en volwassenen doeltreffender en sneller te beschermen. 

Wat is het verband tussen de voorstellen en het recht van de EU-lidstaten?

De voorstellen doen geen afbreuk aan het nationale recht van de EU-landen met betrekking tot de bescherming van volwassenen (zoals regels voor de soorten beschermingsmaatregelen en de gevolgen daarvan, bevoegdheden die een vertegenwoordiger van een volwassene kan hebben en de beperkingen daarvan)

De voorgestelde regels zijn van toepassing in grensoverschrijdende zaken en bieden bijvoorbeeld een antwoord op de volgende vragen: 

• Welke nationale rechtbanken zijn bevoegd om een beschermingsmaatregel te nemen voor een volwassene?
• Welke nationale wetgeving is van toepassing op de bescherming van een volwassene die een band heeft met meer dan één land?
• Hoe kan een beschermingsmaatregel of vertegenwoordigingsbevoegdheid gevolgen hebben in andere landen?
• Hoe kunnen de autoriteiten van verschillende landen samenwerken en informatie uitwisselen over de bescherming van volwassenen? 

Volgende stappen

De voorstellen moeten door het Europees Parlement en de Raad worden onderzocht en besproken. 

Het Europees Parlement en de Raad moeten het voorstel voor een verordening goedkeuren. De verordening wordt 18 maanden na goedkeuring van kracht. De lidstaten hebben vervolgens nog eens vier jaar de tijd om hun communicatiekanalen elektronisch te maken, en vijf jaar om een register op te zetten en te koppelen aan registers van andere lidstaten. 

De Raad moet zijn besluit goedkeuren na raadpleging van het Europees Parlement. De lidstaten hebben twee jaar de tijd om aan het besluit van de Raad te voldoen en zich bij het Verdrag inzake de internationale bescherming van volwassenen aan te sluiten.