Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της συχνής μείωσης των πνευματικών και ψυχοκοινωνικών ικανοτήτων των ηλικιωμένων, καθώς και του αυξανόμενου αριθμού ατόμων με αναπηρία όλων των ηλικιών, όλο και περισσότεροι ενήλικες χρειάζονται νομική προστασία ή νομική υποστήριξη για να διαχειριστούν τα προσωπικά ή οικονομικά τους συμφέροντα. Επί του παρόντος, οι ενήλικες αυτοί αντιμετωπίζουν διάφορες δυσκολίες σε διασυνοριακές καταστάσεις (για παράδειγμα, όταν ο αντιπρόσωπός τους πρέπει να κλείσει έναν τραπεζικό λογαριασμό σε τράπεζα του εξωτερικού ή όταν πρέπει να γίνει επίκληση μέτρου προστασίας στο εξωτερικό, το οποίο έχει ληφθεί από δικαστήριο άλλης χώρας).
Στις 31 Μαΐου 2023 η Επιτροπή υπέβαλε δύο νομοθετικές προτάσεις με στόχο την επίλυση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι εν λόγω ενήλικες και οι αντιπρόσωποί τους σε διασυνοριακές καταστάσεις:
- έναν κανονισμό που θα διέπει τις διασυνοριακές υποθέσεις για την προστασία των ενηλίκων μεταξύ των χωρών της ΕΕ και
- μια απόφαση του Συμβουλίου που θα υποχρεώσει τις χώρες της ΕΕ να προσχωρήσουν στη σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων
Οι προτάσεις θα θεσπίσουν ενιαίους κανόνες που θα εφαρμόζονται σε διασυνοριακές υποθέσεις που σχετίζονται με την προστασία των ενηλίκων, θα βελτιώσουν την ασφάλεια δικαίου, θα μειώσουν το κόστος και τη διάρκεια των διασυνοριακών διαδικασιών και θα συμβάλουν στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός τους στην αυτονομία.
Μια υπόθεση είναι διασυνοριακή όταν εμπλέκονται σ’ αυτή δύο διαφορετικές χώρες. Για παράδειγμα, ένας προστατευόμενος ενήλικος ζει στη χώρα Α, αλλά κατέχει περιουσιακά στοιχεία, όπως μια κατοικία ή έναν τραπεζικό λογαριασμό, στη χώρα Β, ή ταξιδεύει στη χώρα Β και χρειάζεται ιατρική περίθαλψη εκεί.
Ποιους αφορούν οι προτάσεις της Επιτροπής;
Οι προτάσεις της Επιτροπής αφορούν ενήλικες οι οποίοι, λόγω αλλοίωσης ή ανεπάρκειας των προσωπικών τους ικανοτήτων, δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Η εν λόγω αλλοίωση ή ανεπάρκεια μπορεί να είναι μόνιμη ή προσωρινή και, μεταξύ άλλων, σωματική ή ψυχοκοινωνική (π.χ. διανοητική αναπηρία, ψυχιατρική ασθένεια), να συνδέεται με νόσο που σχετίζεται με την ηλικία, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ, ή να οφείλεται σε παθολογική κατάσταση, όπως το κώμα.
Για τη διασφάλιση της προστασίας και της στήριξής τους κατά την άσκηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, οι ενήλικες αυτοί μπορούν να υπόκεινται σε μέτρα προστασίας που λαμβάνονται από δικαστήριο ή διοικητική αρχή ή να υποστηρίζονται από πρόσωπο («αντιπρόσωπο») το οποίο έχουν ορίσει εκ των προτέρων (μέσω «εξουσιών αντιπροσώπευσης») για τη διαχείριση των συμφερόντων τους. Όταν οι ενήλικες αυτοί βρίσκονται σε διασυνοριακή κατάσταση, οι προτάσεις της Επιτροπής θα επιλύσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με τη συμμετοχή περισσότερων της μίας χωρών. Οι κανόνες αυτοί θα διασφαλίσουν ότι η νομική προστασία που παρέχεται στους εν λόγω ενήλικες σε μία χώρα εξακολουθεί να ισχύει εκτός της χώρας. Θα συμβάλουν στη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος αυτονομίας και πρόσβασης στη δικαιοσύνη.
Οι προτάσεις θα διευκολύνουν επίσης τις διασυνοριακές συναλλαγές για τους αντιπροσώπους των ενηλίκων και άλλα πρόσωπα και οντότητες που συναλλάσσονται με τους εν λόγω αντιπροσώπους.
Σε τι συνίστανται οι προτάσεις;
Η νομοθετική δέσμη αποτελείται από πρόταση κανονισμού της Επιτροπής που θα ισχύει στις χώρες της ΕΕ και από πρόταση απόφασης του Συμβουλίου που θα υποχρεώνει τις χώρες της ΕΕ να προσχωρήσουν στη σύμβαση, της 13ης Ιανουαρίου 2000, για τη διεθνή προστασία των ενηλίκων («σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων»).
Ο προτεινόμενος κανονισμός θα θεσπίσει κοινούς κανόνες για τη δικαστική συνεργασία σε διασυνοριακές υποθέσεις στην ΕΕ. Αυτό σημαίνει κανόνες που καθορίζουν τη διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων και των αρχών που λαμβάνουν μέτρα, καθορίζουν το εφαρμοστέο δίκαιο σε μια υπόθεση και τον τρόπο με τον οποίο τα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία των ενηλίκων αναγνωρίζονται σε άλλες χώρες της ΕΕ. Ο κανονισμός θα θεσπίσει επίσης κανόνες που θα διέπουν το δίκαιο που εφαρμόζεται στις εξουσίες αντιπροσώπευσης και τον τρόπο εφαρμογής τους στο εξωτερικό. Ο κανονισμός θα προβλέπει περαιτέρω κανόνες για τη συνεργασία μεταξύ των αρχών των κρατών μελών, καθώς και κανόνες για τη θέσπιση υποχρεωτικής ψηφιακής επικοινωνίας, ευρωπαϊκού πιστοποιητικού αντιπροσώπευσης και διασυνδεδεμένων μητρώων.
Η σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων είναι διεθνής σύμβαση η οποία παρέχει ένα νομικό πλαίσιο που εφαρμόζεται στην προστασία των ενηλίκων διεθνώς, μεταξύ των συμβαλλόμενων κρατών της. Τα εν λόγω συμβαλλόμενα κράτη περιλαμβάνουν επί του παρόντος 12 χώρες της ΕΕ, την Ελβετία, το Μονακό και το Ηνωμένο Βασίλειο (μόνο όσον αφορά τη Σκωτία). Με βάση την πρόταση της Επιτροπής για την απόφαση του Συμβουλίου, όλες οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ (με εξαίρεση τη Δανία) θα υποχρεωθούν να προσχωρήσουν στη σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων. Η σύμβαση θα εφαρμόζεται από τις χώρες της ΕΕ μόνο σε σχέση με άλλα συμβαλλόμενα κράτη εκτός ΕΕ και όχι σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ.
Κατά συνέπεια, η δέσμη νομοθετικών μέτρων θα προτείνει τυποποιημένους κανόνες σχετικά με την προστασία των ενηλίκων σε διασυνοριακές υποθέσεις τόσο μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσο και διεθνώς (με άλλες χώρες που είναι συμβαλλόμενα μέρη ή θα προσχωρήσουν στη σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων). Αυτό το ενιαίο νομικό πλαίσιο θα αντιμετωπίσει τις υφιστάμενες δυσκολίες που βιώνουν οι ενήλικες σε διασυνοριακές καταστάσεις, καθώς και τα υφιστάμενα κενά και τις ασυνέπειες στη νομική προστασία των ενηλίκων. Ως εκ τούτου, θα συμβάλει στην καλύτερη προστασία των δικαιωμάτων των ενηλίκων, θα ενισχύσει την ασφάλεια δικαίου και την προβλεψιμότητα στις διασυνοριακές συναλλαγές και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα των διασυνοριακών διαδικασιών που αφορούν την προστασία των ενηλίκων.
Ποια είναι η σχέση μεταξύ των προτάσεων και του δικαίου των κρατών μελών της ΕΕ;
Οι προτάσεις δεν θίγουν το εθνικό δίκαιο των χωρών της ΕΕ σχετικά με την προστασία των ενηλίκων (όπως τους κανόνες που διέπουν τα είδη των μέτρων προστασίας και τις συνέπειές τους, τις εξουσίες που μπορεί να έχει ένας αντιπρόσωπος ενηλίκου, τους περιορισμούς τους κ.λπ.).
Οι προτάσεις περιλαμβάνουν μόνο κανόνες που θα εφαρμόζονται σε διασυνοριακές υποθέσεις και απαντούν, για παράδειγμα, στα ακόλουθα ερωτήματα:
- Ποιας χώρας τα δικαστήρια είναι αρμόδια για τη λήψη μέτρου προστασίας ενηλίκου;
- Ποιας χώρας το δίκαιο είναι εφαρμοστέο για την προστασία ενός ενήλικα που έχει δεσμούς με περισσότερες από μία χώρες;
- Πώς μπορούν ένα μέτρο προστασίας ή μια εξουσία αντιπροσώπευσης να ισχύουν σε άλλες χώρες;
- Πώς μπορούν οι αρχές διαφόρων χωρών να συνεργάζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες μεταξύ τους σχετικά με την προστασία των ενηλίκων;
Επόμενα βήματα
Οι προτάσεις πρέπει να εξεταστούν και να συζητηθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Η πρόταση κανονισμού πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Ο κανονισμός θα αρχίσει να εφαρμόζεται 18 μήνες μετά την έγκρισή του. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους 4 επιπλέον έτη για να καταστήσουν ηλεκτρονικούς τους διαύλους επικοινωνίας τους και 5 έτη για να δημιουργήσουν μητρώο και να το διασυνδέσουν με μητρώα άλλων κρατών μελών.
Η απόφαση του Συμβουλίου πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο κατόπιν διαβούλευσης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους 2 έτη για να συμμορφωθούν με την απόφαση του Συμβουλίου και να προσχωρήσουν στη σύμβαση της Χάγης του 2000 για την προστασία των ενηλίκων.
Έγγραφα