Ochrona dorosłych

Ze względu na starzenie się społeczeństwa i często występujący spadek zdolności umysłowych i umiejętności psychospołecznych u osób starszych, a także rosnącą liczbę osób niepełnosprawnych w każdej grupie wiekowej, coraz więcej dorosłych potrzebuje ochrony prawnej lub wsparcia prawnego, aby być w stanie zadbać o swoje interesy osobiste lub finansowe. Obecnie osoby te napotykają w innych krajach UE różnego rodzaju problemy (na przykład gdy ich przedstawiciel musi zamknąć rachunek bankowy za granicą lub gdy w jednym kraju należy powołać się na środek ochrony, którym są objęte na mocy decyzji sądowej w innym kraju). 

31 maja 2023 r. Komisja przedstawiła dwa wnioski ustawodawcze, których celem jest rozwiązanie trudności napotykanych przez tych dorosłych i ich przedstawicieli w sytuacjach transgranicznych. Wnioski te dotyczą:

• rozporządzenia, które będzie regulować sprawy transgraniczne związane z ochroną osób dorosłych w krajach UE
• decyzji Rady, która zobowiąże kraje UE do przystąpienia do Konwencji konferencji haskiej z 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych.

Wnioski te pozwolą wprowadzić jednolite zasady w odniesieniu do spraw transgranicznych związanych z ochroną dorosłych, zwiększą pewność prawa, obniżą koszty i czas trwania postępowań transgranicznych oraz przyczynią się do zabezpieczenia praw osób dorosłych, w tym również ich prawa do autonomii. 

Sprawa transgraniczna oznacza, że związane są z nią dwa różne kraje: na przykład osoba dorosła objęta ochroną mieszka w kraju A, ale posiada majątek, przykładowo dom lub rachunek bankowy, w kraju B, bądź też udaje się w podróż do kraju B, gdzie potrzebuje leczenia.

Wnioski Komisji dotyczą osób dorosłych, które ze względu na swoje zaburzenia i ograniczenia nie są w stanie chronić własnych interesów. Ograniczenia lub zaburzenia mogą mieć charakter stały lub tymczasowy, fizyczny lub psychospołeczny lub inny (np. niepełnosprawność intelektualna czy choroba psychiczna), mogą wynikać ze schorzenia związanego z wiekiem, takiego jak choroba Alzheimera, lub z uwarunkowań zdrowotnych, na przykład śpiączki.

Aby zapewnić im ochronę i wsparcie w korzystaniu ze zdolności prawnej, osoby te można objąć środkiem ochrony zarządzonym przez sąd lub organ administracji, wsparcia może też im udzielać przedstawiciel, który został wcześniej wyznaczony do zarządzania ich interesami (na podstawie „uprawnień do reprezentacji”). Wnioski Komisji rozwiązują problemy związane z udziałem więcej niż jednego kraju w przypadku, gdy takie osoby dorosłe znajdą się w sytuacji transgranicznej. Dzięki tym przepisom ochrona prawna przyznana tym osobom w jednym kraju będzie im przysługiwać również w drugim kraju. Przepisy umożliwią zabezpieczenie praw tych osób dorosłych, w tym również prawa do autonomii i prawa do dostępu do wymiaru sprawiedliwości. 

Zaproponowane wnioski ustawodawcze ułatwią również kontakty transgraniczne między przedstawicielami tych osób dorosłych a innymi osobami i podmiotami.

Pakiet proponowanych przepisów składa się z wniosku Komisji dotyczącego rozporządzenia, które będzie obowiązywało w krajach UE, oraz z wniosku dotyczącego decyzji Rady, która zobowiąże kraje UE do przystąpienia do Konwencji z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych (Konwencja konferencji haskiej z 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych).

Rozporządzenie będzie określać wspólne zasady współpracy sądowej w sprawach transgranicznych w UE. Oznacza to, że określi jurysdykcję krajową sądów i organów przyjmujących środki ochrony, a także wskaże, jakie prawo ma zastosowanie do danej sprawy oraz w jaki sposób środki ochrony osób dorosłych przyjęte w jednym kraju UE są uznawane w innych krajach UE. Rozporządzenie określi też zasady regulujące prawo właściwe dla uprawnień do reprezentacji oraz sposób, w jaki należy uznać te uprawnienia za granicą. Rozporządzenie będzie również zawierać przepisy dotyczące współpracy między organami państw członkowskich, a także przepisy ustanawiające obowiązkową komunikację cyfrową, europejskie poświadczenie reprezentacji i połączenie rejestrów.

Konwencja konferencji haskiej z 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych to międzynarodowa konwencja, która ustanawia ramy prawne mające zastosowanie do ochrony osób dorosłych w sytuacjach międzynarodowych. Dotąd przystąpiło do niej 12 krajów UE oraz Szwajcaria, Monako i Zjednoczone Królestwo (ale jedynie w odniesieniu do Szkocji). Na podstawie wniosku Komisji dotyczącego decyzji Rady do przystąpienia do tej konwencji będą zobowiązane wszystkie pozostałe kraje UE (z wyjątkiem Danii). Konwencja będzie stosowana przez kraje UE wyłącznie w odniesieniu do krajów spoza UE, które przystąpiły do konwencji (a nie do innych krajów UE). 

W związku z tym w pakiecie legislacyjnym zaproponowane zostaną standardowe zasady dotyczące ochrony osób dorosłych w sprawach transgranicznych między krajami UE i w sytuacjach międzynarodowych (obejmujących inne państwa, które są lub staną się stronami Konwencji konferencji haskiej z 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych). Te jednolite ramy prawne pozwolą rozwiązać trudności, z jakimi borykają się osoby dorosłe w sytuacjach transgranicznych, oraz wyeliminują obecne luki i niespójności w zakresie ochrony prawnej osób dorosłych. Pomoże to lepiej chronić prawa osób dorosłych, zwiększyć pewność i przewidywalność prawa w sprawach transgranicznych oraz zwiększyć skuteczność i skrócić czas postępowań transgranicznych dotyczących ochrony osób dorosłych. 

Wnioski nie mają wpływu na prawo krajowe państw UE dotyczące ochrony osób dorosłych (takie jak zasady regulujące rodzaje środków ochrony i ich skutki, uprawnienia, jakie może posiadać przedstawiciel osoby dorosłej, oraz ich ograniczenia itp.).

Wnioski obejmują jedynie zasady, które będą miały zastosowanie w sprawach transgranicznych i które służą rozstrzygnięciu między innymi następujących kwestii: 

• Sądy którego kraju są właściwe do przyjęcia środka ochrony wobec osoby dorosłej?
• Prawo którego kraju będzie miało zastosowanie do ochrony osoby dorosłej, która jest związana z więcej niż jednym krajem?
• W jaki sposób środek ochrony lub uprawnienia do reprezentacji mogą wywoływać skutki w innych państwach?
• W jaki sposób organy różnych krajów mogą ze sobą współpracować i wymieniać informacje dotyczące ochrony osób dorosłych? 

Proponowane wnioski będą przedmiotem analizy i obrad w Parlamencie Europejskim i Radzie. 

Wniosek dotyczący rozporządzenia musi zostać przyjęty przez Parlament Europejski i Radę. Rozporządzenie zacznie obowiązywać 18 miesięcy po jego przyjęciu. Państwa członkowskie będą miały wtedy cztery dodatkowe lata na przejście na elektroniczne kanały komunikacji oraz pięć lat na utworzenie rejestru i połączenie go z rejestrami innych krajów UE. 

Wniosek dotyczący decyzji musi zostać przyjęty przez Radę po konsultacjach z Parlamentem Europejskim. Państwa członkowskie będą miały następnie dwa lata na zastosowanie się do decyzji Rady i przystąpienie do Konwencji konferencji haskiej z 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych.