Kontekst
Komisja Europejska działa na wszystkich frontach, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się koronawirusa, wspierać krajowe systemy opieki zdrowotnej oraz łagodzić skutki społeczno-gospodarcze pandemii za pomocą metod o niespotykanej dotychczas skali, stosowanych zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym.
Komisja Europejska – zespół ds. szybkiego reagowania na koronawirusa
Oto przykłady, w jaki sposób Komisja pomaga w walce z kryzysem:
Zapewnienie bezpiecznych i skutecznych szczepionek dla Europy i świata
Strategia Komisji dotycząca szczepionek ma na celu:
Udzielenie pomocy przedsiębiorstwom w zwiększeniu zdolności produkcyjnych pod względem skali i tempa produkcji
Zagwarantowanie państwom członkowskim wystarczających dostaw za pośrednictwem umów zakupu z wyprzedzeniem zawartych z producentami szczepionek
Wykorzystanie elastyczności przepisów, aby przyspieszyć opracowanie, zatwierdzenie i udostępnienie szczepionek
Zabezpieczenie dawek szczepionek i wspieranie szczepień w krajach UE
Komisja zapewniła obywatelom Unii zróżnicowany zestaw szczepionek po uczciwych cenach. Zawarto umowy z ośmioma firmami opracowującymi szczepionki, których wyniki są obiecujące, dzięki czemu zabezpieczono do 4,2 mld dawek:
- z firmą BioNTech-Pfizer na zakup do 2,4 mld dawek
- z firmą AstraZeneca na zakup do 400 mln dawek
- z firmą Sanofi-GSK na zakup do 300 mln dawek
- z firmą Johnson and Johnson na zakup do 400 mln dawek
- z firmą Moderna na zakup do 460 mln dawek
- z firmą Novavax na zakup do 200 mln dawek
- z firmą Valneva na zakup do 1,2 mln dawek
- z firmą HIPRA Human Health na zakup do 250 mln dawek
Od grudnia 2020 r. Komisja wydała sześć warunkowych pozwoleń na dopuszczenie do obrotu szczepionek przeciwko COVID-19: BioNTech and Pfizer (21 grudnia 2020 r.), Moderna (6 stycznia 2021 r.), Astra Zeneca (29 stycznia 2021 r.), Johnson & Johnson (11 marca 2021 r.), Novavax (20 grudnia 2021 r.) i Valneva (24 czerwca 2022 r.).
Od grudnia 2020 r. dostawy szczepionek do państw członkowskich stale rosły. Szczepienia w całej Unii Europejskiej nabrały tempa – do połowy 2022 r. w pełni zaszczepiono 86 proc. populacji osób dorosłych w UE.
W związku z pojawieniem się nowych wariantów koronawirusa Komisja uruchomiła fundusze na pilne badania naukowe i kontynuowała zawieranie umów zakupu z wyprzedzeniem w sprawie dawek przypominających i przystosowania szczepionek do nowych wariantów.
Komisja ogłosiła również nową procedurę wspólnych zamówień na dostawę sprzętu medycznego do szczepień. Zaproponowała też, aby szpitale i lekarze nie musieli płacić podatku VAT od szczepionek oraz zestawów do testów.
Antycypowanie zagrożeń związanych z nowymi wariantami
Komisja Europejska powołała do życia Europejski Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA), który ma zapobiegać sytuacjom zagrożenia zdrowia, wykrywać je i sprawnie na nie reagować.
HERA jest wspólnym dla państw członkowskich i instytucji UE ośrodkiem kontroli zasobów i misji, którego zadaniem jest lepsze przygotowanie Unii na transgraniczne zagrożenia dla zdrowia.
Z jednej strony HERA będzie przewidywać zagrożenia i potencjalne kryzysy zdrowotne dzięki gromadzeniu informacji i tworzeniu niezbędnych zdolności reagowania. Z drugiej strony, gdy wystąpi stan zagrożenia, HERA zapewni opracowanie, produkcję i dystrybucję leków, szczepionek i innych medycznych środków przeciwdziałania – takich jak rękawice i maski – których często brakowało w pierwszej fazie reakcji na koronawirusa.
HERA jest zatem kluczowym filarem Europejskiej Unii Zdrowia i wiąże się z nową misją w zakresie gotowości i odporności w dziedzinie zdrowia dla całej UE, zgodnie z zapowiedzią przewodniczącej Ursuli von der Leyen w orędziu o stanie Unii 2021. HERA wypełni lukę w unijnym systemie reagowania i gotowości na stany zagrożenia zdrowia.
Przewodnicząca Ursula von der Leyen zapowiedziała, że Drużyna Europy udostępni na tę nową misję dla całej Europy 50 mld euro.
Zwiększenie zdolności produkcyjnych
4 lutego 2021 r. Komisja Europejska powołała grupę zadaniową, aby wesprzeć zwiększenie zdolności produkcyjnych w zakresie szczepionek przeciwko COVID-19 w UE. Grupa pełni funkcję punktu kompleksowej obsługi dla producentów potrzebujących wsparcia, jej zadaniem jest również namierzanie i eliminowanie zakłóceń w zdolnościach produkcyjnych i łańcuchach dostaw.
Do jej najważniejszych osiągnięć należą wykrycie i pomoc w wyeliminowaniu zakłóceń w procesie produkcji szczepionek w UE, zaprogramowanie zdolności UE w zakresie produkcji szczepionek w całym łańcuchu dostaw oraz promowanie współpracy poprzez wydarzenia służące nawiązywaniu kontaktów w zakresie produkcji szczepionek i środków terapeutycznych. Celem grupy zadaniowej jest również zapewnienie wystarczających długoterminowych zdolności produkcyjnych w Europie oraz wspieranie globalnego dostępu do szczepionek i dzielenia się szczepionkami.
Finansowanie badań
Od stycznia 2020 r. Komisja przeznaczyła ponad 660 mln euro z programu „Horyzont 2020” na opracowanie szczepionek, nowych metod leczenia, badań diagnostycznych i systemów medycznych, aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się koronawirusa i ratować ludzkie życie.
Komisja zaoferowała CureVac, wysoce innowacyjnemu przedsiębiorstwu europejskiemu opracowującemu szczepionki, wsparcie finansowe w formie gwarancji na pożyczkę z Europejskiego Banku Inwestycyjnego w wysokości 75 mln euro.
Europejski Bank Inwestycyjny podpisał również umowę o finansowanie w wysokości 100 mln euro z firmą BioNTech SE zajmującą się immunoterapią w celu opracowania programu szczepień. Finansowanie EBI jest wspierane zarówno w ramach programu „Horyzont 2020”, jak i planu inwestycyjnego dla Europy.
Globalna reakcja
Pandemia jest problemem o skali światowej, dlatego trzeba ją zwalczać w skali światowej. W związku z tym Komisja zobowiązała się do zapewnienia powszechnego dostępu do szczepionek przeciwko COVID-19, w tym w krajach o niskim i średnim dochodzie.
W 2020 r. globalna odpowiedź na koronawirusa, czyli światowy maraton składania deklaracji wkładów finansowych na walkę z pandemią koronawirusa, pomógł w gromadzeniu środków na testy i szczepionki oraz zapewnienie powszechnego dostępu do leków. Rozpoczął się w maju, a zakończył w czerwcu 2020 r. światowym szczytem darczyńców i koncertem.
Komisja Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny konsekwentnie wspierają COVAX, czyli globalny program na rzecz sprawiedliwego i powszechnego dostępu do szczepionek przeciwko COVID-19.
Wspólnie z państwami członkowskimi UE Drużyna Europy zapowiedziała przeznaczenie na COVAX jak dotąd ponad 3 mld euro, co czyni ją jednym z największych darczyńców tego programu.
Środki gospodarcze
Przywódcy UE uzgodnili pakiet na rzecz odbudowy o wartości 2,018 bln euro (w cenach bieżących) łącznie na kolejny unijny budżet na lata 2021–2027 i na instrument NextGenerationEU. Porozumienie zakłada, że Komisja będzie mogła pożyczyć na rynku do około 800 mld euro (w cenach bieżących).
15 czerwca 2021 r., w pierwszej transakcji NextGenerationEU Komisja pozyskała 20 mld euro dzięki dziesięcioletnim obligacjom o terminie zapadalności 4 lipca 2031 r. Środki te zostaną przeznaczone na odbudowę Europy po kryzysie związanym z koronawirusem. Łącznie z transakcjami w czerwcu i w lipcu Komisja zgromadziła dotychczas w ramach NextGenerationEU 45 mld euro. Środki te zostaną teraz wykorzystane na pierwsze płatności w ramach NextGenerationEU, a także w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz różnych unijnych programów budżetowych. Pierwszej wypłaty w ramach NextGenerationEU dokonano pod koniec czerwca – w ramach programu REACT-EU.
Do końca sierpnia Komisja oceniła i zatwierdziła 19 przedłożonych krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Pierwsze wypłaty, w wysokości ponad 49 mld euro, zostały już przekazane Belgii, Cyprowi, Danii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Litwie, Luksemburgowi, Łotwie, Niemcom, Portugalii i Włochom (według stanu na 21 września).
W 2020 r. Komisja Europejska przyjęła różne środki wsparcia, takie jak:
środki gospodarcze uzupełniające 1850 mld euro udostępnione przez Europejski Bank Centralny w ramach Pandemicznego Programu Zakupów Awaryjnych, oprócz uzgodnionego już wcześniej programu na kwotę 120 mld euro
tymczasowe zasady pomocy państwa, aby zapewnić płynność finansową gospodarki w celu wsparcia obywateli, a także ratowania miejsc pracy w UE
uruchomienie „klauzuli korekcyjnej”, która pozwala na maksymalną elastyczność naszych przepisów budżetowych. Pomoże to krajom UE wesprzeć systemy opieki zdrowotnej i przedsiębiorstwa oraz zagwarantować miejsca pracy w czasie kryzysu
monitorowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Komisja wydała wytyczne, które mają pomóc państwom członkowskim chronić krytyczne europejskie aktywa i technologie w dobie obecnego kryzysu
Wiosenny pakiet europejskiego semestru to wytyczne na potrzeby polityki gospodarczej dla wszystkich państw członkowskich UE w kontekście pandemii. Zalecenia dotyczą w głównej mierze łagodzenia skutków kryzysu w perspektywie krótkoterminowej oraz pobudzenia wzrostu gospodarczego w perspektywie długoterminowej, zgodnie z unijnymi celami w zakresie zielonej gospodarki i cyfryzacji.
Zaproponowane przez Komisję tymczasowe wsparcie w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w związku ze stanem nadzwyczajnym (SURE) ma pomóc ludziom utrzymać pracę w czasie kryzysu. Wsparcie z instrumentu SURE ma formę obligacji społecznych, tak aby każde zainwestowane euro przełożyło się na korzyści społeczne. W ramach tego instrumentu wsparcie na łączną kwotę ponad 94 mld euro otrzymało już 19 krajów.
Ponadto Komisja przedstawiła wytyczne, które mają zapewnić ochronę pracowników sezonowych w UE w czasie pandemii koronawirusa. Wytyczne zawierają wskazówki dla organów krajowych, inspektoratów pracy i partnerów społecznych, aby zagwarantowali prawa, zdrowie i bezpieczeństwo pracowników sezonowych oraz dopilnowali, by pracownicy ci byli świadomi swoich praw.
- Grupa EBI inwestuje dodatkowe 20 mld euro w małe i średnie przedsiębiorstwa.
- Komisja wraz z grupą EBI uruchamia 8 mld euro, aby pomóc co najmniej 100 tys. przedsiębiorstw.
Komisja przedstawiła inicjatywę inwestycyjną mającą na celu zapewnienie natychmiastowej płynności państwom członkowskim. W inicjatywie wykorzystano niewydane środki z polityki spójności. Inicjatywa obejmuje:
- nowe metody w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym w celu dotarcia do osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji – chodzi o doręczanie przesyłek do domów oraz wykorzystanie bonów elektronicznych w celu zmniejszenia ryzyka rozprzestrzeniania się wirusa
- wsparcie dla rybaków i rolników
- wprowadziła nadzwyczajne środki wspierające i stabilizujące rynki rolne
- przyjęła dodatkowy pakiet nadzwyczajnych środków mających wesprzeć sektor wina. 4 maja 2020 r. Komisja przyjęła kolejny pakiet środków mających wspierać sektory rolnictwa i żywności najbardziej dotknięte kryzysem związanym z koronawirusem.
Zdrowie publiczne
Powstanie Europejska Unia Zdrowotna
11 listopada 2020 r. Komisja zrobiła pierwszy krok w kierunku utworzenia Europejskiej Unii Zdrowotnej, która będzie się opierała na dwóch filarach opisanych poniżej.
- Mocniejsze ramy bezpieczeństwa zdrowotnego obejmujące:
-
zharmonizowane unijne, krajowe i regionalne plany gotowości i reagowania regularnie poddawane przez Komisję i agencje UE testom warunków skrajnych i kontrolom
-
unijny system zarządzania sytuacjami kryzysowymi umożliwiający lepszą koordynację i szybkie działania w celu opracowania, zgromadzenia i dostarczenia na miejsce sprzętu niezbędnego na wypadek kryzysu.
-
- Rozszerzenie kompetencji agencji UE:
-
Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób będzie monitorowało sytuację epidemiologiczną na podstawie wspólnych danych
-
zakres kompetencji Europejskiej Agencji Leków obejmie bezpieczeństwo leków i wyrobów medycznych, monitorowanie ryzyka niedoborów i badania kliniczne leków
-
utworzony zostanie nowy urząd ds. reagowania kryzysowego w sytuacjach zagrożenia zdrowia (HERA).
-
Wytyczne w dziedzinie zdrowia dla krajów UE
Panel Komisji składający się z 7 niezależnych epidemiologów i wirusologów przygotowuje wytyczne naukowe i doradza w kwestiach dotyczących:
- środków reagowania w przypadku wszystkich państw członkowskich
- braków w zakresie zarządzania klinicznego
- priorytetów w zakresie opieki zdrowotnej, ochrony ludności i innych zasobów
- środków z zakresu polityki dotyczących długoterminowych skutków koronawirusa.
W oparciu o opinie naukowe tego zespołu oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) Komisja podjęła następujące kroki:
- 19 marca 2020
Zalecenia dotyczące środków ograniczających rozprzestrzenianie się koronawirusa takich jak konieczność zachowania bezpiecznej odległości między osobami
- 8 kwietnia 2020
Przyjęto wytyczne w celu optymalizacji podaży i dostępności leków oraz wytyczne w obszarze ochrony konkurencji, które umożliwiają ograniczoną współpracę między przedsiębiorstwami, w szczególności w odniesieniu do leków szpitalnych o krytycznym znaczeniu. Komisja utworzyła również platformę koordynacyjną do spraw sprzętu medycznego, która ułatwia ustalenie, gdzie znajduje się dostępny sprzęt, w tym zestawy do testów, i szybsze dopasowanie jego podaży do popytu krajowego.
- 15 kwietnia 2020
Wytyczne w sprawie metod przeprowadzania testów. Mają one pomóc krajom UE w skutecznym wykorzystaniu testów, zwłaszcza w momencie wycofywania środków izolacji.
- 16 kwietnia 2020
W kontekście stopniowego znoszenia ograniczeń opublikowano wytyczne w sprawie tworzenia aplikacji mobilnych służących do ustalania kontaktów zakaźnych w sposób w pełni zgodny z unijnymi przepisami dotyczącymi ochrony danych.
- 16 czerwca 2020
Państwa członkowskie UE, przy wsparciu Komisji, osiągnęły porozumienie w kwestii wytycznych technicznych, które mają zapewnić bezpieczną wymianę informacji między aplikacjami służącymi do ustalania kontaktów zakaźnych oraz ich interoperacyjność.
- 3 lipca 2020
Dopuszczono warunkowo do obrotu produkt leczniczy remdesiwir. Jest to pierwszy lek stosowany w leczeniu koronawirusa, który został zatwierdzony na poziomie UE.
- 29 lipca 2020
Podpisano wartą 63 mln euro umowę z firmą farmaceutyczną Gilead, aby zabezpieczyć odpowiednią liczbę dawek leku Veklury (nazwa handlowa remdesiwiru). Dzięki koordynacji i wsparciu ze strony Komisji państwom członkowskim i Wielkiej Brytanii udostępniane są kolejne partie tego leku.
- 19 października 2020
Zaczyna działać specjalny serwis, w ramach którego połączono dostępne aplikacje służące do ustalania kontaktów zakaźnych. Do połowy grudnia do tego serwisu powinno zostać podłączonych 13 aplikacji.
- 2 grudnia 2020
Przyjęto strategię, która ma pomóc uchronić się przed COVID-19 w okresie zimowym i zaleca ciągłą czujność i ostrożność w 2021 r., w miarę jak wprowadzane będą bezpieczne i skuteczne szczepionki.
Komisja przeznaczyła 3 mld euro z unijnego budżetu i dodatkowo 3 mld euro uzyskane od państw członkowskich. Środki te zostaną przeznaczone na finansowanie instrumentu na rzecz wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych oraz wspólnych zasobów sprzętu w ramach RescEU.
Środki ochrony osobistej
Aby wesprzeć produkcję i dostępność środków ochrony osobistej, Komisja:
- ściśle współpracuje z państwami członkowskimi w celu oceny dostępnych w UE zasobów środków ochrony osobistej, zdolności produkcyjnej i przewidywanych potrzeb
- zapewnia ocenę zgodności i nadzór rynku w celu zwiększenia dostępności środków ochrony osobistej bez uszczerbku dla norm w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa
- omawia z przemysłem możliwości przekształcenia linii produkcyjnych, aby zapewnić większą ilość środków ochrony osobistej na rynku, oraz zapewnia producentom doradztwo na temat zwiększania produkcji środków ochrony osobistej, środków do dezynfekcji rąk i środków odkażających.
Komisja wydała zalecenie skierowane do państw członkowskich dotyczące strategii przeprowadzania testów, w tym stosowania szybkich testów antygenowych.
Na zakup i dostawę takich testów do państw członkowskich przeznaczono 100 mln euro z instrumentu na rzecz wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych. Jednocześnie Komisja zorganizowała wspólną procedurę udzielania zamówień, aby pomóc krajom UE uzyskać większą ilość tych testów.
Dodatkowo Komisja przekazała Międzynarodowej Federacji Czerwonego Krzyża 35,5 mln euro z instrumentu wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych na zwiększenie zdolności testowania na COVID-19 w UE, szkolenie wolontariuszy i ochronę osób w najtrudniejszej sytuacji.
Granice i mobilność
W czasie pandemii Komisja wydała zalecenia umożliwiające skoordynowanie działań państw członkowskich, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa i równocześnie utrzymać swobodny przepływ osób i towarów oraz zapewnić funkcjonowanie gospodarki.
Komisja zaproponowała zaświadczenia cyfrowe, aby ułatwić swobodne przemieszczanie się w UE w czasie pandemii.
Rozporządzenie w sprawie unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID weszło w życie 1 lipca 2021 r. Mieszkańcy UE mogą teraz otrzymać cyfrowe zaświadczenie COVID, które następnie można zweryfikować w całej UE. Zaświadczenia w postaci cyfrowej lub papierowej są bezpłatne i mogą być wykorzystane jako dowód szczepienia, wykonania testu lub wyzdrowienia.
W 2020 r. Komisja wydała:
- wytyczne dotyczące środków zarządzania granicami w celu ochrony zdrowia i zapewnienia dostępności towarów i usług podstawowych,
- wytyczne w celu zapewnienia swobodnego przepływu pracowników, zwłaszcza w sektorze opieki zdrowotnej i w sektorze spożywczym,
- wytyczne w sprawie ochrony zdrowia, repatriacji i organizacji podróży dla pasażerów statków wycieczkowych i załóg statków towarowych,
- wnioski mające zapewnić na szczeblu UE koordynację środków wprowadzanych przez państwa członkowskie dotyczących ograniczenia swobodnego przemieszczania się w związku z pandemią i jasne informowanie na ich temat. Poziom ryzyka jest oznaczany za pomocą wspólnego kodu kolorystycznego i przy zastosowaniu jednolitych zasad. Wraz z państwami członkowskimi Komisja opracuje również wspólne podejście w zakresie przeprowadzania kwarantanny,
- wydała wytyczne dotyczące podróżnych, którzy mają być zwolnieni z tymczasowych ograniczeń podróży,
- zainicjowała wprowadzenie unijnej karty lokalizacji pasażera i protokołów testów dotyczących podróży lotniczych, aby ułatwić bezpieczne podróżowanie.
Portal Re-open EU zawiera podstawowe informacje na temat bezpiecznego wznowienia swobody przemieszczania się i turystyki w całej Europie. W grudniu 2020 r. uruchomiono aplikację Re-open EU. Można w niej znaleźć informacje przekazywane w czasie rzeczywistym na temat:
- granic,
- dostępnych środkach transportu,
- ograniczeniach w podróżowaniu,
- środkach zdrowia publicznego i bezpieczeństwa,
- sytuacji w poszczególnych krajach oznaczonych kodami kolorystycznymi na specjalnej mapie.
Walka z dezinformacją
Komisja jest w ścisłym kontakcie z platformami mediów społecznościowych – chodzi o promowanie wiarygodnych treści, rozpowszechnianie ich wśród użytkowników oraz ograniczenie dezinformacji i związanej z nią reklamy.
Dotychczas na stronie internetowej www.EUvsDisinfo.eu ujawniono, opublikowano i zaktualizowano ponad 700 narracji dezinformacyjnych na temat koronawirusa. Na stronie internetowej Komisji poświęconej zwalczaniu dezinformacji na temat koronawirusa można również znaleźć materiały służące obalaniu mitów i kontroli faktów.
W walce z dezinformacją i treściami wprowadzającymi w błąd Komisja wykorzystuje wszelkie dostępne narzędzia i finansuje badania naukowe.
Komisja i Europejska Służba Działań Zewnętrznych ściśle współpracują z innymi instytucjami UE i państwami członkowskimi, w tym za pośrednictwem systemu wczesnego ostrzegania założonego w marcu 2019 r., a także z partnerami międzynarodowymi z G7 i NATO.
10 czerwca 2020 r. Komisja przedstawiła szereg działań służących bardziej zdecydowanemu zwalczaniu dezinformacji wokół pandemii koronawirusa. Działania te obejmują między innymi intensyfikację komunikacji strategicznej oraz środki z zakresu dyplomacji publicznej w krajach bezpośrednio sąsiadujących z UE i na całym świecie, a także wspieranie niezależnych mediów i dziennikarzy.
Działania te stanowią wkład w dalsze prace UE nad kwestiami związanymi z dezinformacją. W grudniu 2020 r. Komisja zaproponowała dwa nowe dokumenty. Pierwszy z nich to europejski plan działania na rzecz demokracji, który zakłada dodatkowe działania UE na rzecz przeciwdziałania dezinformacji i dostosowywania się do zmieniających się rodzajów zagrożeń i metod manipulacji. Jego celem jest również wspieranie wolnych i niezależnych mediów. Z kolei w akcie o usługach cyfrowych zawarte są przepisy, zgodnie z którymi platformy internetowe będą ponosiły większą odpowiedzialność za moderowanie treści, publikowane reklamy oraz stosowane procesy algorytmiczne.
Miesięczny program monitorowania, ustanowiony wraz z sygnatariuszami naszego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji w internecie, obecnie zawiera informacje na temat działań skierowanych przeciwko dezinformacji dotyczącej szczepionek. W marcu 2021 r. Komisja zaproponowała zaostrzenie kodeksu w kilku obszarach, aby stał się silny, stabilny i zarazem elastyczny.