Jeżeli Twoje prawa wynikające z przepisów unijnych zostaną naruszone, należy Ci się dostęp do szybkiego i skutecznego sposobu na dochodzenie roszczeń w danym kraju UE. Możesz skierować taką sprawę do właściwych organów krajowych i dochodzić swoich praw. To organy krajowe są w pierwszej kolejności odpowiedzialne za egzekwowanie stosowania przepisów UE w indywidualnych sprawach.
Możesz również zgłosić naruszenie prawa UE przez organ krajowy, składając skargę do Komisji.
Podział ról
Władze każdegokraju UE odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu terminowego i prawidłowego wdrażania prawa UE. Jest to konieczne, aby wspólnie uzgodnione przepisy mogły chronić obywateli i przedsiębiorstwa, a także im służyć. Organy krajowe, w tym sądy krajowe, są pierwszą linią ochrony praw przysługujących Ci na mocy przepisów UE.
Komisja sprawdza, czy kraje UE wywiązują się ze zobowiązań wynikających z prawa UE. Jeżeli jakiś kraj nie wdroży prawidłowo przepisów UE, Komisja może wszcząć wobec nich formalne postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Ma to zapewnić zgodność krajowych przepisów i praktyk z prawem UE.
Skargi są dla Komisji cennym źródłem informacji i umożliwiają wykrywanie potencjalnych naruszeń prawa unijnego przez kraje UE. Pomagają zapewnić właściwe stosowanie prawa UE w całej Unii. Jeśli chodzi o rozpatrywanie skarg, Komisja ma w dużej mierze swobodę decydowania o tym, czy i kiedy wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
Takie postępowania mają zagwarantować, że kraje UE prawidłowo stosują prawo unijne. Nie są one prowadzone w indywidualnych sprawach.
Nigdy nie otrzymasz indywidualnego odszkodowania ani zadośćuczynienia bezpośrednio w wyniku postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. W tym celu musisz zwrócić się o pomoc do właściwych organów krajowych, w tym sądów.
Informacje podane w skardze mogą jednak przyczynić się do poprawy ogólnej sytuacji, w której prawo UE jest stosowane nieprawidłowo. Skorzysta na tym wówczas wiele osób i przedsiębiorstw w danym kraju.
Prawo UE jest zbiorem przepisów, które ustala się na szczeblu unijnym i które obowiązują we wszystkich krajach UE. Na prawo unijne składają się umowy międzynarodowe, traktaty UE, rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Prawo UE nie wpływa na każdy aspekt życia obywateli Unii. W niektórych obszarach, np. planowaniu przestrzeni miejskiej czy większości kwestii związanych z prawem karnym i cywilnym, tylko rządy krajowe mogą ustalać obowiązujące przepisy.
O naruszeniu mówimy, gdy:
- krajowe przepisy, regulacje lub środki administracyjne są sprzeczne z prawem UE
- kraj UE nie wywiązał się z obowiązku wdrożenia przepisu, regulacji czy środka administracyjnego
- praktyki danego organu krajowego w jednym z krajów UE są niezgodne z prawem unijnym.
Przykład: Prawo UE stanowi, że auta z silnikami typu diesel nie mogą emitować więcej niż 1 gram tlenku węgla w przeliczeniu na kilometr. Do złamania tego przepisu dochodzi w następujących sytuacjach:
- prawo obowiązujące w danym kraju UE przewiduje wyższy limit
- w danym kraju UE nie obowiązuje żaden limit
- prawo obowiązujące w danym kraju UE przewiduje wprawdzie limit, ale organy nie stosują go w praktyce.
Co wykracza poza kompetencje Komisji?
Komisja nie ma uprawnień, aby:
- podejmować działania w związku ze skargami:
- dotyczącymi działań podmiotów prywatnych lub osób fizycznych, w które nie są zaangażowane organy krajowe
- w sprawach, które nie wchodzą w zakres prawa UE (zob. sekcję „Czym jest prawo UE?”)
- przeciwko państwom niebędącym członkami UE
- przeciwko innym organizacjom międzynarodowym (np. NATO, ONZ, Radzie Europy)
- oferować indywidualne odszkodowanie lub zadośćuczynienie za poniesione szkody
- przejąć rolę decyzyjną organów krajowych lub dokonać przeglądu ich decyzji podjętych w indywidualnych przypadkach.
Rozpatrywanie skarg
Egzekwowanie prawa UE jest jednym z głównych zadań Komisji. Stara się ona przede wszystkim zapobiegać naruszeniom prawa UE, a w przypadku poważnych naruszeń podejmuje zdecydowane i szybkie działania.
To samo podejście stosuje się w rozpatrywaniu skarg. Komisja nie podejmuje działań w związku z każdą skargą, lecz skupia się na tych, które mają największy wpływ na interesy obywateli i przedsiębiorstw.
Najlepszym sposobem na egzekwowanie prawa UE jest przede wszystkim zapobieganie naruszeniom. Komisja na co dzień współpracuje z krajami UE, aby zadbać o zgodność przepisów na jak najwcześniejszym etapie.
Niekiedy jednak, aby rozwiązać problem poważnego naruszenia prawa Unii, konieczne jest postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, w tym możliwość zaskarżenia kraju UE do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Komisja wykorzystuje postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, aby usunąć systemową niezgodność przepisów lub praktyk z prawem UE oraz naruszenia, które mają największy wpływ na codzienne życie obywateli i na przedsiębiorstwa.
Postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego dotyczą m.in.:
- nieterminowej lub niewłaściwej transpozycji dyrektywy do prawa krajowego
- niezastosowania się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- niezapewnienia procedury odwoławczej w przypadkach naruszenia prawa UE.
Więcej informacji o decyzjach Komisji dotyczących postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego znajdziesz tutaj.
Strategiczne podejście Komisji do egzekwowania prawa określono w dokumencie programowym z 2016 r. „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”, a w dokumencie „Egzekwowanie prawa Unii na rzecz Europy, która spełnia swoje zadania” szczegółowo je opisano. Strategia ta dotyczy zarówno rozpatrywania skarg, jak i postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
Komisja nie będzie badać skarg, jeżeli sprawa jest już rozpatrywana w taki czy inny sposób przez właściwe organy krajowe lub przez samą Komisję, lub jeżeli skarżący może skierować sprawę bezpośrednio do właściwych organów krajowych, w tym do sądów.
Dotyczy to:
- skarg w indywidualnych sprawach, w których prawo UE nie jest prawidłowo stosowane, ale nie zachodzi powszechny problem systemowy. W tego rodzaju sprawach, jeżeli skuteczna ochrona prawna jest dostępna, Komisja będzie kierować skarżących do organów krajowych
- przypadków, w których sąd krajowy podniósł tę samą kwestię przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w ramach postępowania prejudycjalnego
- skarg dotyczących niedociągnięć krajów UE w transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, które to niedociągnięcia Komisja już analizuje
- skarg dotyczących kwestii, co do których Komisja zajęła już stanowisko we wniosku ustawodawczym.
Poszczególne kroki w procesie rozpatrywania skarg oraz zasady postępowania w kontaktach ze skarżącymi określono w załączniku do dokumentu programowego „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”.
Poniżej przedstawiono zarys procedury stosowanej przez Komisję do rozpatrywania skarg:
Odbiór i badanie skargi: Po otrzymaniu pisma Komisja sprawdzi, czy spełnia ono kryteria pozwalające na rozpatrzenie go jako skargi. Jeżeli pismo nie zostanie uznane za skargę, powód zostanie podany w odpowiedzi (np. Komisja nie jest uprawniona do podjęcia działań w tej sprawie, pismo jest nie tyle skargą co wezwaniem do udzielenia informacji itp.). Jeżeli pismo jest obraźliwe lub pozbawione sensu i nie wymaga merytorycznej odpowiedzi, Komisja zastrzega sobie prawo do nieudzielenia odpowiedzi.
Rejestracja i potwierdzenie odbioru: Jeżeli pismo dotyczy naruszenia prawa UE przez organ krajowy jakiegoś państwa UE, otrzymasz potwierdzenie odbioru skargi wraz z numerem rejestracyjnym. Potwierdzenie odbioru skargi zawiera wyjaśnienie sposobu oceny skargi i postępowania z danymi osobowymi.
Ocena: Skargi są rozpatrywane głównie w oparciu o przekazane informacje. Dlatego ważne jest, aby w formularzu skargi zwięźle opisać wszystkie fakty. Jakość przekazanych informacji ma bezpośredni wpływ na ocenę i ewentualne działania podejmowane w związku ze skargą. Komisja nie zwróci się z prośbą o dodatkowe informacje, chyba że skarga wykaże wystarczające oznaki poważnego naruszenia prawa UE. W oparciu o strategię egzekwowania przepisów Komisja zdecyduje, czy będzie dalej badać skargę, czy też ją zamknie.
Decyzja: Po dokonaniu oceny skargi Komisja podejmuje decyzję o wszczęciu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko danemu krajowi UE albo o ostatecznym zamknięciu skargi. Zamiast od razu wszczynać postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w niektórych przypadkach, gdy stwierdza się możliwe naruszenie prawa UE, Komisja może podjąć decyzję o nawiązaniu nieformalnego dialogu z danym krajem członkowskim, znanego jako EU Pilot. Komisja poinformuje Cię o takiej decyzji.
Komisja dołoży wszelkich starań, aby podjąć decyzję w ciągu jednego roku od zarejestrowania skargi. Jeżeli Komisja postanowi nie podejmować żadnych działań w związku ze skargą, poinformuje o tym w odpowiedzi. Wyjaśni też, dlaczego zamierza zamknąć skargę. Będziesz mieć cztery tygodnie na przedstawienie ewentualnych uwag. Jeżeli nie udzielisz odpowiedzi lub odpowiedź nie będzie zawierała żadnych nowych informacji, które spowodowałyby zmianę stanowiska Komisji, potwierdzimy zamknięcie sprawy. Odwołanie od decyzji Komisji o zamknięciu skargi nie jest możliwe.
Niezależnie od decyzji należy pamiętać, że rolą Komisji jest dbanie o to, by kraje UE właściwie stosowały przepisy, a nie rozstrzyganie indywidualnych sporów. Aby uzyskać indywidualne odszkodowanie lub zadośćuczynienie, należy skontaktować się z właściwymi organami krajowymi.
Jeśli uważasz, że Komisja nie rozpatrzyła Twojej skargi we właściwy sposób, możesz zwrócić się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Dotyczy to na przykład nierozpatrzenia skargi w terminie lub braku informacji na temat poszczególnych etapów jej rozpatrywania.
W odniesieniu do samej decyzji Rzecznik Praw Obywatelskich może interweniować jedynie w celu upewnienia się, że Komisja należycie wyjaśniła swoje stanowisko. Rzecznik może zwrócić się o ponowne zbadanie decyzji tylko wtedy, gdy istnieją dowody na oczywisty błąd.
Komisja nie bada większości skarg z trzech głównych powodów:
- Komisja nie ma uprawnień do podejmowania działań w sprawie
- nie naruszono prawa UE
- naruszenie powinny rozwiązać organy krajowe.
Na przykład w 2022 r. Komisja zajęła się mniej niż 5 proc. skarg (poprzez wszczęcie dochodzenia).
Zdarza się jednak, że Komisji udaje się pomyślnie zamknąć postępowanie w sprawie poważnego uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wszczęte na podstawie informacji zawartej w skardze, ponieważ dany kraj UE zapewnił zgodność z przepisami.
Komisja informuje o przebiegu rozpatrywania skarg w swoim sprawozdaniu rocznym z kontroli stosowania prawa UE.
Złóż skargę
Przejrzyj naszą listę kontrolną, aby upewnić się, że Komisja Europejska będzie mogła zająć się Twoją skargą, a następnie wypełnij formularz skargi.
Skargi zbiorowe
Komisja czasami otrzymuje dużą liczbę skarg dotyczących tego samego tematu i skierowanych przeciwko temu samemu krajowi UE („skargi zbiorowe”).
W takich przypadkach Komisja może potraktować skarżących jako grupę i kontaktować się z nimi, publikując informacje na tej stronie internetowej. Dzięki takiej formie komunikacji służby Komisji mogą szybko reagować i informować zainteresowanych o przebiegu procedury. Komisja może też dzięki temu zająć się potencjalnie szerszym interesem publicznym związanym ze sprawą poruszoną przez skarżących.
Zawiadomienia o zbiorowych skargach, które są nadal poddawane ocenie lub zostały niedawno zamknięte.
Przydatne linki
- Jak złożyć skargę na poziomie krajowym.
- Twoje prawa wynikające z Karty praw podstawowych UE – dowiedz się, kiedy można powołać się na Kartę, co zrobić w przypadku naruszenia Twoich praw i gdzie zwrócić się o pomoc.
- Masz również prawo złożyć petycję do Parlamentu Europejskiego w sprawie stosowania prawa UE. Najpierw upewnij się jednak, czy Parlament nie zajmuje się już tą sprawą. Jeśli tak, możesz poprzeć istniejącą petycję.
Jeżeli petycja spełnia kryteria dopuszczenia, Parlament może poprosić Komisję o przeprowadzenie dochodzenia. Komisja oceni wniosek i udzieli odpowiedzi Parlamentowi.