Εργαλειοθήκη για το κράτος δικαίου
Η προάσπιση των θεμελιωδών αξιών μας αποτελεί κοινή ευθύνη όλων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και όλων των κρατών μελών. Όπως αναγνωρίζεται από το Δικαστήριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την ευθύνη να εγγυάται τον σεβασμό του κράτους δικαίου και να διασφαλίζει τον σεβασμό του δικαίου, των αξιών και των αρχών της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή έχει στη διάθεσή της μια σειρά μέσων — τη λεγόμενη εργαλειοθήκη για το κράτος δικαίου. Επειδή οι προκλήσεις για το κράτος δικαίου ποικίλλουν, το ίδιο συμβαίνει και με τα εργαλεία μας. Κάθε εργαλείο είναι προσαρμοσμένο στην κατάσταση που καλείται να αντιμετωπίσει και αποσκοπεί στην προώθηση, στην πρόληψη ή στην αντιμετώπιση ζητημάτων που σχετίζονται με το κράτος δικαίου.
Έκθεση για το κράτος δικαίου
Από το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει κάθε χρόνο την έκθεσή της για το κράτος δικαίου. Η έκθεση αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ετήσιου κύκλου, του λεγόμενου μηχανισμού για το κράτος δικαίου, ο οποίος επιτρέπει την επισκόπηση της κατάστασης κάθε κράτους μέλους της ΕΕ όσον αφορά το κράτος δικαίου. Εξετάζει τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές εξελίξεις. Στο πλαίσιο της αξιολόγησης αυτής, η οποία είναι αποτέλεσμα εκατοντάδων συναντήσεων με τις αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απευθύνει επίσης εξατομικευμένες συστάσεις σε όλα τα κράτη μέλη.
Η προσέγγιση αυτή έχει αποφέρει αποτελέσματα, με το 65 % των συστάσεων του 2022 να έχει υλοποιηθεί, πλήρως ή εν μέρει, το 2023. Αυτό δείχνει ότι η έκθεση για το κράτος δικαίου έχει καταστεί βασική κινητήρια δύναμη αλλαγής, διατηρώντας υψηλά πρότυπα κράτους δικαίου στην ΕΕ. Από το 2024 η έκθεση καλύπτει επίσης τέσσερις χώρες της διεύρυνσης.
Γνωρίστε τους πολίτες στους οποίους βασίζεται η έκθεση για το κράτος δικαίου στη σειρά βίντεο και μάθετε περισσότερα για τον τρόπο κατάρτισης της έκθεσης, τις συζητήσεις που δρομολογεί και τα αποτελέσματα που έχει παραγάγει. Μοιραστείτε τα βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιώντας το χάσταγκ #RuleOfLaw.
Έκθεση για το κράτος δικαίου
Εκπόνηση της έκθεσης για το κράτος δικαίου
Συνεχής διάλογος για την ενίσχυση της έκθεσης για το κράτος δικαίου
5 χρόνια ενίσχυσης της έκθεσης για το κράτος δικαίου
Άλλα μέσα της εργαλειοθήκης
Μέσα για την προώθηση του κράτους δικαίου και την πρόληψη προβλημάτων:
- Πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης: Ετήσια έκθεση που παρέχει συγκρίσιμα στοιχεία σχετικά με την ανεξαρτησία, την ποιότητα και την αποδοτικότητα των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης.
- Ευρωπαϊκό Εξάμηνο: Ετήσια διαδικασία που καταλήγει σε ειδικές ανά χώρα συστάσεις για μακροοικονομικά και διαρθρωτικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων συστάσεων για τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης και την καταπολέμηση της διαφθοράς, με στόχο την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης.
- Στήριξη από την ΕΕ για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις Η ΕΕ παρέχει τεχνική και χρηματοδοτική υποστήριξη στα κράτη μέλη για την υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, για παράδειγμα μέσω του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης και στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Πολλά κράτη μέλη έχουν συμπεριλάβει στα οικεία σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις για την ενίσχυση του δικαστικού τους συστήματος, των πλαισίων τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς ή για την ενίσχυση της ποιότητας της νομοθετικής διαδικασίας.
- Στήριξη της κοινωνίας των πολιτών, δικτύων και έργων: Χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ, εκστρατείες επικοινωνίας και δραστηριότητες προώθησης, συμπεριλαμβανομένων της στήριξης των δικαστικών δικτύων, της πολυφωνίας και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης.
Μέσα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του κράτους δικαίου:
- Διαδικασίες επί παραβάσει Οι διαδικασίες επί παραβάσει διασφαλίζουν την ορθή εφαρμογή και τήρηση του δικαίου της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο. Η Επιτροπή μπορεί να κινεί διαδικασίες επί παραβάσει για να διασφαλίσει τη δικαστική προστασία από ανεξάρτητα και αμερόληπτα δικαστήρια που έχουν συσταθεί νομίμως, όπως απαιτείται από το άρθρο 19 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
- Άρθρο 7 της ΣΕΕ: Το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα μέσο για την αντιμετώπιση (του κινδύνου) σοβαρών παραβιάσεων του κράτους δικαίου, με διάλογο και πιθανές κυρώσεις, που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο.
- Πλαίσιο για το κράτος δικαίου: Εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης που θεσπίστηκε από την Επιτροπή τον Μάρτιο του 2014 και το οποίο καθιστά εφικτό τον διαρθρωμένο διάλογο με κράτος μέλος για την αντιμετώπιση συστημικών απειλών κατά του κράτους δικαίου, ούτως ώστε να προληφθεί η κλιμάκωση.
- Δημοσιονομική αιρεσιμότητα: Ο μηχανισμός αιρεσιμότητας μπορεί να εφαρμόζεται σε περίπτωση παραβιάσεων των αρχών του κράτους δικαίου, οι οποίες επηρεάζουν ή απειλούν σοβαρά να επηρεάσουν τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση του προϋπολογισμού της Ένωσης ή την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης με επαρκώς άμεσο τρόπο.
- Οριζόντιος αναγκαίος πρόσφορος όρος για τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων: Πρόκειται για ένα ακόμη εργαλείο για την προστασία των κονδυλίων της ΕΕ στο πλαίσιο της πολιτικής για τη συνοχή. Ο οριζόντιος αναγκαίος πρόσφορος όρος για τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων απαιτεί από όλα τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς για να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματα που υποστηρίζονται από τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων και η εφαρμογή τους συμμορφώνονται με τον Χάρτη. Η θέσπισή τους αποτελεί προϋπόθεση για την επιστροφή των σχετικών δαπανών.
- Μηχανισμός συνεργασίας και ελέγχου (ΜΣΕ): Ο ΜΣΕ ήταν ένας μηχανισμός τακτικής παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων σχετικά με την πρόοδο που σημειώθηκε στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία όσον αφορά την επίτευξη των στόχων αναφοράς που είχαν καθοριστεί κατά τη στιγμή της προσχώρησης σχετικά με τη δικαστική μεταρρύθμιση και τη διαφθορά και, όσον αφορά τη Βουλγαρία, την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Έκλεισε το 2023.