Τι είναι το κράτος δικαίου;

Στο πλαίσιο του κράτους δικαίου, όλες οι δημόσιες αρχές ενεργούν πάντοτε με βάση τους περιορισμούς που θέτει ο νόμος, σύμφωνα με τις αξίες της δημοκρατίας και τα θεμελιώδη δικαιώματα, και υπό τον έλεγχο ανεξάρτητων και αμερόληπτων δικαστηρίων. 

Το κράτος δικαίου συνιστά πάγια αρχή. Παρότι τα κράτη μέλη έχουν διαφορετικές εθνικές ταυτότητες και παραδόσεις, η βασική έννοια του κράτους δικαίου είναι η ίδια σε όλα τα κράτη μέλη και μπορεί να οριστεί με βάση έξι αρχές: νομιμότητα, η οποία συνεπάγεται διαφανή, υπεύθυνη, δημοκρατική και πλουραλιστική διαδικασία για τη θέσπιση νόμων· ασφάλεια δικαίου· απαγόρευση της αυθαίρετης άσκησης εκτελεστικής εξουσίας· αποτελεσματική δικαστική προστασία από ανεξάρτητα και αμερόληπτα δικαστήρια, με αποτελεσματικό δικαστικό έλεγχο, συμπεριλαμβανομένου του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων· διάκριση των εξουσιών· και ισότητα έναντι του νόμου. Οι αρχές αυτές έχουν αναγνωριστεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επίσης, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αναπτύξει πρότυπα και έχει εκδώσει γνώμες και συστάσεις που παρέχουν παγιωμένες κατευθύνσεις για την προώθηση και την προάσπιση του κράτους δικαίου. 

Το κράτος δικαίου κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το κράτος δικαίου εγγυάται την ομοιόμορφη εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε όλα τα κράτη μέλη, δημιουργώντας ένα προβλέψιμο περιβάλλον για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Χωρίς το κράτος δικαίου, δεν θα υπήρχε ενιαία αγορά, και οι πολίτες δεν θα μπορούσαν να μετακινούνται από μια χώρα της ΕΕ σε άλλη με τη βεβαιότητα ότι οι ίδιοι κανόνες ισχύουν για όλους. Διασφαλίζει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Σημαίνει επίσης ότι, σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους, πολίτες και επιχειρήσεις έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη ενώπιον ανεξάρτητου και αμερόληπτου δικαστηρίου. Είναι επίσης απαραίτητο για την εφαρμογή της νομοθεσίας και των πολιτικών της ΕΕ και είναι καίριας σημασίας για μια Ένωση ισότητας, ευκαιριών και κοινωνικής δικαιοσύνης.  

Για όλους αυτούς τους λόγους, το κράτος δικαίου είναι μία από τις θεμελιώδεις αξίες στις οποίες βασίζεται η ΕΕ. Αποτελεί επίσης βασικό κριτήριο για τις υποψήφιες χώρες που επιθυμούν να προσχωρήσουν στην ΕΕ. 

Στη σειρά κινούμενων σχεδίων, που φιλοτέχνησε ο διάσημος καλλιτέχνης Κρίστοφ Νίμαν, χρησιμοποιούμε το παράδειγμα του αθλητισμού για να εξηγήσουμε με απλούς και κατανοητούς όρους γιατί το κράτος δικαίου έχει σημασία στην καθημερινή ζωή. Χωρίς αμερόληπτο διαιτητή, είναι πραγματικά δίκαιος ένας ποδοσφαιρικός αγώνας; Θα συμμετείχατε σε έναν αγώνα μπάσκετ εάν οι κανόνες άλλαζαν στα μισά του παιχνιδιού;  

Παρακολουθήστε τα έξι κινούμενα σχέδια σχετικά με το κράτος δικαίου και κοινοποιήστε τα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιώντας το χάσταγκ #RuleOfLaw. 

Ισότητα έναντι του νόμου 

Στην Ευρώπη, οι ίδιοι κανόνες ισχύουν για όλους ανεξάρτητα από την καταγωγή, το φύλο, τη φυλή, την ηλικία, τη θρησκεία ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό τους. Με την προάσπιση της αρχής της ισότητας ενώπιον του νόμου, διασφαλίζουμε τη δικαιοσύνη στην Ευρώπη. 

Ασφάλεια δικαίου 

Στην Ευρώπη, οι κανόνες πρέπει να είναι σαφείς και προβλέψιμοι. Με τον τρόπο αυτό, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις γνωρίζουν ποια είναι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις τους, κι έτσι μπορούν να ενεργούν αναλόγως. Με την προάσπιση αυτής της αρχής, προστατεύουμε το κράτος δικαίου στην Ευρώπη. 

Καμία κατάχρηση εξουσίας 

Στην Ευρώπη, κανένα πρόσωπο που κατέχει δημόσιο αξίωμα δεν μπορεί να ενεργεί αυθαίρετα ή να καταχράται την εξουσία του για προσωπικό όφελος. Εάν κάποιος παραβεί αυτή την αρχή, θα κληθεί να λογοδοτήσει. Με την προάσπιση αυτής της αρχής, διασφαλίζουμε ότι η άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. 

Ανεξάρτητα δικαστήρια 

Στην Ευρώπη, οι δικαστές πρέπει να είναι ανεξάρτητοι από τις κυβερνήσεις. Μόνο ανεξάρτητα δικαστήρια μπορούν να υπερασπιστούν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Δεν μπορούν να ευνοούν κανέναν από τους διαδίκους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πολίτες και οι επιχειρήσεις μπορούν να εμπιστεύονται ότι οι υποθέσεις τους κρίνονται δίκαια. Με την προάσπιση αυτής της αρχής, διασφαλίζουμε για όλους το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. 

Νομιμότητα  

Στην Ευρώπη, κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου. Οι νόμοι εγκρίνονται με δημοκρατική διαδικασία, βάσει σαφών κανόνων. Τα πρόσωπα που έχουν την εξουσία πρέπει να ενεργούν σύμφωνα με τον νόμο. Με την προάσπιση αυτής της αρχής, προστατεύουμε το κράτος δικαίου στην Ευρώπη. 

Διάκριση των εξουσιών 

Στην Ευρώπη, κανείς δεν μπορεί να έχει απεριόριστη εξουσία. Προς τούτο, η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία διαχωρίζονται. Οι εξουσίες αυτές ελέγχουν και εξισορροπούν η μία την άλλη. Με την προάσπιση αυτής της αρχής, προστατεύουμε το κράτος δικαίου στην Ευρώπη.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το κράτος δικαίου 

Ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα για το κράτος δικαίου στην ΕΕ; Ανατρέξτε στους παρακάτω συνδέσμους για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το γιατί το κράτος δικαίου έχει σημασία και τι κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την προστασία του. 

• Εργαλειοθήκη για το κράτος δικαίου: Η εργαλειοθήκη για το κράτος δικαίου παρέχει μια σειρά μέσων για την προώθηση του κράτους δικαίου και την πρόληψη ή την αντιμετώπιση αναδυόμενων ζητημάτων.  
• Έκθεση για το κράτος δικαίου: Η έκθεση για το κράτος δικαίου παρακολουθεί τις σημαντικές εξελίξεις, είτε θετικές είτε αρνητικές, όσον αφορά το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη της ΕΕ. 
• Πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης: Ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης παρουσιάζει ετήσια επισκόπηση των δεικτών σχετικά με την αποδοτικότητα, την ποιότητα και την ανεξαρτησία των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. 
• Εθνικοί διάλογοι για το κράτος δικαίου: Οι εθνικοί διάλογοι για το κράτος δικαίου φέρνουν σε επαφή ενδιαφερόμενα μέρη και αρχές για να συζητήσουν σχετικά με βασικά εθνικά ζητήματα κράτους δικαίου, με βάση την έκθεση για το κράτος δικαίου.