Zmiany klimatu, rosnące tempo rozwoju technologii czy zmiany geopolityczne to przykłady trendów wywierających ogromny wpływ na życie Europejczyków. Zmiany te zachodzą na wszystkich szczeblach, od polityki lokalnej po globalne struktury władzy. Aby przewidzieć te zmiany i przygotować się na nie oraz wspierać transformację w kierunku ekologicznej, cyfrowej i sprawiedliwszej Europy, Komisja wzmacnia swoją kulturę gotowości i kształtowania polityki z wyprzedzeniem w oparciu o dowody. Dlatego też stara się uwzględniać prognozy strategiczne w swoich pracach i inwestuje w ich przygotowanie.
Czym jest prognozowanie strategiczne?
Prognozowanie to dyscyplina polegająca na badaniu i przewidywaniu przyszłych możliwych zmian z myślą o kształtowaniu przyszłości, jakiej pragniemy. W tym celu wykorzystuje inteligencję zbiorową w uporządkowany i systemowy sposób. Prognozowanie strategiczne pozwala kształtować politykę UE, opracowywać strategie i budować gotowość z uwzględnieniem hipotez dotyczących przyszłych możliwych zmian. Pomaga UE przygotować się na przyszłe wstrząsy i możliwości oraz je antycypować, a także kształtować przyszłość, jakiej pragniemy.
W prognozowaniu strategicznym nie chodzi o przewidywanie przyszłości, lecz o analizę różnych możliwych scenariuszy wraz z możliwościami i wyzwaniami, które mogą się pojawić w każdym z nich. Ponadto prognozowanie strategiczne pomaga decydentom w działaniu tu i teraz z myślą o kształtowaniu przyszłości.
Kluczowe podmioty
W 2019 r. wiceprzewodniczący wykonawczy Maroš Šefčovič został pierwszym w historii komisarzem odpowiedzialnym za prognozowanie strategiczne. Sekretariat Generalny i Wspólne Centrum Badawcze (JRC) kierują praktyczną realizacją tego zadania (w tym celu JRC korzysta ze swoich wewnętrznych zdolności prognostycznych). Sieć prognozowania strategicznego Komisji zapewnia koordynację długoterminowej polityki między wszystkimi dyrekcjami generalnymi. Komisja rozwija ścisłą współpracę i buduje sojusze w zakresie prognozowania z innymi instytucjami UE, zwłaszcza w ramach europejskiego systemu analiz strategicznych i politycznych (ESPAS). Współpracuje również z partnerami międzynarodowymi i za pośrednictwem unijnej sieci prognozowania rozwija partnerstwa oparte na publicznych systemach państw członkowskich w zakresie prognozowania.
Sprawozdania dotyczące prognozy strategicznej
Komisja sporządza roczne sprawozdania dotyczące prognozy strategicznej, które zawierają informacje użyteczne w przygotowaniu programu prac Komisji i wieloletnim programowaniu. Cały proces ma formę partycypacyjną i wielodyscyplinarną – prowadzą go służby Komisji w konsultacji z państwami członkowskimi. Przybiera też formę dyskusji prowadzonych z zewnętrznymi zainteresowanymi podmiotami oraz z partnerami ESPAS.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2023 r. pt. „Zrównoważony rozwój i dobrostan ludzi jako kluczowy element otwartej strategicznej autonomii Europy” rzuca światło na najistotniejsze i powiązane ze sobą wyzwania społeczne i gospodarcze, z którymi UE będzie się mierzyć na drodze do zrównoważonego rozwoju. Zaproponowano w nim dziesięć obszarów, w których UE musi podjąć działania, aby pomyślnie przejść przez transformację. Ma to ostatecznie wzmocnić otwartą strategiczną autonomię i pozycję Europy na świecie w wyścigu w kierunku gospodarki neutralnej emisyjnie.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2023 r.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2022 r. zatytułowane „Powiązanie transformacji ekologicznej i cyfrowej w nowym kontekście geopolitycznym” koncentruje się na wzajemnych zależnościach między dwoma rodzajami transformacji zachodzącymi w Europie z uwzględnieniem destrukcyjnego i zmieniającego się kontekstu geopolitycznego. Podkreślono w nim kluczową rolę, jaką technologie cyfrowe odgrywają w pięciu sektorach strategicznych w Europie, które jednocześnie emitują najwięcej gazów cieplarnianych. Sektory te to energetyka, transport, przemysł, budownictwo i rolnictwo. Wskazano w nim również 10 obszarów działania, które mają kluczowe znaczenie dla wykorzystania powiązań i niwelowania antagonizmów między tymi dwoma transformacjami do 2050 r.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2022 r.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2021 r., zatytułowane „Zdolność i swoboda UE w zakresie podejmowania działań”, przedstawia perspektywiczne i wielodyscyplinarne spojrzenie na ważne tendencje, które będą miały wpływ na UE do 2050 r., takie jak zmiana klimatu i inne podobne wyzwania, transformacja technologiczna, presja na demokrację i wartości, a także zmiany w globalnym porządku i zmiany demograficzne. Określono w nim również 10 obszarów, w których UE może wzmocnić swoją zdolność i swobodę w zakresie podejmowania działań.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2021 r.
W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2020 r., zatytułowanym „W kierunku bardziej odpornej Europy”, omówiono pierwsze strukturalne wnioski wyciągnięte z kryzysu związanego z COVID-19 oraz wyjaśniono, jak prognozowanie może pomóc we wzmacnianiu długoterminowej odporności Europy w obszarze fundamentalnych i nagłych zmian. Przeanalizowano odporność UE w czterech wymiarach: społecznym i gospodarczym, geopolitycznym, ekologicznym i cyfrowym. W sprawozdaniu wprowadzono tablice wskaźników odporności, które służą politykom za narzędzia monitorowania.
Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej 2020
Unijna sieć prognozowania
Komisja zapowiedziała utworzenie unijnej sieci prognozowania w swoim sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2020 r. Celem sieci jest budowanie synergii opartej na systemach prognozowania w organach krajowej administracji publicznej. W tym celu gromadzona jest wiedza ze wszystkich państw członkowskich i Komisji Europejskiej w zakresie prognozowania na cele wymiany strategicznej i współpracy w zakresie perspektywicznych kwestii mających znaczenie dla przyszłości Europy.
Unijna sieć prognozowania działa na dwóch poziomach. „Ministrowie odpowiedzialni za kwestie przyszłości” wyznaczeni przez każde państwo członkowskie spotykają się nieformalnie co najmniej raz w roku. Omawiają kluczowe kwestie mające znaczenie dla przyszłości Europy.
Pracę ministrów odpowiedzialnych za kwestie przyszłości wspiera sieć urzędników wyższego szczebla z administracji krajowych, którzy spotykają się co najmniej dwa razy w roku w celu przygotowania spotkań ministerialnych i działań wynikających z konkluzji tych spotkań oraz prowadzenia współpracy w tematycznych grupach roboczych.
Wsparcie w kształtowaniu polityki UE
Prognozowanie strategiczne pomaga w lepszym kształtowaniu polityki, opracowywaniu strategii, które wytrzymają próbę czasu, oraz zapewnianiu spójności krótkoterminowych działań z długoterminowymi celami z wykorzystywaniem wielu różnych technik, w tym:
analizy sytuacji: systematycznego badania i gromadzenia wydarzeń i tendencji, których wynikiem jest pewien obraz przyszłości lub wizualne odwzorowanie nowych symptomów zmian
analizy megatrendów: analizy i omówienia zmian wzorców i wpływających wzajemnie na siebie tendencji, czego wynikiem jest jeden scenariusz przyszłości oraz plan działania
planowania scenariuszy: interaktywnego i rekurencyjnego procesu obejmującego wywiady, analizy i modelowanie, którego wynikiem jest zestaw prawdopodobnych scenariuszy przyszłości, niezależnie od tego, czy się nam one podobają, czy nie, oraz ewentualnego sposobu ich urzeczywistnienia
wizualizacji: określenia preferowanego kierunku, czego wynikiem jest wspólne rozumienie i wyraźny opis preferowanej przyszłości oraz średnioterminowy plan działania, w którym określa się poszczególne działania prowadzące do urzeczywistnienia wizji.
Prognozowanie strategiczne jest dla Komisji drogowskazem w realizacji priorytetów strategicznych poprzez:
- prognozowanie w odniesieniu do kwestii dotyczących przyszłości, aby zbadać sposoby spełnienia ambicji zawartych w priorytetach politycznych Komisji, tendencje, zagrożenia i pojawiające się problemy oraz określić tematy najważniejsze dla UE. Działania te obejmują publikację rocznych sprawozdań dotyczących prognozy strategicznej lub wykorzystanie referencyjnych scenariuszy prognostycznych;
- wspieranie Programu lepszego stanowienia prawa realizowanego przez Komisję. Prognozowanie strategiczne powinno nadawać kierunek najważniejszym inicjatywom politycznym, dzięki czemu polityki UE będą oparte na jasnym rozumieniu przyszłych tendencji i pojawiających się problemów, możliwych scenariuszy oraz związanych z nimi wyzwań i możliwości. Przykładowo Komisja opracowała scenariusze prognostyczne przedstawiające kilka możliwych wariantów przyszłości w 2040 r., które stanowią bezpośredni wkład w komunikat Komisji w sprawie długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich;
- wnoszenie wkładu w refleksje decydentów na temat przyszłości i inspirowanie długoterminowych strategii w ważnych kwestiach politycznych poprzez konkretne działania dotyczące różnych kwestii, zob. m.in. publikacje Rola zawodów rolniczych w przyszłości do 2040 r., Przyszłość ceł w UE i Przyszłość zatrudnienia jest zielona;
- wnoszenie wkładu w przygotowania przeglądów programu sprawności i wydajności regulacyjnej, w którego ramach określa się możliwości ograniczenia obciążenia regulacyjnego w Europie oraz który umożliwia ocenę, czy istniejące przepisy prawa UE są w dalszym ciągu dostosowane do wyzwań przyszłości.
Kolejne działania
- wzmacnianie współpracy w ramach unijnej sieci prognozowania w celu budowania zdolności prognozowania w administracjach państw członkowskich w całej UE
- realizacja unijnego planu prognozy strategicznej i refleksja nad przyszłymi inicjatywami
- współpraca z innymi instytucjami UE w ramach europejskiego systemu analiz strategicznych i politycznych (ESPAS).
Kontakt
Wszelkie pytania prosimy kierować na adres: SG-FORESIGHT
ec [dot] europa [dot] eu (SG-FORESIGHT[at]ec[dot]europa[dot]eu); JRC-FORESIGHTec [dot] europa [dot] eu (JRC-FORESIGHT[at]ec[dot]europa[dot]eu)