H κλιματική αλλαγή, η ταχύτητα των τεχνολογικών εξελίξεων ή οι γεωπολιτικές αλλαγές είναι παραδείγματα των τάσεων που έχουν έντονη επίδραση στη ζωή των Ευρωπαίων. Οι μετασχηματισμοί αυτοί πραγματοποιούνται σε όλα τα επίπεδα, από την πολιτική που ασκείται σε τοπικό επίπεδο έως τις παγκόσμιες δομές εξουσίας. Για να προετοιμαστεί για τις αλλαγές αυτές και να στηρίξει τη μετάβαση σε μια πράσινη, ψηφιακή και δικαιότερη Ευρώπη, η Επιτροπή ενισχύει τη νοοτροπία ετοιμότητας και την προληπτική χάραξη πολιτικής βάσει τεκμηριωμένων στοιχείων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή επενδύει σε προσπάθειες να ενσωματωθεί η στρατηγική ανάλυση προοπτικών στο έργο της.
Τι είναι η στρατηγική ανάλυση προοπτικών;
Η ανάλυση προοπτικών είναι η επιστήμη της διερεύνησης και της πρόβλεψης πιθανών μελλοντικών εξελίξεων ώστε να διαμορφωθεί το καλύτερο δυνατό μέλλον. Για τον σκοπό αυτό, βασίζεται στη συλλογική νοημοσύνη με δομημένο και συστημικό τρόπο. Από την άλλη πλευρά, η στρατηγική ανάλυση προοπτικών επιδιώκει να ενσωματώσει τις μελλοντικές προοπτικές στη χάραξη πολιτικής σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον στρατηγικό σχεδιασμό και την ετοιμότητά της. Βοηθά την ΕΕ να προετοιμαστεί και να προβλέψει μελλοντικούς κλυδωνισμούς και ευκαιρίες ώστε να διαμορφώσει το μέλλον που θέλουμε.
Η στρατηγική ανάλυση προοπτικών δεν αφορά την πρόβλεψη του μέλλοντος, αλλά τη διερεύνηση διαφόρων πιθανών εκδοχών του μέλλοντος, καθώς και των ευκαιριών και των προκλήσεων που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν. Τέλος, βοηθά τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων να δράσουν σήμερα για να διαμορφώσουν το μέλλον.
Βασικοί συντελεστές
Το 2009 ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος Μάρος Σέφτσοβιτς έγινε το πρώτο μέλος του Σώματος των Επιτρόπων που είναι αρμόδιο για τη στρατηγική ανάλυση προοπτικών. Η Γενική Γραμματεία και το Κοινό Κέντρο Ερευνών ηγούνται της εκτέλεσης της εντολής (το Κοινό Κέντρο Ερευνών βασίζεται στις εσωτερικές του ικανότητες προβλέψεων). Το δίκτυο στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών της Επιτροπής διασφαλίζει τον μακροπρόθεσμο συντονισμό πολιτικής μεταξύ όλων των Γενικών Διευθύνσεων. Η Επιτροπή αναπτύσσει στενή συνεργασία και συμμαχίες στον τομέα της ανάλυσης προοπτικών με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ιδίως στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Στρατηγικής και Πολιτικής Ανάλυσης (ESPAS). Συνεργάζεται επίσης με διεθνείς εταίρους και αναπτύσσει συμπράξεις που αξιοποιούν τις ικανότητες προβλέψεων των δημόσιων διοικήσεων των κρατών μελών, μέσω του πανευρωπαϊκού δικτύου ανάλυσης προοπτικών.
Εκθέσεις στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών
Η Επιτροπή καταρτίζει ετήσια έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών, η οποία συμβάλλει στα προγράμματα εργασίας της Επιτροπής και στις ασκήσεις πολυετούς προγραμματισμού. Η εν λόγω άσκηση πραγματοποιείται μέσω συμμετοχικής και διατομεακής διαδικασίας ανάλυσης προοπτικών, υπό την καθοδήγηση των υπηρεσιών της Επιτροπής, οι οποίες διαβουλεύονται με τα κράτη μέλη και συζητούν με εταίρους του ESPAS (του Ευρωπαϊκού Συστήματος Στρατηγικής και Πολιτικής Ανάλυσης) και με εξωτερικά ενδιαφερόμενα μέρη.
Η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών του 2023 με τίτλο «Βιωσιμότητα και ευημερία στο επίκεντρο της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης» αναδεικνύει τις πλέον συναφείς και αλληλένδετες κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ΕΕ στην πορεία της προς τη βιωσιμότητα. Σε αυτή τη βάση, προτείνει δέκα τομείς στους οποίους η ΕΕ πρέπει να αναλάβει δράση για να αντιμετωπίσει με επιτυχία τη μετάβαση. Αυτό αναμένεται τελικά να ενισχύσει την ανοικτή στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης και την παγκόσμια θέση της στον αγώνα προς μια οικονομία μηδενικών καθαρών εκπομπών.
Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2023
Η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022: H «διασύνδεση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο» επικεντρώνεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ της διττής μετάβασης της Ευρώπης, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το ανατρεπτικό και μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο στο οποίο πραγματοποιούνται αυτές οι μεταβάσεις. Υπογραμμίζει τον καίριο ρόλο που διαδραματίζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες σε πέντε στρατηγικούς τομείς της Ευρώπης, οι οποίοι εκπέμπουν και τα περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου: ενέργεια, μεταφορές, βιομηχανία, κατασκευές και γεωργία. Περιγράφει επίσης 10 τομείς δράσης που είναι ζωτικής σημασίας για τη μεγιστοποίηση των συνεργειών και τη μείωση των εντάσεων μεταξύ των δύο μεταβάσεων με ορίζοντα το 2050.
Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022
Στην έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών του 2021 με τίτλο «Ικανότητα και ελευθερία δράσης της ΕΕ» παρουσιάζεται μια μακρόπνοη και πολυτομεακή προοπτική όσον αφορά σημαντικές τάσεις που θα επηρεάσουν την ΕΕ έως το 2050, όπως: κλιματική αλλαγή και άλλες προκλήσεις, τεχνολογικοί μετασχηματισμοί, πιέσεις στη δημοκρατία και τις αξίες, και αλλαγές στην παγκόσμια τάξη και δημογραφία. Προσδιορίζονται επίσης 10 τομείς στους οποίους η ΕΕ μπορεί να ενισχύσει την ικανότητα και την ελευθερία δράσης της.
Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2021
Η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών του 2020 με τίτλο «Χάραξη της πορείας προς μια πιο ανθεκτική Ευρώπη» εξετάζει τα πρώτα δομικά διδάγματα που αντλήθηκαν από την κρίση της COVID-19 και εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η ανάλυση προοπτικών μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της μακροπρόθεσμης ανθεκτικότητας της Ευρώπης σε μια εποχή θεμελιωδών και ραγδαίων αλλαγών. Αυτό επιτεύχθηκε με την ανάλυση της ανθεκτικότητας της ΕΕ σε τέσσερις διαστάσεις: (κοινωνική και οικονομική, γεωπολιτική, πράσινη και ψηφιακή. Η έκθεση εισήγαγε πίνακες ανθεκτικότητας που λειτουργούν ως εργαλεία παρακολούθησης για τους φορείς χάραξης πολιτικής.
Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2020
Δίκτυο ανάλυσης προοπτικών σε επίπεδο ΕΕ
Η δρομολόγηση του πανευρωπαϊκού δικτύου προβλέψεων ανακοινώθηκε στην έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών του 2020 της Επιτροπής. Στόχος του είναι η ανάπτυξη συνεργειών που θα αξιοποιούν τις ικανότητες προβλέψεων της δημόσιας διοίκησης, με τη συγκέντρωση της εμπειρογνωσίας όλων των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα της συγκέντρωσης πληροφοριών και των προβλέψεων, με σκοπό τις στρατηγικές ανταλλαγές και τη συνεργασία επί ζητημάτων που αφορούν το μέλλον της Ευρώπης,
Το πανευρωπαϊκό δίκτυο ανάλυσης προοπτικών έχει δύο επίπεδα. Ένα επίπεδο αφορά τους «υπουργούς για το μέλλον», οι οποίοι ορίζονται από κάθε κράτος μέλος και συναντώνται άτυπα τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο. Συζητούν σημαντικά ζητήματα που αφορούν το μέλλον της Ευρώπης.
Το έργο των «υπουργών για το μέλλον» υποστηρίζεται από δίκτυο ανώτερων υπαλλήλων των εθνικών διοικήσεων, οι οποίοι συνεδριάζουν τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο για να προετοιμάζουν τις υπουργικές συνεδριάσεις, να παρακολουθούν τα συμπεράσματά τους και να συνεργάζονται στο πλαίσιο θεματικών ομάδων εργασίας.
Υποστήριξη της διαδικασίας χάραξης πολιτικής της ΕΕ
Η στρατηγική ανάλυση προοπτικών συμβάλλει στη βελτίωση του σχεδιασμού πολιτικής, στην ανάπτυξη μακρόπνοων στρατηγικών και στη διασφάλιση της συνοχής των βραχυπρόθεσμων δράσεων με μακροπρόθεσμους στόχους, με τη χρήση διάφορων τεχνικών, μεταξύ των οποίων:
Ανίχνευση του ορίζοντα: συστηματική ανίχνευση και συλλογή συμβάντων και τάσεων, με αποτέλεσμα μια εικόνα του μέλλοντος ή μια οπτική χαρτογράφηση των ενδείξεων αλλαγής
Ανάλυση μεγατάσεων: ανάλυση και συζήτηση μεταβαλλόμενων μοτίβων και αλληλεπιδρουσών τάσεων, με αποτέλεσμα μια ιστορία του μέλλοντος (μοναδική) και ένα σχέδιο δράσης
Σχεδιασμός σεναρίων: διαδραστική και επαναληπτική διαδικασία που περιλαμβάνει συνεντεύξεις, ανάλυση και μοντελοποίηση, οδηγεί σε ένα σύνολο ιστοριών σχετικά με ευλογοφανείς εκδοχές του μέλλοντος, είτε μας αρέσουν είτε όχι, και εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα σενάρια θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν
Οραματισμός: προσδιορισμός της προτιμώμενης κατεύθυνσης, με αποτέλεσμα μια κοινή αντίληψη και σαφή περιγραφή του προτιμώμενου μέλλοντος και έναν μεσοπρόθεσμο χάρτη πορείας που περιγράφει λεπτομερώς συγκεκριμένες δράσεις για την επίτευξη προόδου προς την υλοποίηση του οράματος
Η στρατηγική ανάλυση προοπτικών καθοδηγεί την Επιτροπή στην επίτευξη στρατηγικών προτεραιοτήτων με τους εξής τρόπους:
- Με τη διεξαγωγή ασκήσεων ανάλυσης προοπτικών σχετικά με ζητήματα του μέλλοντος με σκοπό να διερευνηθούν τρόποι επίτευξης των φιλοδοξιών που περιγράφονται στις πολιτικές προτεραιότητες της Επιτροπής, να αναλυθούν οι βασικές τάσεις, οι κίνδυνοι και τα αναδυόμενα ζητήματα και να καθοριστούν θέματα ζωτικής σημασίας για την ΕΕ. Οι ασκήσεις αυτές περιλαμβάνουν τη δημοσίευση ετήσιων εκθέσεων στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών ή τη χρήση των σεναρίων προβλέψεων αναφοράς.
- Με την υποστήριξη των εργασιών της Επιτροπής για «Βελτίωση της Νομοθεσίας». Η στρατηγική ανάλυση προοπτικών θα πρέπει να συμβάλλει στη διαμόρφωση σημαντικών πρωτοβουλιών πολιτικής προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές της ΕΕ βασίζονται σε σαφή κατανόηση των μελλοντικών τάσεων και των αναδυόμενων ζητημάτων, των πιθανών σεναρίων και των συναφών προκλήσεων και ευκαιριών. Για παράδειγμα, η Επιτροπή έχει αναπτύξει σενάρια ανάλυσης προοπτικών, τα οποία παρουσιάζουν ένα σύνολο πιθανών εκδοχών του μέλλοντος το 2040 και συμβάλλουν άμεσα στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με το μακρόπνοο όραμα για τις αγροτικές περιοχές·
- Με την πλαισίωση του προβληματισμού των φορέων χάραξης πολιτικής για το μέλλον και τη συμβολή στη διαμόρφωση μακροπρόθεσμων στρατηγικών σχετικά με βασικά ζητήματα πολιτικής, όπως οι μελλοντικοί επαγγελματικοί ρόλοι των αγροτών έως το 2040, το μέλλον των τελωνείων στην ΕΕ και το μέλλον των θέσεων εργασίας είναι πράσινο.
- Με τη συμβολή στους ελέγχους που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του προγράμματος βελτίωσης της καταλληλότητας και της αποδοτικότητας του κανονιστικού πλαισίου, το οποίο εντοπίζει ευκαιρίες για τη μείωση του κανονιστικού φόρτου στην Ευρώπη και συμβάλλει στην αξιολόγηση του κατά πόσον η ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία εξακολουθεί να είναι «κατάλληλη για το μέλλον».
Επόμενα στάδια
- Ενίσχυση της συνεργασίας στο πλαίσιο του πανευρωπαϊκού δικτύου ανάλυσης προοπτικών, με σκοπό να ενισχυθούν οι ικανότητες προβλέψεων των διοικήσεων των κρατών μελών σε ολόκληρη την ΕΕ.
- Υλοποίηση του θεματολογίου στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών της Επιτροπής και προβληματισμός σχετικά με τις μελλοντικές πρωτοβουλίες.
- Συνεργασία με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Στρατηγικής και Πολιτικής Ανάλυσης (ESPAS).
Υπεύθυνος επικοινωνίας
Για τυχόν ερωτήσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στη διεύθυνση SG-FORESIGHT
ec [dot] europa [dot] eu (SG-FORESIGHT[at]ec[dot]europa[dot]eu)· JRC-FORESIGHTec [dot] europa [dot] eu (JRC-FORESIGHT[at]ec[dot]europa[dot]eu)