Sinds het begin van de coronapandemie worden we overspoeld door onjuiste en misleidende berichten en pogingen vanuit het buitenland om het debat in de EU te beïnvloeden. Onze diepste angsten en de onophoudelijke nieuwsstroom zijn daarvoor een vruchtbare voedingsbodem. Onjuiste informatie over het virus, gevaarlijke tips die de ronde doen, ongefundeerde complottheorieën en consumentenbedrog brengen de volksgezondheid in gevaar.

De Europese Unie en haar lidstaten willen er alles aan doen om degenen die misbruik maken van de crisis, mensenlevens op het spel zetten, propaganda verspreiden en aanzetten tot haat, te dwarsbomen. Maar ons actieplan tegen desinformatie uit 2018 is niet genoeg. We moeten onze activiteiten beter coördineren, in overeenstemming met onze democratische waarden.

In een gezamenlijke mededeling hebben de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger concrete maatregelen voor een sterkere en veerkrachtigere Europese Unie voorgesteld. Deze dienen als input voor de toekomstige werkzaamheden van de EU, met name het actieplan voor Europese democratie en de wet inzake digitale diensten.

Tijdens de crisis is gebleken hoe de EU en haar democratische samenlevingen het probleem van desinformatie aanpakken. Een aantal aspecten zijn van cruciaal belang voor een sterkere en veerkrachtigere EU:

Begrijpen

Er zijn verschillende vormen van onjuiste of misleidende berichtgeving die elk om een andere reactie vragen.

• Soms is informatie strikt genomen niet illegaal, maar toch schadelijk.
• Desinformatie wordt vaak doelbewust verspreid, maar het kan ook onopzettelijk gebeuren.
• Het omvat alles van misleidende medische informatie, consumentenfraude, cybercriminaliteit en illegale haatuitingen tot gerichte invloeden van buitenlandse actoren.
• De motieven variëren van economisch gewin (online-oplichting) tot politieke doeleinden.
• Buitenlandse actoren en bepaalde derde landen, met name Rusland en China, hebben doelgerichte beïnvloedings- en desinformatiecampagnes in de EU, haar buurlanden en wereldwijd uitgevoerd.

De Commissie en de Europese Dienst voor extern optreden (EDEO) houden onjuiste of misleidende berichtgeving en beïnvloeding vanuit het buitenland scherp in het oog.

Communiceren

De Commissie en de Europese Dienst voor extern optreden zullen blijven investeren in hun strategische communicatiecapaciteiten.

De Commissie heeft een speciale coronawebsite opgezet met informatie over het virus en de crisismaatregelen. Op een speciale pagina over desinformatie op die site worden de belangrijkste mythes over het coronavirus (in alle EU-talen) regelmatig ontkracht.

De Commissie verwijst vaak naar informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie, nationale gezondheidsinstanties en het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding.

De EDEO doet samen met de Commissie steeds meer aan strategische communicatie en publieksdiplomatie in onze buurlanden en elders in de wereld.

De vertegenwoordigingen van de Commissie in de EU-landen blijven op feiten gebaseerde informatie verspreiden die is afgestemd op de plaatselijke situatie.

Samenwerken

Zij doet dat op manieren waarvan bekend is dat ze werken, zoals via het systeem voor snelle waarschuwingen. Dat systeem krijgt een speciale rubriek over het coronavirus. De Commissie zal ook nog nauwer gaan samenwerken met het Europees Parlement.

Zij gaat nog meer samenwerken met internationale partners, waaronder de WHO, het mechanisme voor snelle respons van de G7 en de NAVO.

De EU gaat meer steun geven aan het maatschappelijk middenveld en onafhankelijke media in landen buiten de EU, met name aan haar grenzen.

Er komt meer samenwerking met platforms en het samenwerkingsnetwerk voor consumentenbescherming die advertenties screenen en reclame voor te dure, nutteloze of potentieel gevaarlijke producten offline halen.

Resultaten van de samenwerking met platforms

Op 16 juni 2022 is de praktijkcode betreffende desinformatie uitgebreid. De nieuwe code bevat uitgebreide en precieze beloften van platforms en het bedrijfsleven om desinformatie te bestrijden en vormt een nieuwe belangrijke stap voor een transparantere, veiligere en betrouwbaardere onlineomgeving. De code is bedoeld om te worden erkend als een gedragscode in het kader van de Wet inzake digitale diensten.

De 34 ondertekenaars zijn onder meer grote onlineplatforms, met name Meta, Google, Twitter, TikTok en Microsoft, alsook een verscheidenheid aan andere spelers zoals kleinere of gespecialiseerde platforms, de online-advertentiesector, ad-techbedrijven, factcheckers en het maatschappelijk middenveld, en platforms die specifieke expertise en oplossingen bieden om desinformatie te bestrijden.

Een strengere EU-praktijkcode tegen desinformatie

De ondertekenaars van de praktijkcode moeten maandelijks verslag uitbrengen over wat ze hebben gedaan om desinformatie over het coronavirus tegen te gaan. Lees de meest recente verslagen.

Belangrijkste punten:

• In maart en april heeft Twitter 527 accounts die in strijd zijn met zijn beleid inzake misleidende informatie over COVID-19, geschorst.
• TikTok meldde dat de trend die al in februari werd waargenomen, zich doorzet in de gegevens van maart-april, namelijk een daling van alle cijfers ondanks de opheffing van de beperkingen in veel landen in de EU.
• Op 4 mei publiceerde Google het Ads Safety Report 2021, het jaarverslag over de inspanningen ter voorkoming van kwaadwillig gebruik van de advertentieplatforms van Google, waarin onder meer wordt vermeld hoeveel advertenties in verband met COVID-19 wereldwijd worden verwijderd. In maart en april zijn 33.882.679 (+267.048) dergelijke advertenties geblokkeerd.
• Meta meldt dat het COVID-19-informatiecentrum op Facebook 3,1 miljoen bezoekers telde in maart en meer dan 2 miljoen in april, wat neerkomt op een daling met bijna 21,8 miljoen bezoekers ten opzichte van januari en februari.
• Microsoft meldt dat het aantal bezoekers van de COVID-19-website van Bing aanzienlijk is gedaald, namelijk tot 1.795.676 bezoeken in maart en april, 1.220.020 minder dan in de vorige verslagperiode. Microsoft Advertising handhaaft zijn beleid, waardoor in totaal 9.022.800 (+8.200.933) op de Europese markt gerichte reclameboodschappen zijn tegengehouden, waaronder vaccingerelateerde inhoud.

Factchecken

De EU geeft nog meer steun aan factcheckers en onderzoekers van desinformatie. De onlangs opgerichte Europese waarnemingspost voor digitale media zal meer inzicht geven in desinformatie: daders, verspreiders, instrumenten, methoden, verspreidingsdynamiek, prioritaire doelstellingen en impact op de samenleving. Deze waarnemingspost moet de Europese hub worden voor de bestrijding van online-desinformatie. Overige projecten tegen desinformatie met EU-steun zijn PROVENANCE, SocialTruth, EUNOMIA en WeVerify.

De Commissie werkt samen met consumentenbeschermingsautoriteiten en onlineplatforms die deelnemen aan de gestructureerde dialoog over de aanpak van online-consumentenoplichting in verband met de coronapandemie. In dat kader hebben de Commissie en het samenwerkingsnetwerk voor consumentenbescherming regelmatig contact met elf grote onlineplatforms (Allegro, Amazon, Alibaba/AliExpress, CDiscount, Ebay, Facebook, Google, Microsoft/Bing, Rakuten, Verizon Media/Yahoo en Wish) om te overleggen over nieuwe trends en handelspraktijken in verband met de pandemie. Als gevolg daarvan hebben de onlineplatforms gemeld dat zij honderden miljoenen illegale aanbiedingen en advertenties hebben verwijderd en dat het aantal nieuwe coronagerelateerde advertenties gestaag terugloopt.

Op 2 maart 2021 heeft de Europese Commissie haar jaarverslag over Safety Gate gepubliceerd. Safety Gate is een EU-breed systeem waarmee instanties elkaar en de consument snel kunnen waarschuwen voor gevaarlijke non-food consumentenproducten en dat helpt om zulke producten uit de handel te nemen. Uit het verslag blijkt dat de instantie in 2020 een recordaantal maatregelen hebben genomen, zo’n 5377, een flinke stijging ten opzichte van de 4477 in 2019. In 9% van alle gevallen ging het om coronagerelateerde producten, zoals ondeugdelijke mondkapjes, giftige ontsmettingsmiddelen en uv-lampen als ontsmettingsapparaten.

De EU bestrijdt desinformatie maar eerbiedigt daarbij de grondrechten. Het coronavirus mag niet worden gebruikt als voorwendsel om de vrijheid van meningsuiting te ondermijnen, de verantwoordingsplicht van de overheid te beperken, of de toegang tot informatie en de transparantie onnodig te beperken. De crisis heeft opnieuw duidelijk gemaakt dat journalisten een essentiële rol spelen door burgers betrouwbare, gefactcheckte informatie te verstrekken en zo levens te redden.

De Commissie toetst de noodmaatregelen van de EU-landen zorgvuldig aan de EU-wetgeving en de EU-waarden en zal dit blijven doen totdat alle maatregelen zijn afgeschaft.

Ze roept de EU-landen op om nog meer te doen voor journalisten zodat die veilig en correct hun werk kunnen doen, en om het economische nood- en herstelpakket van de EU optimaal te gebruiken om de media te ondersteunen zonder hun onafhankelijkheid aan te tasten.

De EU zal meer steun gaan geven aan het maatschappelijk middenveld, onafhankelijke media en journalisten over de hele wereld, en meer doen om de vrijheid van meningsuiting en te zorgen voor een veilige omgeving voor de media.

De EU moet de burger mondiger, bewuster en maatschappelijk weerbaarder maken.

Ze gaat goede werkwijzen uitwisselen voor meer weerbaarheid tegen alle gevolgen van het coronavirus.

De Commissie zal mediageletterdheid, kritisch denken en digitale vaardigheden stimuleren en maatschappelijke organisaties steun verlenen. Ze zal de coördinatie verbeteren tussen instellingen, netwerken en EU-landen zodat zij lesmateriaal en goede werkwijzen kunnen uitwisselen. Ze zal ook bijzondere aandacht schenken aan kwetsbare groepen, vooral kinderen en jongeren, die meer risico lopen te worden misleid.