Rozliczenie Rosji za zbrodnie wojenne

Pogwałcenie prawa międzynarodowego

UE zdecydowanie dąży do tego, by wszelkie zbrodnie międzynarodowe popełnione w Ukrainie i wobec Ukrainy nie pozostały bezkarne.

Zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, ludobójstwo i zbrodnię agresji uznaje się za najpoważniejsze naruszenia prawa międzynarodowego. Nazywa się je również „najpoważniejszymi zbrodniami wagi międzynarodowej” lub „masowymi aktami okrucieństwa”.

Ukraina prowadzi dochodzenia w sprawie ponad 196 tys. przypadków domniemanych zbrodni międzynarodowych, a faktyczna liczba takich zbrodni może być jeszcze wyższa.

Ściganie zbrodni Rosji w Ukrainie

Aby pomóc w koordynacji gromadzenia dowodów, Komisja poparła utworzenie Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie (ICPA). Zostało ono włączone do wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego w Eurojust. Centrum pomaga w koordynacji dochodzeń krajowych w sprawie zbrodni agresji przeciwko Ukrainie.

Komisja nadal wspiera również istniejące mechanizmy:

• od początku inwazji zasiliła zdolności MTK kwotą ponad 10 mln euro
• przekazała ukraińskiej prokuraturze generalnej ponad 6 mln euro na sprzęt informatyczny i inne rodzaje wyposażenia, a misja doradcza UE uczestniczy w pracach grupy doradczej z udziałem UE, USA i Wielkiej Brytanii ds. masowych aktów okrucieństwa
• umożliwiła Eurojustowi wykonywanie nowych zadań: dzięki zmienionemu rozporządzeniu w sprawie Eurojustu agencja jest w stanie zabezpieczać, analizować i przechowywać w nowej bazie danych dowody dotyczące zbrodni międzynarodowych
• wspiera Eurojust i Europol, które działają jako ośrodki koordynacji krajowych dochodzeń prowadzonych przez państwa członkowskie UE
• koordynuje działania prowadzone z partnerami na arenie międzynarodowej w celu zapewnienia rozliczalności i globalnej reakcji. 

Ściganie zbrodni agresji

Zbrodnia agresji to zasadniczo zbrodnia popełniona przez najwyższych przywódców polityczno-wojskowych danego kraju przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub niezależności politycznej innego państwa. Zbrodnie agresji obejmują inwazję, okupację wojskową, aneksję z użyciem siły, bombardowanie i wojskową blokadę portów. Rosja dopuściła się wszystkich tych zbrodni.

Ponieważ Rosja nie jest stroną statutu rzymskiego MTK, Trybunał ten nie jest w obecnej sytuacji właściwy do orzekania w sprawie zbrodni agresji. Dlatego Komisja i Wysoki Przedstawiciel wspierają dyskusje na temat ustanowienia specjalnego trybunału ds. ścigania zbrodni przeciwko Ukrainie, które odbywają się w ramach tzw. Grupy Głównej.

W maju 2025 r. międzynarodowa koalicja obejmująca Komisję, Wysokiego Przedstawiciela, Radę Europy i Ukrainy uzgodniła utworzenie specjalnego trybunału w ramach Rady Europy.  

W czerwcu 2025 r. Ukraina i Rada Europy podpisały umowę w sprawie ustanowienia specjalnego trybunału. Trybunał ten, kiedy zacznie działać, będzie uprawniony do pociągnięcia do odpowiedzialności rosyjskich przywódców politycznych i wojskowych za zbrodnię agresji. 

Zadośćuczynienie za poniesione szkody

UE dąży do zagwarantowania Ukrainie i jej obywatelom pełnego zadośćuczynienia za szkody spowodowane rosyjską agresją. W tym celu przystąpiła do rejestru szkód Ukrainy – początkowo jako członek stowarzyszony, a od lipca 2024 r. – jako pełnoprawny uczestnik. Jako uczestnik UE wspiera rejestr, przekazując składkę roczną oraz uczestnicząc w posiedzeniach konferencji uczestników.

Utworzony w ramach Rady Europy rejestr ma na celu zgromadzenie informacji o kwalifikujących się roszczeniach o odszkodowanie za straty lub szkody związane z agresją Rosji w Ukrainie i przeciwko Ukrainie. Kategorie szkód obejmują szkody materialne, krzywdy fizyczne i psychiczne, przymusowe wysiedlenia oraz utratę członków rodziny.

W drugim etapie ustanowiona zostanie Międzynarodowa Komisja ds. Roszczeń dla Ukrainy, która będzie rozstrzygać roszczenia wpisane do rejestru i ustalać wartość odszkodowania należnego od Rosji. 

Unia wraz z ponad 50 delegacjami uczestniczyła w negocjacjach w sprawie projektu konwencji ustanawiającej komisję ds. roszczeń, które zostały zakończone we wrześniu 2025 r. W grudniu 2025 r. konwencja zostanie przyjęta i otwarta do podpisu przez Unię i zainteresowane państwa. 

W marcu 2022 r., po rozpoczęciu rosyjskiej agresji na Ukrainę, Komisja powołała grupę zadaniową „Freeze and Seize”. Celem grupy zadaniowej jest zapewnienie skuteczniejszego wdrażania unijnych środków ograniczających, przede wszystkim zamrażania aktywów, głównie za pomocą środków prawa karnego.

Grupa zadaniowa, którą zarządza Komisja, umożliwia państwom członkowskim, a także agencjom UE (Eurojustowi, Europolowi i EPPO), współpracę przy wdrażaniu unijnych sankcji i ściganiu ich naruszeń.

Grupa ściśle współpracuje z partnerami na arenie międzynarodowej, w tym z analogicznymi zespołami w Ukrainie i w krajach G7.

Stosowane przez grupę interdyscyplinarne podejście umożliwiło opracowanie nowych narzędzi egzekwowania prawa (na przykład dobrowolnego samodzielnego zgłaszania naruszeń sankcji, uwzględnionego w 13. pakiecie sankcji), a także dyrektywy (UE) 2024/1226 w sprawie określenia przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających i sankcji za takie naruszenia, którą przyjęto w kwietniu 2024 r.

Na podstawie informacji przekazanych przez grupę zadaniową „Freeze and Seize” Eurojust regularnie porównuje wykaz osób i firm objętych sankcjami UE ze swoimi danymi dotyczącymi spraw w toku. Z kolei Europol prowadzi operację OSCAR, w ramach której porównuje unijne listy sankcyjne z dostępnymi danymi operacyjnymi, by identyfikować powiązania z przestępczością zorganizowaną i praniem pieniędzy oraz pomagać w śledzeniu i zajmowaniu aktywów pochodzących z działalności przestępczej. Do tej pory zajęto aktywa o wartości ponad 2 mld euro.

Likwidacja luk prawnych

Póki rosyjska napaść na Ukrainę trwa, niezwykle ważne jest, aby sankcje UE zostały w pełni wdrożone, a ich naruszanie się nie opłacało. Zaostrzamy prawo UE poprzez:

• wzmocnienie przepisów UE dotyczących konfiskaty i odzyskiwania mienia
• harmonizację listy wykroczeń i kar za naruszenie sankcji UE
• nałożenie na wszystkie osoby objęte sankcjami UE obowiązku ujawniania swoich aktywów w UE.

Ma to wzmocnić odstraszające działanie sankcji UE oraz wyposażyć państwa członkowskie w narzędzia prawne umożliwiające konfiskatę coraz większej liczby aktywów, gdy są one powiązane z przestępstwem.

Odbudowa Ukrainy

W UE unieruchomiono aktywa Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej o wartości ponad 210 mld euro.

UE podjęła szereg działań, aby wykorzystać dochody nadzwyczajne wygenerowane z zarządzania rosyjskimi aktywami państwowymi unieruchomionymi w UE.

W 2024 r. wprowadziła tzw. model nieoczekiwanego wkładu, który umożliwia wykorzystanie takich dochodów na dalsze wsparcie dla Ukrainy.

Oprócz tego, po szczycie grupy G-7 w czerwcu 2024 r., UE przyjęła akty prawne potrzebne do wdrożenia modelu pożyczek przyspieszających wykorzystanie nadzwyczajnych przychodów (pożyczki ERA). Umożliwi on wykorzystanie wspomnianych dochodów nadzwyczajnych na spłatę pożyczki w wysokości 45 mld euro udzielonej Ukrainie przez partnerów z grupy G-7. Wkład UE w ten program wyniesie 18 mld euro i do końca 2025 r. zostanie przekazany Ukrainie w transzach nowej pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej. 

^{Ostatnia aktualizacja: 22 sierpnia 2025 r.}