Źródła finansowania sprawiedliwej transformacji

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) to pierwszy filar mechanizmu sprawiedliwej transformacji (JTM).

To również kluczowy instrument umożliwiający wspieranie – odpowiednio do potrzeb – regionów najbardziej dotkniętych skutkami transformacji w kierunku neutralności klimatycznej. Jest wdrażany w ramach zarządzania dzielonego w obrębie ogólnych ram polityki spójności, która jest najważniejszą unijną polityką mającą na celu ograniczenie różnic regionalnych i wsparcie zmian strukturalnych w regionach Europy.

Fundusz będzie dysponował budżetem 17,5 mld euro (w cenach z 2018 r.; 19,2 mld euro w cenach bieżących). Kwota ta odpowiada środkom udostępnionym na wsparcie krajów UE w procesie transformacji ekologicznej – 7,5 mld euro będzie pochodzić z budżetu UE na lata 2021–2027, natomiast pozostałe 10 mld euro to zewnętrzne dochody przeznaczone na określony cel, pochodzące z Europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy (i jako takie zostaną udostępnione w latach 2021–2023).

Państwa członkowskie mogą na zasadzie dobrowolności przesunąć do FST dodatkowe środki z krajowych przydziałów w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), pod warunkiem że całkowita przesunięta kwota nie przekroczy trzykrotności przydziału zasobów z FST. Wydatki z budżetu UE zostaną uzupełnione o współfinansowanie krajowe zgodnie z zasadami polityki spójności.

Środki z funduszu zmniejszą społeczno-gospodarcze koszty transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu poprzez wspieranie dywersyfikacji gospodarczej i restrukturyzacji regionów objętych finansowaniem. Oznacza to wsparcie inwestycji produkcyjnych w: małe i średnie przedsiębiorstwa, tworzenie nowych firm, badania i innowacje, odbudowę środowiska, czystą energię, podnoszenie kwalifikacji i przekwalifikowanie pracowników, pomoc w poszukiwaniu pracy i programy dla osób poszukujących pracy, a także przebudowę istniejących instalacji wysokoemisyjnych, jeżeli inwestycje takie prowadzą do znacznej redukcji emisji i ochrony miejsc pracy. Powinno to spowodować uruchomienie inwestycji o wartości blisko 30 mld euro.

Specjalny system w ramach InvestEU

Specjalny system w ramach InvestEU to drugi filar mechanizmu sprawiedliwej transformacji.

Będzie wdrażany w ramach programu InvestEU we wszystkich czterech segmentach polityki. Oznacza to, że program InvestEU może wspierać inwestycje w projekty o szerszym zakresie realizowane w ramach terytorialnego planu sprawiedliwej transformacji. Będą to projekty w dziedzinie infrastruktury energetycznej i transportowej, w tym infrastruktury gazowej i ciepłownictwa komunalnego, jak również projekty w zakresie obniżenia emisyjności, dywersyfikacji gospodarczej i infrastruktury społecznej.

Komisja Europejska zapewni partnerom wykonawczym gwarancję budżetową, aby udostępnić finansowanie, bezpośrednio lub pośrednio, dla promotorów projektów w regionach objętych sprawiedliwą transformacją z zatwierdzonym terytorialnym planem sprawiedliwej transformacji. Projekty, które nie są zlokalizowane w tych regionach, również mogą zostać objęte tym systemem, pod warunkiem że przyczynią się do zaspokojenia potrzeb rozwojowych, które są związane z transformacją tych regionów i określone w odpowiednich terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji.

Centrum Doradztwa InvestEU będzie głównym punktem kontaktowym dla wniosków o usługi doradcze dotyczące wszelkich projektów w ramach filarów 2 i 3 mechanizmu sprawiedliwej transformacji (JTM), a także dla niektórych projektów finansowanych w ramach sprawiedliwej transformacji (FST). Będzie zapewniać dostosowaną do potrzeb promotorów projektów pomoc techniczną i wsparcie w zakresie budowania zdolności. Będzie dostępne wsparcie doradcze w zakresie identyfikacji, przygotowania, opracowywania, konstruowania, zamawiania i realizacji projektów oraz w zakresie zwiększania zdolności promotorów projektów, aby stworzyć listę przygotowywanych projektów na tych obszarach.

Nowy instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego funkcjonujący przy udziale Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI)

Instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego to trzeci filar mechanizmu sprawiedliwej transformacji. Połączy dotacje na kwotę 1,5 mld euro finansowane z budżetu Unii z 10 mld euro w formie pożyczek Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), aby umożliwić realizację inwestycji publicznych o wartości 25–30 mld euro, które zaspokoją potrzeby rozwojowe regionów objętych sprawiedliwą transformacją. W przyszłości instrument ten może zostać rozszerzony na partnerów finansowych innych niż EBI.

Instrument ten będzie ukierunkowany wyłącznie na podmioty publiczne, aby zapewnić wsparcie projektom, które nie generują wystarczającego strumienia dochodów własnych, aby być finansowane w sposób komercyjny. Projekty powinny obejmować inwestycje we wszelkiego rodzaju infrastrukturę publiczną, np. w dziedzinie energii i transportu oraz ciepłownictwa komunalnego, w działania w zakresie zwiększania efektywności energetycznej (takie jak renowacja budynków), a także w infrastrukturę społeczną. Wykluczone są inwestycje dotyczące wsparcia dla paliw kopalnych.

Jakie projekty mogą być finansowane?

Kraje UE w swoich terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji będą musiały wskazać regiony i sektory kwalifikujące się do finansowania w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Odbędzie się to w drodze dialogu z Komisją. Podstawą decyzji będzie analiza przedstawiona w kontekście europejskiego semestru, a w szczególności proponowany przez Komisję wykaz priorytetowych regionów i sektorów określony w załączniku D do sprawozdań krajowych w ramach europejskiego semestru z 2020 r. Zatwierdzenie tych planów przez Komisję umożliwi uruchomienie specjalnego finansowania nie tylko z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, ale także ze specjalnego systemu sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU i instrumentu pożyczkowego EBI na rzecz sektora publicznego. Plany te zostaną załączone do programów polityki spójności obejmujących wsparcie na rzecz sprawiedliwej transformacji i zostaną przyjęte przez Komisję wraz z tymi programami.

Pomoc techniczna

Platforma sprawiedliwej transformacji będzie odgrywać ważną rolę w zapewnieniu dostosowanego do potrzeb wsparcia technicznego dla organów przygotowujących terytorialne plany sprawiedliwej transformacji na wszystkich etapach tego procesu. Zapewnione w ten sposób będzie uwzględnienie specyficznych potrzeb każdego regionu.

W marcu 2020 r. Komisja opublikowała zaproszenie do składania wniosków w ramach programu wspierania reform strukturalnych. Państwa członkowskie mogą zwrócić się o pomoc w przygotowaniu swoich terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji w celu odblokowania finansowania z mechanizmu sprawiedliwej transformacji. Obecnie pomoc techniczna udzielana jest 18 państwom członkowskim.

W ciągu ostatnich dwóch lat Komisja zapewniła już praktyczne wsparcie dla regionów za pośrednictwem programu wspierania reform strukturalnych, aby pomóc im w przygotowaniu długoterminowych strategii gospodarczych w wycofywaniu się z wykorzystania węgla, np. na Słowacji w regionie Górna Nitra, w regionie Macedonii Zachodniej w Grecji i w Rumunii w dolinie Jiu.

Państwa członkowskie będą miały możliwość uzyskania dodatkowej pomocy technicznej w ramach przyszłego Instrumentu Wsparcia Technicznego na lata 2021–2027, również w zakresie reform regulacyjnych i administracyjnych związanych z programem sprawiedliwej transformacji.

Pomoc techniczna jest również udzielana wielu obszarom w UE w ramach inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji.

Inne źródła finansowania

Dostępnych jest wiele innych unijnych instrumentów finansowania, które mogą służyć wsparciu programów i projektów ukierunkowanych na sprawiedliwą transformację:

Obserwuj Komisję Europejską w mediach społecznościowych: