Financieringsbronnen voor een rechtvaardige transitie

Fonds voor een rechtvaardige transitie

Het Fonds voor een rechtvaardige transitie (FRT) is de eerste pijler van het mechanisme voor een rechtvaardige transitie.

Het wordt een belangrijk instrument om de gebieden die het zwaarst door de transitie naar klimaatneutraliteit worden getroffen, te ondersteunen en hen te voorzien van op maat gesneden steun. Het wordt uitgevoerd onder gedeeld beheer, binnen het algemene kader van het cohesiebeleid, het belangrijkste EU-beleid om regionale verschillen te verminderen en structurele veranderingen in de EU aan te pakken.

Het krijgt een budget van 17,5 miljard euro.(in prijzen van 2018; 19,3 miljard euro in huidige prijzen). Dit is vers geld dat beschikbaar is gesteld om de EU-landen te ondersteunen bij hun transitie. 7,5 miljard euro hiervan komt van de EU-begroting voor 2021-2027. Bij de resterende 10 miljard euro gaat het om externe bestemmingsontvangsten die voortvloeien uit het herstelinstrument voor de Europese Unie (en die dus beschiknaar worden gesteld van 2021 tot 2023).

Lidstaten kunnen op vrijwillige basis extra middelen uit hun nationale toewijzingen in het kader van het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) en het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+) overdragen naar het FRT, mits het totale overgedragen bedrag niet meer bedraagt dan driemaal de FRT-toewijzing. Uitgaven uit de EU-begroting worden aangevuld met nationale medefinanciering volgens de regels van het cohesiebeleid.

Het fonds zal de door de klimaattransitie veroorzaakte sociaaleconomische kosten verlichten en de economische diversificatie en omschakeling van de betrokken gebieden ondersteunen. De steun is bestemd voor productieve investeringen in kleine en middelgrote bedrijven, het opzetten van nieuwe bedrijven, onderzoek en innovatie, milieuherstel, schone energie, bij- en omscholing van werknemers, programma's voor hulp bij het zoeken van een baan en actieve inclusie van werkzoekenden, evenals voor de transformatie van bestaande koolstofintensieve installaties wanneer dat leidt tot substantiële emissiereducties en bescherming van arbeidsplaatsen. Verwacht wordt dat het bijna 30 miljard euro aan investeringen zal aantrekken.

Een specifieke regeling in het kader van InvestEU

De specifieke InvestEU-regeling is de tweede pijler van het mechanisme voor een rechtvaardige transitie.

Het zal in het kader van het InvestEU-programma worden uitgevoerd in het kader van de vier beleidsvensters. Dit betekent dat InvestEU in het kader van het territoriaal plan voor een rechtvaardige transitie investeringen kan ondersteunen in een breder scala van projecten, niet alleen voor projecten voor energie- en vervoersinfrastructuur, waaronder gasinfrastructuur en stadsverwarming, maar ook voor decarbonisatieprojecten, economische diversificatie en sociale infrastructuur.

De Europese Commissie zal een begrotingsgarantie verstrekken aan uitvoerende partners om direct of indirect financiering te verstrekken aan projectontwikkelaars in gebieden met een goedgekeurd territoriaal plan voor een rechtvaardige transitie. Projecten die niet in die gebieden zijn gelegen, kunnen ook voor de regeling in aanmerking komen op voorwaarde dat die projecten bijdragen tot het voldoen aan de ontwikkelingsbehoeften die voortvloeien uit de overgang van die gebieden, zoals uiteengezet in het desbetreffende territoriaal plan voor een rechtvaardige transitie.

De InvestEU-advieshub zal fungeren als centraal toegangspunt voor verzoeken om ondersteuning met adviezen voor projecten in het kader van de pijlers 2 en 3 van het FRT, alsook voor sommige projecten die in het kader van het FRT worden gefinancierd. Het zal technische bijstand op maat en ondersteuning voor capaciteitsopbouw verlenen, afhankelijk van de behoeften van de projectontwikkelaar. Er zal ondersteunend advies beschikbaar zijn voor het bepalen, voorbereiden, ontwikkelen, structureren, aanbesteden en uitvoeren van projecten en voor het vergroten van de capaciteit van projectontwikkelaars om een snelle opeenvolging van projecten in die gebieden op te bouwen.

Nieuwe leenfaciliteit voor de overheidssector van de Europese Investeringsbank (EIB)

De leenfaciliteit voor de overheidssector is de derde pijler van het mechanisme voor een rechtvaardige transitie. Zij zal 1,5 miljard euro aan subsidies, gefinancierd uit de EU-begroting, combineren met 10 miljard euro aan leningen van de Europese Investeringsbank (EIB), om tussen 25 en 30 miljard euro aan overheidsinvesteringen aan te trekken teneinde tegemoet te komen aan de ontwikkelingsbehoeften van getroffen gebieden. De faciliteit kan in de toekomst worden uitgebreid tot andere partners dan de EIB.

Dit instrument is uitsluitend gericht op overheidsinstanties en verleent steun aan projecten die niet voldoende eigen middelen genereren om commercieel te worden gefinancierd. De projecten zullen naar verwachting investeringen in alle soorten openbare infrastructuur omvatten, zoals op het gebied van energie en vervoer, stadsverwarmingsnetwerken, energie-efficiëntiemaatregelen waaronder renovatie van gebouwen, en sociale infrastructuur. Steun voor investeringen in fossiele brandstoffen is uitgesloten.

Wie komt in aanmerking voor financiering?

In de territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie moeten de EU-landen bepalen welke gebieden en sectoren in aanmerking komen voor financiering uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie. Het bepalen van deze gebieden gebeurt in samenspraak met de Commissie, mede op grond van de analyse in het kader van het Europees semester en met name van het voorstel van de Commissie voor prioritaire regio’s en sectoren die in aanmerking komen voor financiering, zoals beschreven in Bijlage D van de landenverslagen van het Europees Semester van 2020. De goedkeuring van de plannen door de Commissie zal de deur openen naar specifieke financiering, niet alleen uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie, maar ook via de specifieke regeling voor een rechtvaardige transitie in het kader van InvestEU en de leenfaciliteit voor de overheidssector. De plannen zullen worden gevoegd bij de programma's van het cohesiebeleid die steun uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie omvatten, en zullen door de Commissie samen met deze programma's worden aangenomen.

Technische ondersteuning

Het platform voor een rechtvaardige transitie moet autoriteiten die territoriaal rechtvaardige omschakelingsplannen opstellen, gedurende het hele proces technische ondersteuning op maat leveren.

De Commissie heeft in maart 2020 een oproep tot het indienen van verzoeken in het kader van het steunprogramma voor structurele hervormingen gelanceerd om de lidstaten waar nodig te helpen bij de voorbereiding van hun territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie. Momenteel krijgen 18 lidstaten technische ondersteuning.

De afgelopen twee jaar heeft de Commissie via haar steunprogramma voor structurele hervormingen ook praktische steun verleend aan regio’s om economische langetermijnstrategieën voor de transitie op te stellen, zoals in de Slowaakse regio Horna Nitra, het Griekse West-Macedonië en de Jiu-vallei in Griekenland.

In het kader van het toekomstige instrument voor technische bijstand voor de periode 2021-2027 zullen de lidstaten in de gelegenheid worden gesteld om aanvullende technische bijstand te vragen, o.a. voor regelgevende en administratieve hervormingen in verband met de agenda voor een rechtvaardige transitie.

Er wordt ook technische bijstand aan een aantal gebieden in de EU gegeven via het initiatief voor steenkoolregio’s in transitie.

Overige relevante financieringsstromen

Er zijn ook andere financieringsinstrumenten van de EU die steun zouden kunnen geven aan programma's en projecten op het gebied van rechtvaardige transitie:

Volg de Europese Commissie op