Wat typeert de rechtsstaat?
De rechtsstaat zorgt ervoor dat alle overheidsbevoegdheden worden uitgeoefend binnen de beperkingen die daaraan bij de wet zijn gesteld, overeenkomstig de democratische waarden en de grondrechten en onder toezicht van onafhankelijke en onpartijdige rechters.
De rechtsstaat is een gevestigd begrip. Hoewel de lidstaten verschillende nationale identiteiten en tradities kennen, heeft het begrip rechtsstaat in alle lidstaten dezelfde kernbetekenis. Deze kan worden gedefinieerd aan de hand van zes beginselen: wettigheid, dat wil zeggen: een transparant, controleerbaar, democratisch en pluriform wetgevingsproces, rechtszekerheid, het verbod op willekeurige uitoefening van de uitvoerende macht, doeltreffende rechterlijke bescherming door onafhankelijke en onpartijdige rechters, met een doeltreffende rechterlijke toetsing en inclusief de eerbiediging van grondrechten; scheiding van machten; en gelijkheid voor de wet. Deze beginselen zijn erkend door het Hof van Justitie en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daarnaast heeft de Raad van Europa ook normen ontwikkeld en adviezen en aanbevelingen uitgebracht die welomschreven richtsnoeren bieden om de rechtsstaat te bevorderen en te handhaven.
Waarom is de rechtsstaat belangrijk in de EU?
De rechtsstaat, die is verankerd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, is de hoeksteen van de Europese Unie. De rechtsstaat garandeert de uniforme toepassing van het EU-recht in alle lidstaten en creëert een voorspelbaar klimaat voor mensen en bedrijven. Zonder de rechtsstaat zou er geen eengemaakte markt zijn en zouden mensen niet van het ene EU-land naar het andere kunnen verhuizen in de wetenschap dat voor iedereen dezelfde regels gelden. Dankzij de rechtsstaat worden de grondrechten en de democratie geëerbiedigd. Het betekent ook dat als de rechten van burgers en bedrijven worden geschonden, zij zich tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter kunnen wenden. De rechtsstaat is ook van essentieel belang voor de uitvoering van EU-wetgeving en -beleid, en staat centraal in een Unie van gelijkheid, kansen en sociale rechtvaardigheid.
Om al deze redenen is de rechtsstaat een van de fundamentele waarden waarop de EU is gegrondvest. Het is ook een belangrijk criterium voor kandidaat-lidstaten die tot de EU willen toetreden.
Meer informatie? Bekijk onze reeks van zes animaties!
In onze reeks animaties, die zijn ontworpen door de gerenommeerde kunstenaar Christoph Niemann, leggen we helder uit waarom de rechtsstaat van belang is in het dagelijks leven. Daarbij maken we gebruik van sport als metafoor. Verloopt een voetbalwedstrijd zonder onpartijdige scheidsrechter wel eerlijk? En zou je meedoen aan poolbiljart of basketbal als de regels halverwege de wedstrijd veranderen?
Bekijk onze zes animaties over de rechtsstaat en deel ze op sociale media met behulp van de hashtag #Ruleoflaw.
Gelijkheid voor de wet
In Europa gelden dezelfde regels voor iedereen, ongeacht herkomst, gender, ras, leeftijd, godsdienst of ander kenmerk. Door het beginsel van gelijkheid voor de wet hoog te houden, waarborgen we dat het er eerlijk aan toegaat in Europa.
Rechtszekerheid
In Europa moeten de regels duidelijk en voorzienbaar zijn. Zo weten burgers en bedrijven wat hun rechten en plichten zijn, zodat zij daar naar kunnen handelen. Door dit beginsel hoog te houden, beschermen we de rechtsstaat in Europa.
Geen machtsmisbruik
In Europa mag niemand die een openbaar ambt bekleedt, willekeurig handelen of zijn macht misbruiken voor persoonlijk gewin. Wie zich daaraan schuldig maakt, zal ter verantwoording worden geroepen. Door dit beginsel hoog te houden, zorgen wij ervoor dat bij de uitoefening van uitvoerende macht de belangen van het publiek vooropstaan.
Onafhankelijke rechtbanken
In Europa moeten rechters onafhankelijk zijn van de regering. Alleen onafhankelijke rechtbanken kunnen de grondrechten verdedigen. Zij mogen geen van de partijen in een zaak bevoordelen. Zo kunnen burgers en bedrijven erop vertrouwen dat hun zaak eerlijk wordt behandeld. Door dit beginsel hoog te houden, zorgen we ervoor dat iedereen een eerlijk proces krijgt.
Principe van wettigheid
In Europa staat niemand boven de wet. Wetten worden op democratische wijze aangenomen, op basis van duidelijke regels. Ook wie de macht heeft, moet zich aan de wet houden. Door dit beginsel hoog te houden, beschermen we de rechtsstaat in Europa.
Scheiding van machten
In Europa mag niemand onbeperkte macht hebben. Daarom zijn de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht van elkaar gescheiden. Deze machten controleren elkaar. Door dit beginsel hoog te houden, beschermen we de rechtsstaat in Europa.
Meer informatie over de rechtsstaat
Wilt u meer weten over de rechtsstaat in de EU? Raadpleeg de links hieronder voor meer informatie over het belang van de rechtsstaat en over wat de Europese Commissie doet om de rechtsstaat te beschermen.
- Het instrumentarium voor de rechtsstaat: dit instrumentarium omvat een aantal instrumenten om de rechtsstaat te bevorderen en nieuwe problemen te voorkomen of erop te reageren.
- Verslag over de rechtsstaat: hierin worden belangrijke, zowel positieve als negatieve, ontwikkelingen met betrekking tot de rechtsstaat in de EU-lidstaten beschreven.
- EU-scorebord voor justitie: dit biedt een jaarlijks overzicht van indicatoren voor de efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid van rechtsstelsels.
- Nationale rechtsstaatdialogen: hierbij komen belanghebbenden en autoriteiten bijeen om belangrijke nationale rechtsstatelijke problemen te bespreken, op basis van het verslag over de rechtsstaat.