Η πανδημία COVID-19 έχει προκαλέσει σημαντικό κλυδωνισμό στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία. Η κρίση της νόσου COVID-19 αποτέλεσε πρόκληση για την ευρωπαϊκή οικονομία και τα μέσα βιοπορισμού των πολιτών της ΕΕ. Καθοριστική σημασία σ’ αυτή την υγειονομική κρίση είχε η προστασία των ζωτικών τομέων της οικονομίας μας, των επιχειρήσεων και των εργαζομένων.
Η Επιτροπή έλαβε άμεσα μέτρα για την άμβλυνση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, τόσο επιτρέποντας την ανάληψη ισχυρής δράσης από τα κράτη μέλη όσο και μέσω οικονομικών έκτακτων μέτρων και πρωτοβουλιών για τη στήριξη των εργαζομένων και των εργοδοτών, καθώς και της οικονομίας κατά τη διάρκεια της κρίσης. Παράλληλα με την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών, η Επιτροπή ανταποκρίθηκε στον οικονομικό κλυδωνισμό με ένα άνευ προηγουμένου σχέδιο ανάκαμψης, με επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις — το NextGenerationEU, το οποίο εγκρίθηκε μαζί με τον πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-27.
Προστασία των επιχειρήσεων και των θέσεων εργασίας
Η Επιτροπή θέσπισε μέτρα και μέσα για την προστασία των θέσεων εργασίας και των εργαζομένων που υπέστησαν πλήγμα από την πανδημία COVID-19.
Ευρωπαϊκό μέσο προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE) για τη διατήρηση του εισοδήματος των εργαζομένων και τη στήριξη των επιχειρήσεων.
Από το 2020 έχει παράσχει στήριξη σε περίπου 31,5 εκατομμύρια εργαζομένους και σε περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια επιχειρήσεις σε 19 δικαιούχα κράτη μέλη.
Μέτρα της ΕΕ για την τόνωση της απασχόλησης των νέων και την ενδυνάμωση της νεολαίας ως κινητήριας δύναμης μιας ψηφιακής και πράσινης οικονομίας,
τα οποία είχαν ήδη ως αποτέλεσμα να ενισχυθούν οι εγγυήσεις για τη νεολαία, να εκσυγχρονιστεί το ευρωπαϊκό πλαίσιο για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, και να δοθεί νέα ώθηση για μαθητεία. Από το 2014 το πρόγραμμα «Εγγυήσεις για τη νεολαία» έχει βοηθήσει πάνω από 36 εκατομμύρια νέους να λάβουν προσφορά απασχόλησης, συνεχούς εκπαίδευσης, μαθητείας και/ή πρακτικής άσκησης.
Μετατροπή των αρχών του πυλώνα σε απτές δράσεις για τους πολίτες.
Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει πρωταρχικούς στόχους που πρέπει να επιτύχει η ΕΕ έως το 2030, δηλαδή την απασχόληση τουλάχιστον του 78 % των ατόμων ηλικίας 20-64 ετών, τη διασφάλιση της συμμετοχής του 60 % όλων των ενηλίκων σε κατάρτιση κάθε χρόνο και τη μείωση του αριθμού των ανθρώπων που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού κατά τουλάχιστον 15 εκατομμύρια.
Προστασία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων
Ο οικονομικός αντίκτυπος της κρίσης του κορονοϊού στην ευρωπαϊκή οικονομία διέφερε μεταξύ των βιομηχανιών και των επιχειρήσεων.
Προκειμένου να στηρίξει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της ΕΕ, η Επιτροπή συνέταξε μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων από κοινού με τον Όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, με τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ). Για παράδειγμα, 714 εκατ. ευρώ από το ΕΤΣΕ διοχετεύθηκαν στον μηχανισμό εγγύησης δανείων του COSME. Με τον τρόπο αυτόν, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤΕ) είχε τη δυνατότητα να παράσχει κίνητρα σε τράπεζες για την παροχή ρευστότητας σε ΜΜΕ που υπέστησαν πλήγμα από την κρίση του κορονοϊού. Δόθηκε μεγαλύτερη ευελιξία στους χρήστες του μηχανισμού, και το ποσοστό εγγύησης αυξήθηκε από 50 σε 80 %.
Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2022 η στήριξη συνέβαλε στην παροχή ρευστότητας σε περισσότερες από 180 000 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, παρέχοντας κίνητρα στις τοπικές τράπεζες να προσφέρουν χρηματοδότηση ρευστότητας άνω των 10 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του μέτρου COSME COVID.
Στήριξη των περιφερειών και των τοπικών κοινοτήτων μέσω της συνοχής και των επενδύσεων
Οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές κοινότητες βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της. Η Επιτροπή τροποποίησε τους κανόνες της πολιτικής συνοχής μέσα σε λίγες εβδομάδες για να παράσχει πρόσθετη ευελιξία, ρευστότητα και απλούστευση στα κράτη μέλη μέσω των δύο επενδυτικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του κορονοϊού, της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού (CRII) και της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού+ (CRII+). Τα κράτη μέλη μπορούσαν να ανακατανείμουν τα μη δαπανηθέντα κονδύλια της πολιτικής συνοχής στους τομείς που χρειάζονταν περισσότερο στήριξη, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η στήριξη των επιχειρήσεων και η προστασία ευάλωτων ομάδων. Η αξία των εν λόγω δράσεων ανήλθε σε 13 δισ. ευρώ μόλις τους πρώτους 6 μήνες, φθάνοντας τα 24 δισ. ευρώ σήμερα. Τα μέτρα συνέβαλαν στην επιβίωση των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, μέσω της παροχής ιατρικού εξοπλισμού στα νοσοκομεία και της διασφάλισης της αναγκαίας ιατρικής και κοινωνικής υποστήριξης στα άτομα που βρίσκονται σε μειονεκτική κατάσταση.
Το NextGenerationEU ενίσχυσε την πολιτική συνοχής μέσω του νεοσυσταθέντος προγράμματος REACT-EU με επιπλέον 50 δισ. ευρώ που θα δαπανηθούν για την ανάκαμψη από την πανδημία, δίνοντας παράλληλα ιδιαίτερη προσοχή στις πράσινες και ψηφιακές προτεραιότητες. Το REACT-EU συνέβαλε στην ανάκαμψη των επιχειρήσεων, στην προώθηση της επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης, καθώς και στην παροχή προσβάσιμης εκπαίδευσης, κατάρτισης και στήριξης της απασχόλησης σε όσους έχουν ανάγκη. Εντός των τριών πρώτων μηνών, η Επιτροπή είχε ήδη εγκρίνει πάνω από το 80 % της διαθέσιμης χρηματοδότησης για το 2021.
Μακροπρόθεσμες πρωτοβουλίες για τη στήριξη της ανάκαμψης
Παράλληλα με τη θέσπιση μέτρων για την άμβλυνση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, η Επιτροπή πρότεινε τη δέσμη μέτρων NextGenerationEU που αποτελεί το σχέδιο της ΕΕ να εξέλθει ισχυρότερη και ανθεκτικότερη από την κρίση COVID-19.
Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (MAA) αποτελεί ένα προσωρινό μέσο που βρίσκεται στο επίκεντρο του NextGenerationEU. Μέσω του μηχανισμού, η Επιτροπή συγκεντρώνει κεφάλαια δανειζόμενη από τις κεφαλαιαγορές (έκδοση ομολόγων εξ ονόματος της ΕΕ). Στη συνέχεια, τα κεφάλαια αυτά είναι στη διάθεση των κρατών μελών, προκειμένου να υλοποιήσουν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις οι οποίες:
-
κάνουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες τους περισσότερο βιώσιμες, ανθεκτικές και προετοιμασμένες για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, σύμφωνα με τις προτεραιότητες της ΕΕ·
-
αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις που προσδιορίζονται στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για τον συντονισμό της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.
Ο ΜΑΑ διαθέτει καίρια σημασία για την εφαρμογή του σχεδίου REPowerEU, της αντίδρασης της Επιτροπής στις κοινωνικοοικονομικές δυσχέρειες και στις διαταραχές της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας που προκλήθηκαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Τόσο ο πολυετής προϋπολογισμός της ΕΕ όσο και το NextGenerationEU με τη στήριξη του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2020. Έως τον Αύγουστο του 2023 εκταμιεύθηκαν συνολικά 153 δισ. ευρώ από τα 723 δισ. ευρώ (σε τιμές 2022) που διατέθηκαν στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.
Τα έργα που χρηματοδοτούνται μέσω του ΜΑΑ αποφέρουν απτά αποτελέσματα για τις οικονομίες των κρατών μελών και των τοπικών κοινοτήτων σε ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, της ανθεκτικότητας και των πολιτικών για την επόμενη γενιά. Παραδείγματα έργων σε όλα τα κράτη μέλη είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του ΜΑΑ.
Στις 19 Μαρτίου 2020 η Επιτροπή ενέκρινε το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις COVID που έδωσε τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να κάνουν χρήση της πλήρους ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις με στόχο τη στήριξη της οικονομίας υπό τις συνθήκες της έξαρσης του κορονοϊού. Το προσωρινό πλαίσιο κατέστησε δυνατή την παροχή αναγκαίας και αναλογικής στήριξης από τα κράτη μέλη σε κατά τα άλλα βιώσιμες επιχειρήσεις που κατέληξαν να βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω της πανδημίας. Μετά την έγκρισή του, η Επιτροπή έχει εγκρίνει πάνω από 1 020 εθνικά καθεστώτα βάσει του προσωρινού πλαισίου, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου 3 τρισ. ευρώ εγκριθεισών κρατικών ενισχύσεων. Tον Μάιο του 2022 ανακοινώθηκε ότι το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις COVID δεν θα παραταθεί πέραν της 30ής Ιουνίου 2022, με ορισμένες εξαιρέσεις. Οι εξαιρέσεις αυτές είναι μέτρα στήριξης των επενδύσεων και της φερεγγυότητας, τα οποία θα παραμείνουν σε ισχύ έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023.
Ευελιξία στο πλαίσιο των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ
Στις 20 Μαρτίου 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργοποίησε για πρώτη φορά τη γενική ρήτρα διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης στο πλαίσιο της στρατηγικής της για την ταχεία και δυναμική αντιμετώπιση της κρίσης του κορονοϊού. Η γενική ρήτρα διαφυγής επέτρεπε στα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα για την επαρκή αντιμετώπιση της κρίσης, παρεκκλίνοντας από τις δημοσιονομικές απαιτήσεις που θα ίσχυαν κανονικά στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού δημοσιονομικού πλαισίου.
Η γενική ρήτρα διαφυγής θα απενεργοποιηθεί στο τέλος του 2023. Η ανακοίνωση που εξέδωσε τον Μάιο του 2022 η Επιτροπή για την εαρινή δέσμη του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου ανέφερε ότι οι προϋποθέσεις για την απενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής θα θεωρείται ότι πληρούνται από το 2024. Η Ετήσια Επισκόπηση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νοεμβρίου 2022 επιβεβαίωσε την εκτίμηση αυτή, επισημαίνοντας ότι η ευρωπαϊκή οικονομία έπαψε να διανύει περίοδο σοβαρής οικονομικής επιβράδυνσης. Έχει ανακάμψει πέρα από τα προ της πανδημίας επίπεδα και έχει πλέον αντιμετωπίσει την οξεία φάση του κλυδωνισμού των τιμών της ενέργειας που προκάλεσε ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, αν και η αβεβαιότητα παραμένει υψηλή.