De coronapandemie was een grote schok voor de mondiale en Europese economie. De coronacrisis leverde grote problemen op voor veel huishoudens in de EU en voor de Europese economie. Het was tijdens deze gezondheidscrisis van cruciaal belang om de essentiële sectoren van onze economie, bedrijven en werknemers te beschermen.
De Commissie heeft onmiddellijk actie ondernomen om de economische gevolgen van de pandemie te verzachten. Ze liet lidstaten krachtige maatregelen nemen en nam zelf economische noodmaatregelen en initiatieven om werknemers en werkgevers te helpen en de economie tijdens de crisis te ondersteunen. De Commissie heeft de eerste behoeften aangepakt en op de economische schok gereageerd met een ongekend herstelplan vol investeringen en hervormingen: NextGenerationEU. Dit plan is samen met de meerjarige EU-begroting voor 2021-27 aangenomen.
Bedrijven en banen beschermen
De Commissie is met maatregelen en instrumenten gekomen om banen en werknemers die door de coronapandemie zijn getroffen, te beschermen.
Een Europees instrument voor tijdelijke steun om het risico op werkloosheid in noodsituaties te beperken (SURE) om het inkomen van werknemers en bedrijven te behouden.
Sinds 2020 hebben ongeveer 31,5 miljoen werknemers en meer dan 2,5 miljoen bedrijven in 19 begunstigde lidstaten steun gekregen.
EU-maatregelen om de jeugdwerkgelegenheid te stimuleren en jongeren de tools te geven om een digitale en groene economie na te jagen.
Zo is de versterkte jongerengarantie ontstaan, een gemoderniseerd Europees kader voor beroepsonderwijs en -opleiding, en een nieuwe impuls voor stages. Sinds 2014 zijn hierdoor meer dan 36 miljoen jongeren geholpen aan een baan, voortgezet onderwijs, stages en/of traineeships.
De principes van de pijler omzetten in concrete acties voor burgers.
Het plan bevat belangrijke doelen die de EU uiterlijk in 2030 moet bereiken: een baan voor ten minste 78% van de mensen in de leeftijdsgroep van 20-64 jaar, een jaarlijkse opleiding voor 60% van alle volwassenen en een daling van ten minste 15 miljoen mensen die met armoede of sociale uitsluiting worden bedreigd.
Hulp voor kleine en middelgrote bedrijven
De economische gevolgen van de coronacrisis voor de Europese economie verschilden per bedrijfstak en bedrijf.
Om kleine en middelgrote ondernemingen (de ruggengraat van de EU-economie) te ondersteunen, heeft de Commissie samen met de Europese Investeringsbank Groep een uitgebreid pakket samengesteld, dat wordt ondersteund door het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI). Zo is 714 miljoen euro overgeheveld van het EFSI naar de leninggarantiefaciliteit van Cosme. Hierdoor kon het Europees Investeringsfonds banken stimuleren om liquiditeit te verstrekken aan kleine en middelgrote bedrijven die door de coronacrisis zijn getroffen. Gebruikers van de faciliteit kregen meer flexibiliteit en het garantiepercentage werd verhoogd van 50 tot 80%.
Eind december 2022 heeft de steun geholpen om liquiditeit te verschaffen aan meer dan 180 000 kleine en middelgrote bedrijven in heel Europa: lokale banken werden gestimuleerd om in het kader van de Cosme-coronamaatregel meer dan 10 miljard euro aan liquiditeitsfinanciering te verstrekken.
Regio’s en lokale gemeenschappen steunen via cohesie en investeringen
Nationale, regionale en lokale gemeenschappen waren de eerste verdedigingslinie in de strijd tegen de pandemie en de gevolgen ervan. De Commissie heeft in een paar weken tijd de regels van het cohesiebeleid gewijzigd om lidstaten extra flexibiliteit, liquiditeit en vereenvoudiging te bieden via twee initiatieven: het investeringsinitiatief coronavirusrespons (CRII) en het investeringsinitiatief coronavirusrespons plus (CRII+). Lidstaten konden niet-bestede middelen in het kader van het cohesiebeleid gebruiken voor de sectoren die de meeste steun konden gebruiken: gezondheidszorg, bedrijfsondersteuning en bescherming van kwetsbare groepen mensen. Alleen al in de eerste zes maanden ging het om een bedrag van 13 miljard euro; een bedrag dat inmiddels is opgelopen tot 24 miljard euro. Mede dankzij de maatregelen konden bedrijven tijdens de lockdowns het hoofd boven water houden, kregen ziekenhuizen medische apparatuur en werd ervoor gezorgd dat mensen in kansarme situaties alle medische en sociale ondersteuning kregen die zij nodig hadden.
NextGenerationEU heeft het cohesiebeleid via het onlangs opgerichte React-EU met nog eens 50 miljard euro versterkt. Dit bedrag moet worden besteed aan het herstel van de pandemie, met bijzondere aandacht voor groene en digitale prioriteiten. React-EU hielp bedrijven opnieuw op te starten, bevorderde wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling en bood op een toegankelijke manier onderwijs, opleiding en werkgelegenheidssteun aan mensen in nood. In de eerste drie maanden stemde de Commissie al in met meer dan 80% van de beschikbare middelen voor 2021.
Langetermijninitiatieven om het herstel te ondersteunen
Naast de invoering van maatregelen om de economische gevolgen van de pandemie te verzachten, is de Commissie met het NextGenerationEU-pakket gekomen. Dat is een plan van de EU om sterker en veerkrachtiger uit de coronacrisis te komen.
De herstel en veerkrachtfaciliteit is een tijdelijk instrument en vormt het kloppend hart van NextGenerationEU. Via de faciliteit haalt de Commissie middelen op door leningen aan te gaan op de kapitaalmarkten (uitgifte van obligaties namens de EU). Deze zijn dan beschikbaar voor de lidstaten om ambitieuze hervormingen en investeringen door te voeren die:
-
hun economieën en samenlevingen duurzamer en veerkrachtiger maken en voorbereiden op de groene en digitale transitie, in overeenstemming met de prioriteiten van de EU
-
de uitdagingen aanpakken die zijn vastgesteld in de landspecifieke aanbevelingen in het kader van het Europees Semester voor coördinatie van het economisch en sociaal beleid.
De herstel- en veerkrachtfaciliteit is ook van cruciaal belang voor de uitvoering van het REPowerEU-plan; de reactie van de Commissie op de sociaal-economische problemen en de verstoring van de mondiale energiemarkt door de Russische invasie in Oekraïne.
In december 2020 zijn de meerjarige EU-begroting en NextGenerationEU, ondersteund door de herstel- en veerkrachtfaciliteit, goedgekeurd. In augustus 2023 is in totaal 153 miljard van de 723 miljard euro (in prijzen van 2022) uitbetaald in het kader van de herstel- en veerkrachtfaciliteit.
Via de herstel- en veerkrachtfaciliteit gefinancierde projecten leveren tastbare resultaten op voor de economieën van de lidstaten en lokale gemeenschappen op een groot aantal gebieden, zoals de groene en digitale transitie, sociale en territoriale cohesie, duurzame en inclusieve groei en veerkracht en beleidsmaatregelen voor de volgende generatie. Op de website over de herstel- en veerkrachtfaciliteit staan voorbeelden van de projecten in alle lidstaten.
Op 19 maart 2020 kwam de Commissie met een tijdelijke staatssteunkaderregeling in verband met corona om lidstaten maximaal gebruik te laten maken van de flexibiliteit van staatssteunregels om de economie te stutten bij de uitbraak van het coronavirus. Dit tijdelijke kader zorgde ervoor dat lidstaten de nodige en proportionele steun konden geven aan bedrijven die levensvatbaar waren voordat ze door de pandemie in gevaar kwamen. Sindsdien heeft de Commissie op grond van deze tijdelijke kaderregeling ingestemd met meer dan 1020 nationale regelingen, die naar schatting 3 biljoen euro aan goedgekeurde staatssteun vertegenwoordigen. In mei 2022 is aangekondigd dat de het tijdelijke staatssteunkader in verband met corona op enkele uitzonderingen na niet zou worden verlengd na 30 juni 2022. Tot de uitzonderingen behoren investerings- en solvabiliteitssteunmaatregelen, die tot en met 31 december 2023 van kracht blijven.
Flexibelere EU-begrotingsregels
Op 20 maart 2020 heeft de Europese Commissie voor het eerst de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact geactiveerd, om snel en krachtig te reageren op de coronacrisis. Dankzij de algemene ontsnappingsclausule konden lidstaten maatregelen nemen om adequaat om te gaan met de crisis, ook al weken ze daarmee af van de begrotingseisen die normaal gesproken zouden gelden binnen het Europese begrotingskader.
De algemene ontsnappingsclausule wordt eind 2023 gedeactiveerd. In de mededeling van de Commissie over het voorjaarspakket van het Europees Semester van mei 2022 is opgemerkt dat de voorwaarden om de algemene ontsnappingsclausule te deactiveren vanaf 2024 zouden worden geacht te zijn vervuld. In de jaarlijkse duurzamegroeianalyse van november 2022 is dit bevestigd en is opgemerkt dat de Europese economie niet in een periode van ernstige economische neergang verkeert. Zij heeft zich hersteld tot boven het niveau van vóór de pandemie en heeft nu de acute fase van de energieprijsschok als gevolg van de Russische agressie tegen Oekraïne doorstaan, hoewel de onzekerheid groot blijft.