Προστασία της δημοκρατίας

Η δέσμη μέτρων για την προάσπιση της δημοκρατίας, η οποία προτάθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023, περιλαμβάνει τα εξής:

• μια ανακοίνωση με την οποία επανεξετάζεται το έργο που έχει επιτευχθεί στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία·
• μια νομοθετική πρόταση με την οποία καθιερώνονται κοινά πρότυπα διαφάνειας και λογοδοσίας για τις δραστηριότητες εκπροσώπησης συμφερόντων που πραγματοποιούνται εξ ονόματος τρίτων χωρών και επιδιώκουν να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ένωση·
• μια σύσταση με αντικείμενο την προώθηση ελεύθερων, δίκαιων και ανθεκτικών εκλογών·
• μια σύσταση για μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη πολιτικής.

Τα κοινά πρότυπα διαφάνειας αποσκοπούν στα εξής:

• να προστατεύσουν τη δημοκρατική σφαίρα της ΕΕ·
• να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς·
• να προστατεύσουν τον ανοικτό δημόσιο διάλογο από συγκεκαλυμμένες παρεμβάσεις.

Στόχος είναι να επιτευχθούν όλα αυτά ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται ο πλήρης σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αξιών, μέσα από την αναλογική πολιτική παρέμβαση. Η Επιτροπή, για να στηρίξει τη δέσμη μέτρων, δημοσίευσε επίσης τα αποτελέσματα μιας συμπληρωματικής έρευνας του Ευρωβαρόμετρου για τη δημοκρατία

Το 2020 η Επιτροπή ενέκρινε το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, επιδιώκοντας να οικοδομήσει ανθεκτικότερες δημοκρατίες σε όλη την ΕΕ με τους εξής τρόπους:

• προωθώντας ελεύθερες και δίκαιες εκλογές
• ενισχύοντας την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης
• αντιμετωπίζοντας την παραπληροφόρηση

Η ουσιαστική και ενεργός συμμετοχή των πολιτών, καθώς και η δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, αποτελούν επίσης προτεραιότητες που λαμβάνονται υπόψη σε όλες τις πτυχές του σχεδίου. Το 2023, ενόψει των επόμενων ευρωπαϊκών εκλογών, η Επιτροπή επανεξέτασε την εφαρμογή του σχεδίου δράσης και εντόπισε ορισμένους τομείς στους οποίους η ΕΕ μπορεί να είναι προορατική απέναντι στις υφιστάμενες και τις εξελισσόμενες προκλήσεις.

Μάθετε στο παράρτημα πώς ανανεώθηκε το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία

Η διαφύλαξη της ευρωπαϊκής δημοκρατίας απαιτεί αποφασιστική δράση όσον αφορά την προστασία των εκλογικών διαδικασιών. Αυτό προϋποθέτει ότι οι εκλογές παραμένουν ελεύθερες και δίκαιες, ότι διατηρείται ο ανοικτός δημοκρατικός διάλογος και ότι επικαιροποιούνται οι ψηφιακές διασφαλίσεις.

Οι κυριότερες δράσεις στον τομέα αυτό περιλαμβάνουν τα εξής:

• νομοθεσία που θα διασφαλίζει μεγαλύτερη διαφάνεια στον τομέα του επιχορηγούμενου πολιτικού περιεχομένου («πολιτική διαφήμιση»), σε συνδυασμό με μέτρα στήριξης και καθοδήγηση των πολιτικών κομμάτων και των κρατών μελών·
• την αναθεώρηση του κανονισμού σχετικά με τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων·
• έναν νέο κοινό επιχειρησιακό μηχανισμό για την εκλογική ανθεκτικότητα, μέσω του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνεργασίας για τις Εκλογές. Αυτό αποσκοπεί στο να αναπτύξει την ικανότητα των κρατών μελών να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους για τις εκλογές, ιδίως όσον αφορά την παραπληροφόρηση και τις απειλές που σχετίζονται με τον κυβερνοχώρο, σε στενή συνεργασία με την ομάδα συνεργασίας για την ασφάλεια των συστημάτων πληροφοριών (NIS).

Η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης είναι καίριας σημασίας για τη δημοκρατία μας και κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Τα ελεύθερα και πολυφωνικά μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν καίρια στο να λογοδοτεί η εξουσία και να δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, παρέχοντας στο κοινό αξιόπιστες πληροφορίες, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και στη χειραγώγηση του δημοκρατικού διαλόγου. Η βελτίωση της ασφάλειας των δημοσιογράφων, η προστασία τους από καταχρηστικές πρακτικές προσφυγής στη δικαιοσύνη και η βελτίωση του συνολικού τοπίου της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης αποτελούν κορυφαίες προτεραιότητες, που καθοδηγούν τη δράση της ΕΕ στον τομέα αυτό:

• Το 2021 η Επιτροπή εξέδωσε σύσταση για την ενίσχυση της ασφάλειας των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης. Μεταξύ άλλων, η σύσταση αυτή προτείνει τη δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών υπηρεσιών στήριξης, όπως γραμμές βοήθειας, παροχή νομικών συμβουλών, ψυχολογική υποστήριξη και καταφύγια για δημοσιογράφους και επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης που αντιμετωπίζουν απειλές. Ζητά επίσης αυξημένη προστασία των δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, μεγαλύτερη ασφάλεια στο διαδίκτυο και ιδιαίτερη στήριξη στις γυναίκες δημοσιογράφους. 
• Το 2022 η Επιτροπή πρότεινε νέες πρωτοβουλίες για να βελτιωθεί η προστασία των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες (τις λεγόμενες SLAPP). Η προτεινόμενη οδηγία καλύπτει τις στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακό χαρακτήρα. Επιτρέπει στους δικαστές να απορρίπτουν ταχέως τις προδήλως αβάσιμες αγωγές κατά δημοσιογράφων και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θεσπίζει επίσης διάφορες δικονομικές εγγυήσεις και μέσα έννομης προστασίας, όπως αποζημίωση και αποτρεπτικές κυρώσεις για την άσκηση καταχρηστικών αγωγών. Ταυτόχρονα, η Επιτροπή εξέδωσε επίσης συμπληρωματική σύσταση για να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ευθυγραμμίσουν τους κανόνες τους με την προτεινόμενη νομοθεσία της ΕΕ ως προς τις εγχώριες υποθέσεις και σε όλες τις διαδικασίες, όχι μόνο στις αστικές υποθέσεις. Η σύσταση καλεί επίσης τα κράτη μέλη να λάβουν σειρά άλλων μέτρων, όπως η κατάρτιση και η ευαισθητοποίηση με σκοπό την καταπολέμηση των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού.
• Επίσης, το 2022 η Επιτροπή πρότεινε ένα νέο σύνολο κανόνων για την προστασία της πολυφωνίας και της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πράξης για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Η ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης θα διασφαλίσει ότι τα μέσα ενημέρωσης —δημόσια και ιδιωτικά— μπορούν να λειτουργούν ευκολότερα σε διασυνοριακό επίπεδο στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, χωρίς αδικαιολόγητη πίεση. Λαμβάνει επίσης υπόψη τον ψηφιακό μετασχηματισμό του χώρου των μέσων ενημέρωσης. Η Επιτροπή πρότεινε επίσης τη σύσταση ενός νέου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης το οποίο θα αποτελείται από τις εθνικές αρχές μέσων ενημέρωσης. Το συμβούλιο αυτό θα προωθήσει την αποτελεσματική και συνεπή εφαρμογή του νομικού πλαισίου της ΕΕ για τα μέσα ενημέρωσης, ιδίως με την έκδοση κατευθυντήριων γραμμών για ρυθμιστικά θέματα των μέσων ενημέρωσης.

Τα τελευταία χρόνια είναι στρατηγική προτεραιότητα της ΕΕ να προστατεύσει τις δημοκρατίες της Ευρώπης από τις απειλές και τις βλαβερές συνέπειες της παραπληροφόρησης, της χειραγώγησης των πληροφοριών και των παρεμβάσεων, ιδίως από ξένους παράγοντες. Οι δημοκρατίες σε ολόκληρο τον κόσμο αντιμετωπίζουν αυξημένη παραπληροφόρηση και ξένες παρεμβάσεις, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αποσταθεροποιήσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και να επιδεινώσουν τον κοινωνικό διχασμό, υπονομεύοντας έτσι την εμπιστοσύνη των πολιτών. Αυτό επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο με την ψηφιοποίηση, η οποία επιτρέπει τη διάδοση της παραπληροφόρησης με πρωτοφανή ταχύτητα και αποτελεσματικότητα.

Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, η ΕΕ έχει εντείνει τις προσπάθειές της για να ανταποκριθεί σ’ αυτό το εξελισσόμενο τοπίο απειλών, τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Οι προσπάθειες αυτές βασίζονται στο ήδη υπάρχον έργο της ΕΕ και έχουν βαθιές ρίζες στις ευρωπαϊκές αξίες και αρχές. Διασφαλίζει την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα των πολιτών να έχουν πρόσβαση σε νόμιμο περιεχόμενο.

Οι κυριότερες δράσεις στον τομέα αυτό περιλαμβάνουν τα εξής:

• την ενίσχυση της συνεργασίας με βάση τα υπάρχοντα δίκτυα ώστε να συντονιστεί η δράση της ΕΕ για να αντιμετωπιστεί το αυξανόμενο κύμα εκστρατειών παραπληροφόρησης·
• μια ενισχυμένη ενωσιακή εργαλειοθήκη με την οποία να αντιμετωπιστεί η χειραγώγηση των πληροφοριών και οι παρεμβάσεις από το εξωτερικό (FIMI)
• την εξασφάλιση μεγαλύτερης λογοδοσίας από τις διαδικτυακές πλατφόρμες, ώστε να εμποδίζεται η διάδοση της παραπληροφόρησης· αυτό θα επιτευχθεί με έναν ενισχυμένο κώδικα δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση, ο οποίος θα διαμορφώσει ένα πλαίσιο από κοινού ρύθμισης, σύμφωνα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες.

Μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες λογοδοτούν περισσότερο

Σε συνέχεια των κατευθυντήριων γραμμών που εξέδωσε η Επιτροπή το 2021 με αντικείμενο την ενίσχυση του υπάρχοντος κώδικας δεοντολογίας της ΕΕ για την παραπληροφόρηση, τον Ιούνιο του 2022 υπογράφηκε ένας νέος κώδικας, στον οποίο συμμετέχουν τόσο μεγάλες όσο και εξειδικευμένες διαδικτυακές πλατφόρμες, η βιομηχανία διαδικτυακής διαφήμισης, ο κλάδος της έρευνας και η κοινωνία των πολιτών, καθώς και οι ελεγκτές γεγονότων. Στον κώδικα αυτόν διατυπώνεται ευρύ φάσμα δεσμεύσεων, από την απονομισματοποίηση και τη διαφάνεια έως την πρόσβαση σε δεδομένα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο κώδικας συνοδεύεται από ένα ισχυρό πλαίσιο παρακολούθησης και από ένα Κέντρο Διαφάνειας με τα οποία θα εξασφαλιστεί η αυξημένη διαφάνεια και η λογοδοσία.

Επίσης καθιερώνει ένα πλαίσιο από κοινού ρύθμισης, σύμφωνα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η οποία υποχρεώνει τις πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες και τις μηχανές αναζήτησης να αξιολογούν τακτικά τους συστημικούς κινδύνους που ενδέχεται να ενέχουν οι υπηρεσίες τους για την κοινωνία· στους κινδύνους αυτούς περιλαμβάνεται και ο κίνδυνος οι υπηρεσίες τους να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο για εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Η δημοκρατική ανθεκτικότητα θεμελιώνεται με την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των λαών και των δημοκρατικών θεσμών που τους εκπροσωπούν. Όταν διαμορφώνεται ένας χώρος στο πλαίσιο του οποίου κινητοποιούνται και συμμετέχουν οι πολίτες και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής, αυτό αποτελεί ουσιαστική εγγύηση για την ανθεκτικότητα των δημοκρατιών μας, είτε κατά την περίοδο των εκλογών είτε τον υπόλοιπο χρόνο.

Αυτό αποτέλεσε μια προτεραιότητα που συνυπολογίστηκε σε όλες τις πτυχές του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία. Η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης αποτέλεσε μια πολύτιμη εμπειρία για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η κινητοποίηση των πολιτών· την εμπειρία αυτή ακολούθησε μια νέα φάση συμμετοχής των πολιτών, με την καθιέρωση των ομάδων Ευρωπαίων πολιτών οι οποίες έχουν πλέον ενσωματωθεί στη διαδικασία χάραξης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Επιτροπή εξακολουθεί να κινητοποιεί ειδική χρηματοδότηση από ευρύ φάσμα διαθέσιμων προγραμμάτων της ΕΕ για να στηρίξει τα μέτρα και τους στόχους του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

Μερικά παραδείγματα αυτών των χρηματοδοτικών πηγών: 

• χρηματοδότηση από τα προγράμματα «Πολίτες, ισότητα, δικαιώματα και αξίες», «Δημιουργική Ευρώπη», Erasmus+ και «Ορίζων Ευρώπη», καθώς και από το Ταμείο Συνοχής, με σκοπό να προωθηθεί η ακεραιότητα των εκλογών, να τονωθεί η συμμετοχή των πολιτών, να ενισχυθεί η δέσμευση και η εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία·
• ενισχυμένη χρηματοδότηση σε οργανισμούς ειδησεογραφικών μέσων ενημέρωσης εντός και εκτός της ΕΕ, από τα προγράμματα «Δημιουργική Ευρώπη», «Ψηφιακή Ευρώπη», «Παγκόσμια Ευρώπη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία»·
• χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Erasmus+ και από την πρωτοβουλία «Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης», με σκοπό την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης· αυτό θα επιτευχθεί με τον γραμματισμό των πολιτών στα μέσα επικοινωνίας ώστε να μπορούν να εντοπίσουν την παραπληροφόρηση.

Για να διευκολυνθεί η πλοήγηση μέσω διαφόρων προγραμμάτων, η Επιτροπή δημιούργησε μια εύκολα προσβάσιμη διαδικτυακή πύλη που λειτουργεί ως ενιαία πύλη για τα κονδύλια της Ένωσης και επιτρέπει την ανεύρεση, μεταξύ άλλων, χρηματοδοτικών ευκαιριών που σχετίζονται με τη δημοκρατία.

Συναφείς πρωτοβουλίες