Dyrektywa w sprawie powództw przedstawicielskich

Dyrektywa w sprawie powództw przedstawicielskich

Dyrektywa (UE) 2020/1828 w sprawie powództw przedstawicielskich ma umożliwić konsumentom ochronę ich zbiorowych interesów w UE za pośrednictwem powództw przedstawicielskich, tj. powództw wytaczanych przez podmioty przedstawicielskie (tzw. upoważnione podmioty). Dzięki niej wszystkie państwa UE dysponują mechanizmem powództw przedstawicielskich. Dyrektywa poprawia dostęp konsumentów do wymiaru sprawiedliwości, a jednocześnie przewiduje odpowiednie zabezpieczenia, aby uniknąć nadużywania drogi sądowej.

Powództwa przedstawicielskie to powództwa wytaczane przez upoważnione podmioty przed sądami krajowymi lub organami administracyjnymi w imieniu grup konsumentów. Służą uzyskaniu środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk (tj. położeniu kresu nielegalnym praktykom przedsiębiorcy, podobnie jak przewidziano w dyrektywie 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk), środków naprawczych (takich jak zwrot, wymiana, naprawa) lub zarówno pierwszych tych środków, jak i drugich.

Celem dyrektywy jest ochrona zbiorowych interesów konsumentów w wielu obszarach prawa i sektorach gospodarki, takich jak ochrona danych, usługi finansowe, podróże i turystyka, energia i telekomunikacja. Dyrektywa będzie miała zastosowanie do powództw przedstawicielskich wytaczanych przeciwko nielegalnym praktykom (naruszeniom) przez przedsiębiorców zgodnie z przepisami UE wymienionymi w załączniku I do tej dyrektywy. Wszystkie zmiany załącznika I można znaleźć w serwisie Eur-Lex.  Państwa członkowskie mogą również podjąć decyzję o stosowaniu mechanizmu powództw przedstawicielskich przewidzianego w dyrektywie w sprawie powództw przedstawicielskich w innych lub we wszystkich dziedzinach prawa.

Wniosek Komisji Europejskiej dotyczący dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich został przedstawiony w ramach przeglądu unijnego prawa ochrony konsumentów. 

Czego dotyczy dyrektywa w sprawie powództw przedstawicielskich?

Globalizacja i transformacja cyfrowa zwiększyły ryzyko zaistnienia sytuacji, w której duża liczba konsumentów doznaje szkody z powodu tej samej lub podobnej bezprawnej praktyki. Nadużycia na dużą skalę, takie jak powszechne stosowanie przez banki nieuczciwych postanowień umownych w umowach o kredyt hipoteczny lub dotyczących turystyki zorganizowanej czy odwoływanie lotów bez zwrotów za bilety podczas pandemii, to tylko niektóre przypadki, w których mogło dojść do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w UE.

Konsumenci, których to dotyczy, mogą jednak czuć się bezsilni i wahać się przed wszczęciem postępowania. Mogą oni napotkać przeszkody, takie jak niepewność co do przysługujących im praw lub mechanizmów proceduralnych, niechęć psychologiczna do podjęcia działania lub negatywny bilans oczekiwanych kosztów w stosunku do korzyści płynących z indywidualnego działania. Mechanizmy dochodzenia roszczeń zbiorowych, takie jak mechanizm przewidziany w dyrektywie (UE) 2020/1828, są zatem potrzebne do pokonania przeszkód napotykanych przez konsumentów w powództwach indywidualnych. Mechanizmy te przyczyniają się również do uczciwszej konkurencji, ponieważ tworzą równe szanse dla przedsiębiorców działających na rynku wewnętrznym UE. Mogą one mieć silny efekt odstraszający w stosunku do nieuczciwych przedsiębiorców.

Kto wytacza powództwa przedstawicielskie i w jakim celu?

Konsumenci, których dotyczy ta sama lub podobna niezgodna z prawem praktyka przedsiębiorcy, są reprezentowani przez upoważniony podmiot, organizację konsumencką lub organ publiczny, które działają jako strona występująca z roszczeniem, w interesie i w imieniu tych konsumentów.

Konsumenci indywidualni, których dotyczy powództwo przedstawicielskie, nie są powodami, ale powinni odnieść korzyści z tego powództwa.

W przypadku powództwa przedstawicielskiego w sprawie środków naprawczych korzyści powinny mieć formę rekompensaty, takiej jak odszkodowanie, naprawa, wymiana, obniżenie ceny, rozwiązanie umowy lub zwrot zapłaconej ceny, stosownie do przypadku i zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym, w zależności od szczególnych okoliczności danej sprawy. W powództwie przedstawicielskim w sprawie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk korzyścią dla danych konsumentów byłoby zaprzestanie lub zakaz danej praktyki stanowiącej naruszenie.

Konsumenci mogą również korzystać z ugody zbiorowej, która może zostać zawarta między upoważnionym podmiotem, który wytoczył powództwo, a pozwanym przedsiębiorcą. 

Powództwa przedstawicielskie mogą być powództwami krajowymi, wszczętymi przez upoważniony podmiot w tym samym państwie członkowskim, w którym został on wyznaczony, lub powództwami transgranicznymi, wszczętymi w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym upoważniony podmiot został wyznaczony.

W przypadku gdy upoważniony podmiot wytacza powództwo przedstawicielskie w państwie członkowskim, w którym został wyznaczony, to powództwo przedstawicielskie należy uznać za krajowe, nawet jeżeli wytoczono je przeciwko przedsiębiorcy mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim i nawet jeżeli są w nim reprezentowani konsumenci z kilku państw członkowskich.

Dyrektywa umożliwia również podmiotom reprezentującym konsumentów z różnych państw członkowskich połączenie sił w ramach jednego powództwa przedstawicielskiego.

25 czerwca 2023 r. dyrektywa weszła w życie na szczeblu krajowym. Jednak dotychczas nie wszystkie państwa członkowskie UE dokonały transpozycji dyrektywy. Informacje na temat aktualnej sytuacji w zakresie powiadamiania Komisji Europejskiej przez państwa członkowskie o środkach transpozycji można znaleźć w serwisie Eur-Lex.

Zob. wykaz upoważnionych podmiotów, które mają możliwość wytaczania powództw transgranicznych, zgodnie z powiadomieniem przekazanym Komisji Europejskiej przez państwa członkowskie UE.

Państwa członkowskie publikują na swoich krajowych stronach internetowych wykazy upoważnionych podmiotów, które mogą wytaczać krajowe powództwa przedstawicielskie na szczeblu krajowym. 

W jaki sposób konsumenci wyrażają wolę bycia reprezentowanymi w powództwie?

Konsumenci, których dotyczy powództwo, zostaną poinformowani o zbliżających się, trwających i zakończonych powództwach przedstawicielskich.

Zgodnie z przepisami krajowymi konsumenci automatycznie skorzystają z wyników nakazu zaprzestania szkodliwych praktyk. Muszą jednak dokonać świadomego wyboru, czy chcą być reprezentowani, a następnie korzystać z wyników powództw przedstawicielskich w sprawie dochodzenia roszczeń.

Państwa członkowskie mają zasadniczo możliwość wprowadzenia mechanizmu „opt-in”, mechanizmu „opt-out” lub połączenia obu tych mechanizmów.

W ramach mechanizmu „opt-in” z powództwa skorzystają tylko konsumenci, którzy wyraźnie wyrazili chęć bycia reprezentowanymi. W ramach mechanizmu „opt-out” wszyscy konsumenci, w imieniu których upoważniony podmiot zdecydował się wytoczyć powództwo, będą reprezentowani i związani jego wynikami, chyba że wyraźnie wyrażą wolę wyłączenia z powództwa. Państwa członkowskie mogą zdecydować, na którym etapie postępowania konsumenci indywidualni będą mogli skorzystać z prawa wyboru mechanizmu „opt-in” lub „opt-out”.

W jaki sposób finansowane są powództwa przedstawicielskie?

Powództwa przedstawicielskie mogą być finansowane ze środków publicznych lub prywatnych.

Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie muszą zapewnić upoważnionym podmiotom odpowiednią pomoc, aby umożliwić im skuteczne wykonywanie prawa do wytaczania powództw przedstawicielskich. Pomoc taka może obejmować finansowanie publiczne, w tym wsparcie strukturalne dla upoważnionych podmiotów, ograniczać obowiązujące opłaty sądowe lub administracyjne lub zapewniać dostęp do pomocy prawnej. Państwa członkowskie mogą również zezwolić upoważnionym podmiotom na wymaganie od konsumentów, którzy wyrazili chęć bycia reprezentowanymi przez upoważniony podmiot w konkretnym powództwie przedstawicielskim w sprawie środków naprawczych, aby uiścili niewielką opłatę wpisową lub podobną opłatę.

W przypadku gdy państwa członkowskie zezwalają na finansowanie powództw przedstawicielskich przez podmioty finansujące, które nie są stronami tych powództw (tzw. finansowanie przez strony trzecie), muszą one zapewnić zapobieganie konfliktom interesów. Muszą również zapewnić, aby finansowanie przez strony trzecie, które mają interes gospodarczy we wniesieniu lub wyniku powództwa przedstawicielskiego w sprawie środków naprawczych, nie stało w sprzeczności z ochroną zbiorowych interesów konsumentów.

Kto decyduje o warunkach proceduralnych krajowych powództw przedstawicielskich?

Dyrektywa dotyczy samych zasad, to państwom członkowskim pozostawiono odpowiedni margines swobody co do sposobu ich wdrożenia. Na przykład państwa członkowskie mogą zdecydować, czy powództwa przedstawicielskie można wytoczyć przed sądami, organami administracyjnymi lub oboma ciałami, w zależności od sektora gospodarki lub konkretnego obszaru prawa.  Dlatego też wybory dokonywane przez państwa członkowskie w ramach procesu transpozycji dyrektywy mają kluczowe znaczenie dla jej skutecznego stosowania.

Komisja Europejska opracowała narzędzie informatyczne „EC-REACT” – elektroniczne narzędzie współpracy w celu wspierania skutecznego funkcjonowania powództw przedstawicielskich ustanowionych tą dyrektywą. Przedsięwzięcie to spełnia zobowiązanie prawne nałożone na mocy art. 14 ust. 3 dyrektywy. 
 
„EC-REACT” umożliwia:

• państwom członkowskim powiadamianie Komisji Europejskiej o upoważnionych podmiotach wyznaczonych do wszczynania transgranicznych i krajowych powództw przedstawicielskich
• Komisji Europejskiej ujednolicanie i publikowanie wykazu upoważnionych podmiotów, które mają możliwość wszczynania transgranicznych powództw przedstawicielskich
• państwom członkowskim i służbom Komisji Europejskiej współpracę dotyczącą spełniania przez upoważnione podmioty kryteriów wyznaczania określonych w art. 4 ust. 3 dyrektywy oraz w odniesieniu do innych aspektów funkcjonowania powództw przedstawicielskich
• upoważnionym podmiotom współpracę w ramach prowadzonej przez nie działalności, jak przewidziano w dyrektywie
• sędziom i organom administracyjnym współpracę w celu wsparcia dobrego funkcjonowania powództw przedstawicielskich w całej UE
• państwom członkowskim przedkładanie Komisji Europejskiej i służbom Komisji Europejskiej sprawozdań z funkcjonowania powództw przedstawicielskich w celu ujęcia tych informacji w sprawozdaniach UE.

Platforma umożliwia współpracę w ramach odrębnych grup użytkowników, a mianowicie przedstawicieli państw członkowskich, upoważnionych podmiotów i pracowników wymiaru sprawiedliwości w celu spójnego stosowania dyrektywy w całej UE. Umożliwia wymianę informacji w ramach forów dyskusyjnych, wniosków o udzielenie informacji lub dochodzeń oraz zaszyfrowanych wiadomości. Ułatwia przechowywanie dokumentów oraz umożliwia skuteczne wyszukiwanie i tłumaczenie.  
 
„EC-REACT” jest bezpieczną platformą elektroniczną, do której dostęp jest ograniczony i mają go wyłącznie użytkownicy określonych kategorii, pod warunkiem uzyskania zezwolenia służb Komisji Europejskiej.

26 listopada 2021 r. Komisja Europejska zorganizowała warsztaty internetowe, aby omówić wdrażanie dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich (UE) 2020/1828.

Warsztaty zgromadziły zróżnicowaną grupę ekspertów z UE i z całego świata, w tym członków organizacji konsumenckich i biznesowych, przedstawicieli krajów UE, pracowników akademickich i praktyków, którzy mają doświadczenie w zbiorowych dochodzeniach roszczeń. Eksperci podzielili się cennymi spostrzeżeniami na temat tego, w jaki sposób kraje UE mogłyby najskuteczniej wdrożyć dyrektywę w sprawie powództw przedstawicielskich.

Podczas trzech sesji dyskusyjnych omówiono następujące tematy, istotne dla skuteczności powództw przedstawicielskich:

• kryteria wyznaczania upoważnionych podmiotów i dopuszczalności skarg
• finansowanie działań i pomoc publiczna dla upoważnionych podmiotów
• informowanie konsumentów, udział konsumentów w dochodzeniu roszczeń i dystrybucja środków dochodzenia roszczeń naprawczych wśród konsumentów (w tym korzystanie z narzędzi informatycznych).

Dokumenty do dyskusji, sprawozdania i nagrania z warsztatów są dostępne pod adresem: warsztaty na temat wdrożenia dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich (UE) 2020/1828

25 czerwca 2023 r. dyrektywa 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk traci moc i zastępuje ją dyrektywa w sprawie powództw przedstawicielskich.
 
Dyrektywa w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk będzie nadal miała zastosowanie do powództw przedstawicielskich wytoczonych przez upoważnione podmioty przed 25 czerwca 2023 r., jak przewidziano w art. 22 ust. 2 dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich.
 
Tabela korelacji pokazuje, w jaki sposób szczegółowe przepisy dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk odpowiadają przepisom dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich. Odesłania do uchylonej dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk odczytuje się jako odesłania do dyrektywy w sprawie powództw przedstawicielskich zgodnie ze wspomnianą powyżej tabelą korelacji.
 
Poniżej znajduje się wykaz upoważnionych podmiotów wyznaczonych przez państwa członkowskie UE na mocy dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk do wnoszenia powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk w innych państwach UE, w których doszło do naruszenia.

Wykaz upoważnionych podmiotów