Οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές

Οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές

Η οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι οι καταναλωτές είναι σε θέση να προστατεύουν τα συλλογικά τους συμφέροντα στην ΕΕ μέσω αντιπροσωπευτικών αγωγών, δηλαδή αγωγών που ασκούνται από αντιπροσωπευτικούς φορείς (τους λεγόμενους νομιμοποιούμενους φορείς). Προβλέπει την εφαρμογή μηχανισμού αντιπροσωπευτικών αγωγών σε όλες οι χώρες της ΕΕ. Η οδηγία βελτιώνει την πρόσβαση των καταναλωτών στη δικαιοσύνη, ενώ προβλέπει επίσης κατάλληλες εγγυήσεις για την αποφυγή καταχρηστικών πρακτικών προσφυγής στη δικαιοσύνη.

Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές είναι αγωγές που ασκούνται από νομιμοποιούμενους φορείς ενώπιον εθνικών δικαστηρίων ή διοικητικών αρχών για λογαριασμό ομάδων καταναλωτών με σκοπό την έκδοση απαγορευτικού διατάγματος (δηλαδή για την παύση των παράνομων πρακτικών εμπόρου, όπως προβλέπεται από την οδηγία 2009/22/ΕΚ για τις αγωγές παράλειψης), μέτρων επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης (όπως επιστροφή χρημάτων, αντικατάσταση, επισκευή) ή τόσο απαγορευτικών μέτρων όσο και μέτρων επανόρθωσης και επανόρθωσης.

Η οδηγία αποσκοπεί στην προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών σε πολλούς τομείς του δικαίου και της οικονομίας, όπως η προστασία των δεδομένων, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τα ταξίδια και ο τουρισμός, η ενέργεια και οι τηλεπικοινωνίες. Η οδηγία θα εφαρμόζεται σε αντιπροσωπευτικές αγωγές που ασκούνται κατά παράνομων πρακτικών (παραβάσεων) από εμπόρους, όπως προβλέπεται στους κανόνες της ΕΕ που παρατίθενται στο παράρτημα I αυτής. Όλες οι τροποποιήσεις του παραρτήματος Ι είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Eur-Lex.  Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να αποφασίσουν να εφαρμόσουν τον μηχανισμό αντιπροσωπευτικών αγωγών που προβλέπεται στην οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές σε άλλους ή σε όλους τους τομείς του δικαίου.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές αποτέλεσε μέρος της αναθεώρησης της νομοθεσίας της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών. 

Τι αφορά η οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές;

Η παγκοσμιοποίηση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχουν αυξήσει τον κίνδυνο να ζημιώνεται μεγάλος αριθμός καταναλωτών από την ίδια ή παρεμφερή παράνομη πρακτική. Καταχρηστικές πρακτικές μεγάλης κλίμακας, όπως η εκτεταμένη χρήση καταχρηστικών συμβατικών ρητρών από τις τράπεζες σε συμβάσεις ενυπόθηκων δανείων ή οι μαζικές ακυρώσεις ταξιδιών και πτήσεων χωρίς επιστροφή χρημάτων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αποτελούν ορισμένα μόνο παραδείγματα περιπτώσεων στις οποίες ενδέχεται να εθίγησαν τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών της ΕΕ.

Ωστόσο, οι θιγόμενοι καταναλωτές μπορεί να αισθάνονται ανίσχυροι και να διστάζουν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Ενδέχεται να βρεθούν αντιμέτωποι με εμπόδια όπως η αβεβαιότητα σχετικά με τα δικαιώματά τους ή σχετικά με τους διαθέσιμους διαδικαστικούς μηχανισμούς, η ψυχολογική απροθυμία να αναλάβουν δράση ή η αρνητική στάθμιση του αναμενόμενου κόστους σε σχέση με τα οφέλη της ατομικής αγωγής. Ως εκ τούτου, απαιτούνται μηχανισμοί συλλογικής έννομης προστασίας, όπως εκείνοι που προβλέπονται από την οδηγία (ΕΕ) 2020/1828, προκειμένου να ξεπεραστούν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές στις ατομικές αγωγές. Οι μηχανισμοί αυτοί συμβάλλουν επίσης στον δικαιότερο ανταγωνισμό, καθώς δημιουργούν ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τους εμπόρους που δραστηριοποιούνται στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Μπορεί να έχουν ισχυρό αποτρεπτικό αποτέλεσμα για τους ανέντιμους εμπόρους.

Ποιος ασκεί αντιπροσωπευτικές αγωγές και για ποιους λόγους;

Οι καταναλωτές τους οποίους αφορά η παράνομη πρακτική του ίδιου ή παρόμοιου εμπόρου εκπροσωπούνται από νομιμοποιούμενο φορέα, οργάνωση καταναλωτών ή δημόσιο φορέα, ο οποίος ενεργεί ως ενάγων, προς το συμφέρον και για λογαριασμό των εν λόγω καταναλωτών.

Οι μεμονωμένοι καταναλωτές τους οποίους αφορά η αντιπροσωπευτική αγωγή δεν είναι ενάγοντες, αλλά θα πρέπει να δικαιούνται να επωφεληθούν από την εν λόγω αγωγή.

Στο πλαίσιο αντιπροσωπευτικής αγωγής για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης, τα οφέλη θα πρέπει να έχουν τη μορφή διορθωτικών μέτρων, όπως αποζημίωση, επισκευή, αντικατάσταση, μείωση του τιμήματος, καταγγελία της σύμβασης ή επιστροφή του καταβληθέντος αντιτίμου, κατά περίπτωση και όπως προβλέπεται από το ενωσιακό ή το εθνικό δίκαιο, ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις κάθε περίπτωσης. Σε αντιπροσωπευτικές αγωγές για απαγορευτικά διατάγματα, το όφελος για τους ενδιαφερόμενους καταναλωτές θα είναι η παύση ή η απαγόρευση μιας πρακτικής που συνιστά παράβαση.

Οι καταναλωτές μπορούν επίσης να επωφεληθούν από συλλογικούς διακανονισμούς που μπορεί να επιτευχθούν μεταξύ του νομιμοποιούμενου φορέα που ασκεί την αγωγή και του εναγόμενου εμπόρου. 

Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές μπορεί να είναι εγχώριες, να κινούνται από νομιμοποιούμενο φορέα στο ίδιο κράτος μέλος στο οποίο έχει οριστεί ή να έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα, να κινούνται σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο στο οποίο έχει οριστεί ο νομιμοποιούμενος φορέας.

Όταν νομιμοποιούμενος φορέας ασκεί αντιπροσωπευτική αγωγή στο κράτος μέλος στο οποίο έχει οριστεί, η εν λόγω αντιπροσωπευτική αγωγή θα πρέπει να θεωρείται εγχώρια, ακόμη και αν ασκείται κατά εμπόρου που έχει την έδρα του σε άλλο κράτος μέλος και ακόμη και αν στο πλαίσιο της εν λόγω αντιπροσωπευτικής αγωγής εκπροσωπούνται καταναλωτές από περισσότερα κράτη μέλη.

Η οδηγία παρέχει επίσης τη δυνατότητα στις οντότητες που εκπροσωπούν καταναλωτές από διαφορετικά κράτη μέλη να ενώνουν τις δυνάμεις τους στο πλαίσιο μίας και μόνης αντιπροσωπευτικής αγωγής.

Η 25η Ιουνίου 2023 ήταν η ημερομηνία έναρξης εφαρμογής της οδηγίας σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχουν μεταφέρει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ την οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο. Η τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά την κοινοποίηση των μέτρων μεταφοράς από τα κράτη μέλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να αναζητηθεί στον ιστότοπο Eur-lex.

Δείτε τον κατάλογο των νομιμοποιούμενων φορέων που έχουν τη δυνατότητα να ασκούν διασυνοριακές αγωγές, και που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τα κράτη μέλη δημοσιεύουν στους εθνικούς τους ιστότοπους τους καταλόγους των νομιμοποιούμενων φορέων που έχουν τη δυνατότητα να ασκούν εγχώριες αντιπροσωπευτικές αγωγές σε εθνικό επίπεδο. 

Πώς εκφράζουν οι καταναλωτές τη βούλησή τους να εκπροσωπηθούν στην αγωγή;

Οι καταναλωτές τους οποίους αφορά η αγωγή θα ενημερώνονται για επικείμενες, υπό εξέλιξη και περατωθείσες αντιπροσωπευτικές αγωγές.

Οι καταναλωτές θα επωφελούνται αυτόματα, όπως προβλέπεται από τους εθνικούς κανόνες, από τα αποτελέσματα των αγωγών για την έκδοση απαγορευτικών διαταγμάτων. Ωστόσο, θα πρέπει επιλέγουν συνειδητά κατά πόσον επιθυμούν να εκπροσωπούνται και, στη συνέχεια, να επωφελούνται από την έκβαση των αντιπροσωπευτικών αγωγών για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης.

Τα κράτη μέλη έχουν κατ’ αρχήν την επιλογή να προβλέψουν μηχανισμό προαιρετικής συμμετοχής ή μηχανισμό εξαίρεσης ή συνδυασμό των δύο.

Στο πλαίσιο του μηχανισμού προαιρετικής συμμετοχής, μόνο οι καταναλωτές που εξέφρασαν ρητά την επιθυμία τους να εκπροσωπηθούν θα επωφεληθούν από την αγωγή. Στο πλαίσιο του μηχανισμού εξαίρεσης, όλοι οι καταναλωτές για λογαριασμό των οποίων ο νομιμοποιούμενος φορέας αποφάσισε να ασκήσει την αγωγή θα εκπροσωπούνται και θα δεσμεύονται από τα αποτελέσματά της, εκτός εάν εκφράσουν ρητά τη βούλησή τους να εξαιρεθούν από την αγωγή. Εναπόκειται στα κράτη μέλη να αποφασίσουν σε ποιο στάδιο της αγωγής μπορούν οι μεμονωμένοι καταναλωτές να ασκήσουν το δικαίωμα τους για προαιρετική συμμετοχή ή εξαίρεση από αντιπροσωπευτική αγωγή.

Πώς χρηματοδοτούνται οι αντιπροσωπευτικές αγωγές;

Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές μπορούν να χρηματοδοτούνται από δημόσιους ή ιδιωτικούς πόρους.

Σύμφωνα με την οδηγία, τα κράτη μέλη πρέπει να παρέχουν στους νομιμοποιούμενους φορείς τη σχετική στήριξη ώστε να διασφαλίζεται ότι οι εν λόγω φορείς μπορούν να ασκούν αποτελεσματικά το δικαίωμά τους να ασκούν αντιπροσωπευτικές αγωγές. Μπορούν, για παράδειγμα, να παρέχουν δημόσια χρηματοδότηση, συμπεριλαμβανομένης της διαρθρωτικής στήριξης για νομιμοποιούμενους φορείς, να περιορίζουν τα εφαρμοστέα δικαστικά ή διοικητικά έξοδα ή να διασφαλίζουν την πρόσβαση σε νομική συνδρομή. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέπουν στους νομιμοποιούμενους φορείς να απαιτούν από τους καταναλωτές που έχουν εκφράσει τη βούλησή τους να εκπροσωπηθούν από νομιμοποιούμενο φορέα σε συγκεκριμένη αντιπροσωπευτική αγωγή για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης να καταβάλουν περιορισμένα τέλη εγγραφής ή παρόμοια επιβάρυνση.

Όταν τα κράτη μέλη επιτρέπουν τη χρηματοδότηση των αντιπροσωπευτικών αγωγών από χρηματοδότες που δεν είναι διάδικοι στις εν λόγω αγωγές (η λεγόμενη χρηματοδότηση από τρίτους), πρέπει να διασφαλίζουν την πρόληψη των συγκρούσεων συμφερόντων. Πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι η χρηματοδότηση από τρίτους που έχουν οικονομικό συμφέρον για την άσκηση ή την έκβαση της αντιπροσωπευτικής αγωγής για μέτρα επανόρθωσης δεν εκτρέπει την αντιπροσωπευτική αγωγή από την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών.

Ποιος αποφασίζει σχετικά με τις διαδικαστικές λεπτομέρειες των εθνικών αντιπροσωπευτικών αγωγών;

Η οδηγία βασίζεται σε αρχές, και αφήνει εύλογο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής της. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν αν οι αντιπροσωπευτικές αγωγές θα μπορούν να ασκηθούν ενώπιον δικαστηρίων ή διοικητικών αρχών, ή και τα δύο, ανάλογα με τον τομέα της οικονομίας ή τον συγκεκριμένο τομέα του δικαίου.  Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι επιλογές των κρατών μελών στο πλαίσιο της διαδικασίας μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο είναι καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματική εφαρμογή της.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναπτύξει ένα εργαλείο ΤΠ, το «EC-REACT» — «το εργαλείο ηλεκτρονικής συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές» για την υποστήριξη της αποτελεσματικής λειτουργίας των αντιπροσωπευτικών αγωγών, σύμφωνα με την οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές. Το έργο αυτό εκπληρώνει τη νομική υποχρέωση που επιβάλλει το άρθρο 14 παράγραφος 3 της οδηγίας. 
 
Το «EC-REACT» επιτρέπει:

• στα κράτη μέλη να κοινοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τους νομιμοποιούμενους φορείς που έχουν οριστεί για την άσκηση διασυνοριακών και εγχώριων αντιπροσωπευτικών αγωγών·
• στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενοποιήσει και να δημοσιεύσει τον κατάλογο των νομιμοποιούμενων φορέων που έχουν τη δυνατότητα να ασκούν διασυνοριακές αντιπροσωπευτικές αγωγές·
• στα κράτη μέλη και στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συνεργάζονται όσον αφορά τη συμμόρφωση των νομιμοποιούμενων φορέων με τα κριτήρια ορισμού τους, όπως καθορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 3 της οδηγίας, καθώς και όσον αφορά άλλες πτυχές της λειτουργίας των αντιπροσωπευτικών αγωγών·
• στους νομιμοποιούμενους φορείς να συνεργάζονται όσον αφορά τις δραστηριότητές τους, όπως προβλέπεται από την οδηγία·
• στους δικαστές και τις διοικητικές αρχές να συνεργάζονται προκειμένου να διευκολυνθεί η καλή λειτουργία των αντιπροσωπευτικών αγωγών σε ολόκληρη την ΕΕ·
• στα κράτη μέλη να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τη λειτουργία των αντιπροσωπευτικών αγωγών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενοποιούν τις πληροφορίες στις εκθέσεις της ΕΕ.

Η πλατφόρμα καθιστά δυνατή τη συνεργασία στο πλαίσιο διαχωρισμένων ομάδων χρηστών, δηλαδή των εκπροσώπων των κρατών μελών, των νομιμοποιούμενων φορέων και των μελών του δικαστικού σώματος, με στόχο τη συνεκτική εφαρμογή της οδηγίας σε ολόκληρη την ΕΕ. Επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο των φόρουμ συζήτησης, την υποβολή αιτημάτων για πληροφορίες ή την πραγματοποίηση ερευνών και την αποστολή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων. Δημιουργεί τη δυνατότητα αρχειοθέτησης των εγγράφων και έχει επιλογές αναζήτησης και μετάφρασης.  
 
Το εργαλείο «EC-REACT» είναι μια ασφαλής και περιορισμένη ηλεκτρονική πλατφόρμα διαθέσιμη μόνο στις προκαθορισμένες κατηγορίες χρηστών, με την επιφύλαξη της άδειας πρόσβασης που παρέχεται από τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Στις 26 Νοεμβρίου 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διοργάνωσε διαδικτυακό εργαστήριο για να συζητηθεί η εφαρμογή της οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 για τις αντιπροσωπευτικές δράσεις.

Στο εργαστήριο συμμετείχαν διάφορες ομάδες εμπειρογνωμόνων από την ΕΕ και από ολόκληρο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων μέλη οργανώσεων καταναλωτών και επιχειρήσεων, εκπρόσωποι χωρών της ΕΕ, πανεπιστημιακοί και επαγγελματίες που έχουν πείρα σε συλλογικές αγωγές για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης. Οι εμπειρογνώμονες αντάλλαξαν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές θα μπορούσε να εφαρμοστεί αποτελεσματικότερα από τις χώρες της ΕΕ.

Σεε τρεις διαδοχικές συνεδρίες συζητήθηκαν τα ακόλουθα θέματα, τα οποία είναι σημαντικά για την αποτελεσματικότητα των αντιπροσωπευτικών αγωγών:

• Κριτήρια για τον ορισμό των νομιμοποιούμενων φορέων και το παραδεκτό των αγωγών·
• Τη χρηματοδότηση δράσεων και τη δημόσια στήριξη σε νομιμοποιούμενους φορείς·
• Ενημέρωση των καταναλωτών, συμμετοχή των καταναλωτών σε αγωγές για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης και κατανομή των μέσων έννομης προστασίας μεταξύ των καταναλωτών (συμπεριλαμβανομένης της χρήσης εργαλείων ΤΠ).

Τα έγγραφα συζήτησης, οι εκθέσεις και οι μαγνητοσκοπήσεις του εργαστηρίου είναι διαθέσιμα εδώ: Εργαστήριο σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές

Από την 25η Ιουνίου 2023 η οδηγία 2009/22/ΕΚ για τις αγωγές παράλειψης καταργείται και αντικαθίσταται από την οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές.
 
Η οδηγία για τις αγωγές παράλειψης θα εξακολουθήσει να εφαρμόζεται στις αντιπροσωπευτικές αγωγές που ασκούνται από τους νομιμοποιούμενους φορείς πριν από τις 25 Ιουνίου 2023, όπως προβλέπεται στο άρθρο 22 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές.
 
Δείτε τον πίνακα αντιστοιχίας στον οποίο παρουσιάζεται σύγκριση μεταξύ των ειδικών διατάξεων της οδηγίας για τις αγωγές παράλειψης και των διατάξεων της οδηγίας για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές. Οι παραπομπές στην καταργούμενη οδηγία για τις αγωγές παράλειψης νοούνται ως παραπομπές στην οδηγία για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές και διαβάζονται σύμφωνα με τον προαναφερόμενο πίνακα αντιστοιχίας.
 
Δείτε παρακάτω τον κατάλογο των νομιμοποιούμενων φορέων που έχουν οριστεί από τα κράτη μέλη της ΕΕ βάσει της οδηγίας για τις αγωγές παράλειψης για την άσκηση αγωγών παράλειψης σε άλλες χώρες της ΕΕ, πέραν της χώρας όπου διαπράχθηκε η παράβαση.

Κατάλογος των νομιμοποιούμενων φορέων