Lepsze stanowienie prawa

Lepsze stanowienie prawa – co to takiego?

Prostsze, lżejsze i szybciej wdrażane unijne przepisy to najważniejsze czynniki sprzyjające konkurencyjności Europy. Z tego względu priorytetem dla Komisji są upraszczanie i wdrażanie, czemu służą specjalne struktury i mechanizmy. Komisja dąży do uproszczenia i zmniejszenia obciążenia administracyjnego wynikającego z unijnych przepisów oraz stara się zapewnić, aby były one proporcjonalne, stabilne, spójne i neutralne pod względem technologicznym. 

Realizowany w tym kontekście program lepszego stanowienia prawa pomaga Unii tworzyć politykę i przepisy oparte na dowodach i skuteczne w osiąganiu celów, a jednocześnie dostosowane do potrzeb mieszkańców, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego w UE. Zestaw instrumentów i wytycznych służących lepszemu stanowieniu prawa dostarcza służbom Komisji konkretne wskazówki przydatne podczas opracowywania nowych inicjatyw i wniosków ustawodawczych oraz oceniania obowiązujących przepisów i zarządzania nimi.

Lepsze stanowienie prawa gwarantuje, że:

• działania UE opierają się na jak najlepszych dostępnych dowodach i są zaplanowane tak, aby przynosiły pożądane efekty korzystne dla społeczeństwa, gospodarki i środowiska UE oraz przyczyniały się do realizacji priorytetów strategicznych Komisji
• regulacje są proste, skuteczne, efektywne, spójne i prawidłowo wdrażane, tak aby prowadzenie działalności gospodarczej w Europie było łatwiejsze i sprawniejsze 
• mniej jest biurokracji i sprawozdawczości w Europie, a to pobudza inwestycje i konkurencyjność 
• proces podejmowania decyzji jest otwarty i przejrzysty dla obywateli, przedsiębiorstw i innych zainteresowanych podmiotów
• obywatele i zainteresowane podmioty mogą się przyczyniać do kształtowania polityki i stanowienia prawa za pośrednictwem konsultacji z zainteresowanymi stronami, konsultacji publicznych online, dialogów na temat wdrażania, weryfikacji stosowania przepisów w praktyce oraz uwag i opinii przekazywanych Komisji w odpowiedzi na zaproszenia do zgłaszania uwag
• inicjatywy UE przynoszą zamierzone efekty i są dostosowane do zakładanych celów i przyszłych wyzwań, między innymi dzięki prognozom strategicznym Komisji
• przestrzegane są zasady pomocniczości i proporcjonalności
• unijne wartości i skuteczne modele regulacyjne są promowane na całym świecie przez wspieranie dobrych praktyk dotyczących lepszego stanowienia prawa podczas kształtowania polityki międzynarodowej, np. tworzenie globalnych standardów 

Jakie są najważniejsze instrumenty lepszego stanowienia prawa?

Ewaluacje, oceny adekwatności i oceny skutków

Komisja odpowiada za planowanie, przygotowywanie i przedstawianie projektów nowych unijnych przepisów i strategii politycznych. Prace te prowadzone są zgodnie z rocznym programem prac Komisji. Podczas przygotowywania tych projektów Komisja kieruje się szeregiem zasad i wytycznych. 

Zgodnie z zasadą „najpierw oceniaj” ewaluacja poprzedza prace nad nowelizacją obowiązujących strategii politycznych lub przepisów i dostarcza dowodów do określenia problemu.

Podczas ewaluacji i ocen adekwatności Komisja analizuje wyniki obowiązujących strategii politycznych, programów i prawodawstwa. Na podstawie dowodów ocenia, czy dana strategia polityczna lub przepisy są skuteczne, przydatne i spójne oraz czy wnoszą unijną wartość dodaną. Takie ewaluacje służą następnie do przygotowywania przeglądów lub nowych inicjatyw. 

W ocenach skutków bada się, czy istnieje potrzeba podjęcia działań na szczeblu UE, oraz analizuje potencjalny wpływ możliwych rozwiązań. Komisja kieruje się ocenami skutków przy wyborze i przygotowywaniu wniosków ustawodawczych. Są one przeprowadzane na etapie przygotowawczym, zanim Komisja zakończy prace nad projektem nowych lub zmienionych przepisów.  

Ponadto, ważnym narzędziem tworzenia strategii politycznych dostosowanych do przyszłych wyzwań we wszystkich sektorach jest prognoza strategiczna. Zawiera ona analizę różnych przyszłych scenariuszy wraz z możliwościami i wyzwaniami, jakie mogą się pojawić. W ten sposób pomaga decydentom zarówno działać tu i teraz, jak i kształtować przyszłość.

Uproszczenie to podstawa lepszego stanowienia prawa

W oparciu o program sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) Komisja przechodzi teraz do kolejnego etapu działań, które mają na celu uproszczenie unijnych przepisów i ograniczenie niepotrzebnych kosztów przestrzegania prawa bez uszczerbku dla zamierzonych celów. Komisja podda dorobek prawny UE testom warunków skrajnych za pomocą ewaluacji i ocen adekwatności, co pozwoli jej opracować wnioski ustawodawcze, które doprowadzą do uproszczenia unijnych przepisów i ograniczenia obciążeń regulacyjnych. Dzięki temu Komisja osiągnie cel polegający na zmniejszeniu obecnych obciążeń administracyjnych o co najmniej 25 proc., a w przypadku MŚP – o 35 proc. Zasada „jedno więcej – jedno mniej” gwarantuje, że wszelkie obciążenia wprowadzane w wyniku inicjatyw Komisji są uwzględniane i wszystkie obciążenia administracyjne są rekompensowane usunięciem równoważnych obciążeń w tym samym obszarze polityki.

Konkurencyjność to priorytet: nowe oceny wpływu przepisów na MŚP i na konkurencyjność pomogą lepiej zbadać te dwa aspekty w ocenach skutków. Komisja podsumowuje swoje działania na rzecz uproszczenia przepisów i zmniejszenia obciążeń w corocznym sprawozdaniu prezentującym postępy w osiąganiu tych celów.

Kontrola jakości

Rada ds. Kontroli Regulacyjnej, niezależny organ, w którego skład wchodzą pracownicy Komisji i eksperci zewnętrzni, dokonuje przeglądu ocen skutków i wybranych ewaluacji. Rada publikuje roczne sprawozdania, w których podsumowuje podjęte przez siebie działania.

Pomocniczość i proporcjonalność

Zgodnie z zasadą pomocniczości Komisja stara się interweniować tylko wtedy, gdy jest to konieczne i gdy ma to przynieść wyraźne korzyści w stosunku do środków podejmowanych na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym. Do wszystkich politycznie wrażliwych i ważnych inicjatyw, którym towarzyszy ocena skutków, dołącza się tabelę oceny zgodności z zasadą pomocniczości. 

Zasada proporcjonalności dotyczy głównie finansowych i administracyjnych skutków proponowanych przepisów prawnych – służy zagwarantowaniu, że działania regulacyjne nie będą wykraczały poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów ustawodawczych i politycznych. Każdy taki skutek musi być ograniczony do minimum i proporcjonalny do postawionych celów politycznych. Oznacza to, że cele polityki są realizowane w możliwie najprostszy i najmniej kosztowny sposób, unikając zbędnych formalności administracyjnych.

Współpraca z zainteresowanymi podmiotami

Konsultacje z zainteresowanymi podmiotami są podstawowym elementem Programu lepszego stanowienia prawa. Komisja oferuje obywatelom i zainteresowanym podmiotom możliwość zgłoszenia uwag i opinii online podczas całego cyklu kształtowania polityki, co pozwala gromadzić dowody wspierające proces opracowywania polityki i zapewnia przejrzystość.

Portal „Wyraź swoją opinię: konsultacje publiczne” 

Jak to działa?

• zainteresowane podmioty mogą dzielić się swoimi uwagami i informacjami na temat projektów nowych strategii politycznych i aktów prawnych, a także obowiązujących przepisów (ewaluacje i oceny adekwatności)
• portal jest wielojęzyczny, scentralizowany, przejrzysty i bardzo łatwy w użytkowaniu
• przekazane uwagi są uwzględniane w procesie decyzyjnym

Podejście Komisji do współpracy z zainteresowanymi podmiotami zostało docenione przez OECD, która w 2018 i 2021 roku przyznała UE pierwsze miejsce pod tym względem wśród swoich członków. 

Zaproszenia do zgłaszania uwag i konsultacje publiczne

Opinie, praktyczne doświadczenia, dowody i dane przekazywane przez zainteresowane podmioty i obywateli przyczyniają się do lepszej jakości i bardziej solidnych inicjatyw i ocen:

• odpowiedzi na zaproszenie do zgłaszania uwag (w sprawie ocen skutków, ocen adekwatności i ewaluacji) można zgłaszać przez cztery tygodnie,
• natomiast konsultacje publiczne (dotyczące aktów ustawodawczych) trwają 12 tygodni

Obie te formy konsultacji są w zasadzie dostępne we wszystkich językach urzędowych UE. Europejczycy mogą przekazywać swoje uwagi w każdym z 24 języków urzędowych UE i uzyskać nieformalne tłumaczenie maszynowe wszystkich informacji zwrotnych i stanowisk na swój język ojczysty.

Informacje zwrotne

Obywatele mogą też zgłaszać swoje uwagi Komisji na temat wniosków ustawodawczych w sprawie aktów prawnych, w tym aktów delegowanych i wykonawczych. Komisja następnie analizuje i podsumowuje otrzymane uwagi i odpowiedzi. Dzięki temu Europejczycy mogą zobaczyć, w jaki sposób ich komentarze przyczyniają się do opracowywania inicjatyw ustawodawczych. Informacje zwrotne dotyczące projektów aktów ustawodawczych są też przekazywane współprawodawcom (Parlamentowi Europejskiemu i Radzie). 

Dialogi na temat wdrażania i weryfikacje stosowania przepisów w praktyce

Każdy członek Komisji Europejskiej co roku zorganizuje co najmniej dwa dialogi na temat wdrażania z udziałem zainteresowanych podmiotów, aby dostosować wdrażanie prawa UE do konkretnych warunków w praktyce. Dialogi te zapewnią platformę dla otwartych i przejrzystych dyskusji między zainteresowanymi podmiotami. Za pośrednictwem tych dialogów Komisja we współpracy z zainteresowanymi podmiotami będzie w stanie zidentyfikować przeszkody utrudniające prawidłowe wdrażanie przepisów. 

W ramach weryfikacji stosowania przepisów w praktyce Komisja zwróci się też do osób stosujących te przepisy w przedsiębiorstwach, aby zrozumieć ich praktyczne doświadczenia oraz wpływ prawa UE na ich działalność. Te wymiany opinii na szczeblu technicznym pomogą identyfikować i rozwiązywać praktyczne problemy oraz dzielić się pozytywnymi doświadczeniami, jak również określać ich związek z przepisami UE, wdrażaniem i transpozycją na szczeblu krajowym. 

Wyniki weryfikacji stosowania przepisów w praktyce będą wykorzystywane podczas testowania obowiązujących przepisów w warunkach skrajnych (w tym podczas ewaluacji i ocen adekwatności) oraz przy opracowywaniu przyszłych wniosków ustawodawczych dotyczących uproszczenia.

Partnerstwa i współpraca

Współpraca między instytucjami UE

Usprawnienie stanowienia prawa UE jest wspólnym celem i obowiązkiem wszystkich instytucji UE i państw członkowskich. Najlepszym sposobem na usprawnienie procesu stanowienia prawa UE i osiągnięcie lepszych wyników jest ściślejsza współpraca Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej.

Komisja może określić wyłącznie skutki oraz koszty i oszczędności wynikające z jej wniosków ustawodawczych. Poprawki wprowadzane do wniosków w toku negocjacji z Parlamentem Europejskim i Radą mogą znacznie zmienić skutki przepisów odczuwane przez obywateli, przedsiębiorstwa i administracje publiczne. 

Komisja wznowi dialog polityczny z Parlamentem Europejskim i Radą w celu omówienia pomysłów, tak aby wszystkie strony mogły ocenić wpływ swoich poprawek na podstawie wspólnej metodyki i w ten sposób wypełnić swoje zobowiązania wynikające z Porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa.

Wdrażanie prawa przez państwa członkowskie

UE opiera swoje działanie na wspólnie uzgodnionych przepisach. Aby zapewnić bezpieczne otoczenie prawne dla obywateli i przedsiębiorstw w całej UE, państwa członkowskie muszą te przepisy wdrażać w pełni i w odpowiednim czasie. Muszą także dopilnować, aby były one prawidłowo stosowane i egzekwowane, tak aby przynosiły zamierzone korzyści. Niewłaściwe wdrażanie generuje koszty i skutkuje brakiem pewności prawa dla obywateli i przedsiębiorstw.

Współpraca międzynarodowa

Międzynarodowa współpraca regulacyjna jest zasadniczą częścią unijnej polityki stanowienia prawa. Strategia Komisji w zakresie lepszego stanowienia prawa jest rozwijana od lat. Inspiracją dla niej były również inicjatywy międzynarodowe, na przykład różne zalecenia dotyczące polityki opracowane przez OECD. 

Komisja w swoich wytycznych i narzędziach dotyczących lepszego stanowienia prawa szczegółowo wyjaśnia, jak należy uwzględniać kontekst międzynarodowy podczas oceny i kształtowania polityki UE oraz w jaki sposób konsultuje się z międzynarodowymi partnerami i zainteresowanymi stronami. Dotyczy to na przykład wymogów: uwzględniania międzynarodowych traktatów i umów podczas opracowywania unijnej polityki, kompleksowego podejścia do skutków geopolitycznych, zgłaszania wniosków ustawodawczych Światowej Organizacji Handlu, włączania celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju do głównego nurtu polityki (już są one uwzględniane w ewaluacjach i ocenach skutków) i wiele innych. 

Dokumenty

Pismo określające zadania komisarza Valdisa Dombrovskisa, kandydata na komisarza do spraw gospodarki i wydajności oraz kandydata na komisarza do spraw wdrażania i upraszczania