Bestaande projecten
Horizon 2020, het huidige onderzoeks- en innovatieprogramma, heeft veel middelen ingezet op de betrouwbaarheid van informatie in de traditionele en de sociale media. Het Social Observatory for Disinformation and Social Media Analysis (SOMA) en andere projecten met EU-financiering (PROVENANCE, SocialTruth, EUNOMIA, WeVerify) geven de sector van de sociale media inzicht in zijn eigen dynamiek en zijn verhouding ten opzichte van de andere sectoren.
SOMA heeft al veel rapporten en analyses verzameld over de "infodemie" in verband met het coronavirus en de desinformatie die circuleert. Er wordt gewerkt aan allerlei oplossingen, zoals: een platform om inhoud te controleren, tools om feiten te checken, methodes om de sociaaleconomische gevolgen van desinformatie te meten, strategieën en maatregelen in verband met mediageletterdheid, juridische tegenmaatregelen en zelfregulering, een kennisbank op het gebied van desinformatie.
Het project HERoS verbetert bijvoorbeeld de respons op de virusuitbraak. Dat moet hulpverleners in noodsituaties de nodige informatie geven om de juiste beslissingen te nemen. Hiervoor wordt een nieuwe methode ontwikkeld om informatie op sociale media te filteren en in te delen. Zo kunnen ongefundeerde geruchten en foute berichten over het coronavirus worden ontkracht.
Verschillende lopende projecten van Horizon 2020 (secties maatschappelijke uitdaging 6 en Wetenschap met en voor de samenleving) hebben hun werkterrein uitgebreid tot desinformatie in verband met het coronavirus. Zo heeft het project Co-Inform, dat werkt aan tools om kritisch denken en digitale geletterdheid te bevorderen en zo de samenleving beter te informeren, al gepubliceerd over foute informatie en COVID-19. Het project QUEST over de kwaliteit en doeltreffendheid van communicatie over wetenschap en technologie, heeft natuurlijk ook aandacht besteed aan verschillende aspecten van de wetenschappelijke communicatie rond de coronacrisis. TRESCA, een project dat werkt aan het vertrouwen in wetenschap en aan innovatie voor vernieuwende communicatie tussen wetenschappelijke onderzoekers, journalisten en beleidsmakers, heeft ook onderzochthoe eenvoudige internethygiëne desinformatie kan voorkomen.
Het doel van FANDANGO, waar Horizon 2020 aan meebetaalt, is door verschillende soorten nieuwsfeiten, mediabronnen, sociale media en open data aan elkaar te koppelen en te verifiëren, nepnieuws op te sporen en alle Europese burgers doeltreffender en betrouwbaarder te informeren. Hiervoor wil FANDANGO belemmeringen voor data-interoperabiliteit wegnemen door harmonisering van technologie en een geïntegreerd platform voor big data om de traditionele media in de moderne nieuwseconomie te helpen met transparantere data. Kernwoorden: "Responsible, Research & Innovation".
De Europese Onderzoeksraad (ERC) ondersteunt theoretisch onderzoek, zoals van Phil Howard, directeur van de Oxford Internet Institute, die van de ERC een Consolidator Grant heeft gekregen voor het project COMPROP, voluit "Computational Propaganda: Investigating the Impact of Algorithms and Bots on Political Discourse in Europe". Het past de beste methoden uit de sociale en computerwetenschappen toe om oplossingen te ontwikkelen. Dit onderzoek is al aan bod gekomen op de website van de ERC en in de serie ERCTalks. Samen met zijn team publiceert Phil Howard de Coronavirus Misinformation Weekly Briefings en onlangs is hij geïnterviewd over desinformatie tijdens de coronapandemie. Jason Reifler, professor aan Exeter University, heeft ook een Consolidator Grant gekregen. Zijn project heet DEBUNKER, en gaat over “Misperceptions in Politics, Health, and Science: Causes, Consequences, and the Search for Solutions”. Het project wordt besproken in dit recente artikel.
Het project FARE gaat de verspreiding van nepnieuws tegen met een theoretisch kader voor verifieerbare voorspellingen. Het is multidisciplinair onderzoek dat ons met experimentele en computertechnieken (big data, complexiteitssystemen enz.) meer inzicht geeft in de besluitvorming en de fouten die we hebben gemaakt op het gebied van nepnieuws.
De Europese Onderzoeksraad ondersteunt ook projecten rond proof-of-concepts zoals GoodNews, dat deep learning inzet om nepnieuws op te sporen. Het doel zijn algoritmen die volgens een nieuw paradigma desinformatie kunnen ontdekken op sociale media. Niet door de traditionele aanpak, waarbij nieuwsberichten worden geanalyseerd, maar door de patronen in de verspreiding van nieuws via sociale media te volgen. De algoritmen die de kern vormen van dit project zijn gebaseerd op een nieuwe klasse van geometrische deep learning, ontwikkeld in het project LEMAN (Learning on Manifolds and Graphs).
De Europese Innovatieraad heeft een #EUvsVirus Hackathon opgezet in nauwe samenwerking met de EU-lidstaten om het maatschappelijk middenveld, innovatoren, partners en investeerders in heel Europa samen aan innovatieve oplossingen voor problemen in verband met corona te laten werken. Onder de noemer "Mitigating fake news spreading" heeft de Europese Innovatieraad van 22 tot 25 mei een "Matchathon" georganiseerd om geld in te zamelen. Eerder had de Europese Innovatieraad bedrijven ook geholpen bij de ontwikkeling van halfautomatische systemen om nepnieuws op te sporen met acties zoals Truthcheck en Newtral.
De tweede oproep onder Horizon 2020 naar aanleiding van de coronacrisis had als thema "Impact van de coronamaatregelen op gedrag, maatschappij en economie". Van de 5 geselecteerde projecten richt COVINFORM zich op desinformatie/onjuiste informatie over COVID-19. Het project moet maatregelen identificeren en beoordelen om onjuiste en misleidende informatie, desinformatie, nepnieuws en samenzweringstheorieën te voorkomen, en aanbevelingen formuleren om deze aan te pakken. Het zal ook de impact van onjuiste informatie en digitale communicatie op de geestelijke gezondheid en het welzijn van verschillende groepen analyseren en helpen begrijpen.
In het kader van de laatste oproepen onder Horizon 2020 zijn 3 projecten over de transformaties van het Europese medialandschap begin 2021 van start gegaan. De al vóór de uitbraak van de coronapandemie geformuleerde opdracht luidde om onder andere de rol van de media, inclusief sociale media, taal, nieuwsgaring en verschijnselen zoals nepnieuws te onderzoeken. Daarom zullen de projecten, ook al houden zij niet rechtstreeks verband met de pandemie, bijdragen aan de bestrijding van desinformatie, door de cruciale sociaal-culturele en politieke rol van de media en de impact ervan op de ontwikkeling van een Europese politieke en culturele ruimte te analyseren.
Andere bestaande middelen
Het platform Epidemics Intelligence from Open Sources (EIOS) is een gezamenlijk project van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC). Het is opgezet om potentiële bedreigingen voor de volksgezondheid snel in kaart te brengen met informatie uit de media. Hierdoor kon de WHO eind december vorig jaar de eerste tekenen van een coronapandemie in Wuhan ontdekken en de verspreiding van de ziekte wereldwijd volgen. Het uitgangspunt is het Europese Media Monitor Medical Information System (MEDISYS) van het JRC, waarin dagelijks 120.000 artikelen over de pandemie worden verzameld.
In nepnieuws worden meestal opzettelijk woorden en zinnen gebruikt die heftige emoties oproepen, zoals angst. Het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek heeft een programma ontwikkeld op basis van machinelearning, Misinfo Classifier, om nepnieuws te onderscheppen op basis van patronen in de taal, met name de hoeveelheid "scherpe" taal. De Europese Commissie en het Europees Parlement gebruiken deze tool al en zullen hem delen met andere gezaghebbende organisaties die factchecken.
Social Rumour is een andere software die het Europees Parlement en de Europese Commissie gebruiken. Deze helpt om Twitter-accounts te vinden die bedenkelijke bronnen retweeten. Vervolgens worden de andere tweets van die account doorgelicht om nieuwe narratieven op sociale media te ontdekken. Ook die software wordt beschikbaar gesteld aan gezaghebbende organisaties die factchecken.
Het Europees Waarnemingscentrum voor digitale media (EDMO) is een project ter ondersteuning van de onafhankelijke gemeenschap die zich inzet voor de bestrijding van desinformatie. Hierdoor kan een grensoverschrijdende en multidisciplinaire gemeenschap van onafhankelijke factcheckers en academische onderzoekers ontstaan, die zal samenwerken met belanghebbenden om desinformatiedreigingen op te sporen, te analyseren en te ontmaskeren. Het EDMO zet, in samenwerking met onlineplatforms, een privacyconform en veilig kader op dat academische onderzoekers toegang biedt tot de gegevens van onlineplatforms. Bovendien biedt het de ERGA technische ondersteuning en advies voor de monitoring van het beleid van onlineplatforms in het kader van de praktijkcode betreffende desinformatie en/of toekomstige regelgeving. EDMO is operationeel sinds 1 juni 2020. Het gecontracteerde consortium wordt geleid door het Europees Universitair Instituut (EUI).
De Commissie heeft onlangs het resultaat aangekondigd van een oproep tot het indienen van voorstellen om subsidies te verstrekken voor een totaalbedrag van 11 miljoen euro om 8 regionale EDMO-hubs in verschillende lidstaten op te richten en te zorgen voor hun interconnectie met de centrale infrastructuur. De eerste hubs zijn sinds de zomer van 2021 operationeel. Uiteindelijk moet een groot deel van de EER worden bestreken, namelijk Ierland, België, Tsjechië, Denemarken, Finland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Polen, Slowakije, Spanje, Zweden en Noorwegen.
Nieuwe oproepen en projecten
In het kader van Horizon Europa, het volgende kaderprogramma voor onderzoek en innovatie, zullen de eerste werkprogramma’s ongeveer 60 miljoen euro vrijmaken voor onderzoek naar de bestrijding van desinformatie in het algemeen, met enkele specifieke invalshoeken in verband met de pandemie. Onder cluster 2 "Cultuur, creativiteit en inclusieve samenleving” (cluster 2) valt onderzoek naar desinformatie, het toenemende belang van een sterk en onafhankelijk medialandschap en de bestrijding van nepnieuws na de coronacrisis. Mogelijke onderzoeksthema's voor de periode 2021-2022 zijn:
- de politieke rol van traditionele en nieuwe media, waarbij wordt onderzocht hoe kwaliteitsmedia de journalistieke normen en de democratie kunnen beschermen,
- de impact van sociale en nieuwe media op gedrag, opvattingen en waarden, individueel en collectief,
- de omgang met pandemiegerelateerde desinformatie en mechanismen in de context van politiek en bestuur in de post-covid-wereld
De clusters 3 “Civiele veiligheid voor de samenleving”, en 4 “Digitalisering, industrie en ruimtevaart”, zullen ook onderzoek financieren naar de bestrijding van desinformatie en nepnieuws en naar het vergroten van het vertrouwen in de digitale wereld en kunstmatige intelligentie om desinformatie te bestrijden.