Trzy rodzaje zarządzania
Wszystkie programy finansowane z budżetu UE są realizowane w ramach jednej z trzech metod w zależności od charakteru finansowania:
- zarządzanie bezpośrednie: środkami finansowymi UE zarządza bezpośrednio Komisja Europejska
- zarządzanie dzielone: środkami finansowymi zarządzają wspólnie Komisja Europejska i państwa członkowskie
- zarządzanie pośrednie: środkami finansowymi zarządzają organizacje partnerskie lub inne organy wewnątrz UE lub poza nią.
Dlatego też, choć UE zapewnia środki finansowe na realizację konkretnego programu lub projektu, nie zawsze jest bezpośrednio zaangażowana w bieżące zarządzanie. Państwa członkowskie zarządzają wprawdzie wykonaniem większej części budżetu UE, ale ostateczną odpowiedzialność za jego wykonanie ponosi Komisja.
W rezultacie Komisja przeprowadza rygorystyczne i skuteczne kontrole tego, jak wydatkowane są środki UE. Procedury będą się różnić w zależności od sposobu realizacji programu.
Aby uzyskać finansowanie dla projektu, wnioskodawca musi znaleźć odpowiednie zaproszenie do składania wniosków lub odpowiedni projekt, a następnie postępować zgodnie ze szczegółowymi wytycznymi dotyczącymi składania wniosków – każde zaproszenie jest inne. Projekt będzie konkurował o finansowanie z projektami złożonymi przez innych wnioskodawców w ramach tego samego zaproszenia.
Zarządzanie bezpośrednie
W przypadku zarządzania bezpośredniego Komisja Europejska bezpośrednio odpowiada za realizację wszystkich etapów programu:
- ogłasza zaproszenia do składania wniosków
- ocenia złożone wnioski
- podpisuje umowy o udzielenie dotacji
- monitoruje realizację projektów
- ocenia rezultaty
- dokonuje płatności.
Zadania te są realizowane przez departamenty Komisji, w jej siedzibie głównej, w delegaturach Unii lub za pośrednictwem unijnych agencji wykonawczych; żadne osoby trzecie nie biorą w tym udziału. Programy realizowane w ramach zarządzania bezpośredniego stanowią ok. 20 proc. budżetu UE na lata 2021–2027.
Przykładem programu zarządzanego bezpośrednio przez Komisję jest Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME), którego głównym celem jest wspieranie tworzenia i rozwijania MŚP. Jeżeli wniosek składa przedsiębiorca, który chce uzyskać wsparcie finansowe z UE, departamentem odpowiedzialnym za kontakty i zarządzanie będzie Agencja Wykonawcza Europejskiej Rady ds. Innowacji i ds. MŚP zarządzająca programem COSME.
Zaproszenia do składania wniosków w ramach zarządzania bezpośredniego są publikowane w portalu o finansowaniu i przetargach.
Znaczna część środków z programu NextGenerationEU, tymczasowego narzędzia służącego odbudowie, zostanie również spożytkowana w trybie zarządzania bezpośredniego, a mianowicie za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), w ramach którego przeznaczono 723,8 mld euro na pożyczki i dotacje na wsparcie reform i inwestycji realizowanych przez państwa członkowskie.
Ze względu na nadzwyczajny charakter RRF jego realizacja będzie przebiegać zgodnie ze szczególnymi procedurami. Środki finansowe będą wypłacane państwom członkowskim bezpośrednio na podstawie postępów we wdrażaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
Plany powinny skutecznie odpowiadać na wyzwania wskazane w europejskim semestrze, w szczególności na przyjęte przez Radę zalecenia dla poszczególnych krajów. Powinny one również obejmować środki umożliwiające sprostanie wyzwaniom oraz czerpanie korzyści z transformacji ekologicznej i cyfrowej.
Informacje na temat wykonania RRF przez państwa członkowskie można znaleźć na stronie internetowej dotyczącej Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.
Tabela wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności
Zarządzanie dzielone
W przypadku zarządzania dzielonego za realizację danego programu odpowiadają zarówno Komisja Europejska, jak i organy krajowe państw członkowskich, takie jak ministerstwa i instytucje publiczne. W ten sposób realizuje się około 70 proc. wszystkich programów unijnych.
Przykładowo rolnik, w dowolnym miejscu w UE, który chce zrealizować projekt polegający na rozpoczęciu uprawy ekologicznych pomidorów, może ubiegać się o dofinansowanie w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR). W tym celu musi zwrócić się do Ministerstwa Rolnictwa w swoim kraju lub do instytucji równoważnej, która będzie odpowiedzialna za zarządzanie środkami związanymi z jego projektem w imieniu UE.
Administracje państw członkowskich (na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym) wybierają projekty, które otrzymają finansowanie, i przyjmują odpowiedzialność za bieżące zarządzanie. Komisja, we współpracy z państwami członkowskimi, dopilnowuje, aby projekty zostały pomyślnie zrealizowane, a pieniądze dobrze wydane.
Krajowe portale poświęcone funduszom objętym zarządzaniem dzielonym
Dostęp do funduszy regionalnych UE
Regionalne i krajowe organy finansujące
EuroAccess: bezpłatna wyszukiwarka online, ułatwiająca wykorzystanie istniejących możliwości uzyskania wsparcia finansowego w celu poprawy spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w Unii Europejskiej i w jej makroregionach.
Środki finansowe na wspólną politykę rolną
Programy rozwoju obszarów wiejskich według kraju
Wyszukiwanie partnerów do udziału w finansowanych projektach
Możliwości finansowania w dziedzinie zatrudnienia, spraw społecznych i włączenia społecznego
Europejski Fundusz Społeczny: wsparcie w Twoim kraju
Fundusze strukturalne na lata 2014–2020
Ze względu na długoterminowy charakter niektórych projektów w ramach funduszy strukturalnych ich realizacja może wykraczać poza okres przewidziany w budżecie długoterminowym. W przypadku WRF na lata 2014–2020 państwa członkowskie mogą nadal przydzielać środki do końca 2023 r. Przegląd tych funduszy można znaleźć na stronie dotyczącej europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014–2020.
Zarządzanie pośrednie
Niektóre programy finansowania są w całości lub w części realizowane przy wsparciu innych podmiotów, np. organów krajowych lub organizacji międzynarodowych. Większość środków z budżetu UE przeznaczonych m.in. na pomoc humanitarną lub rozwój międzynarodowy jest wydatkowana w ramach zarządzania pośredniego.
Jako przykłady można podać wsparcie finansowe na walkę z epidemią Eboli w Afryce Zachodniej lub pomoc udzielona w związku z trzęsieniem ziemi w Nepalu w 2015 r. Programy realizowane w trybie zarządzania pośredniego stanowią około 10 proc. całego budżetu UE.
W ramach tego trybu zarządzania Komisja przekazuje zadania związane z wykonaniem budżetu różnego rodzaju partnerom wykonawczym. Są to na przykład:
- państwa trzecie lub wyznaczone przez nie organy
- organizacje międzynarodowe, takie jak rodzina Narodów Zjednoczonych, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)
- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI)
- agencje zdecentralizowane, takie jak Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) lub Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex)
- partnerstwa publiczno-prywatne, w tym wspólne przedsięwzięcia, takie jak inicjatywa w zakresie leków innowacyjnych, Shift2Rail, Wspólne Przedsięwzięcie w dziedzinie Europejskich Obliczeń Wielkiej Skali (EuroHPC)
- organy państw członkowskich, takie jak agencje krajowe programu Erasmus+, agencje rozwoju państw członkowskich, krajowe banki prorozwojowe.
Więcej przykładów partnerów wykonawczych uczestniczących w trybie zarządzania pośredniego można znaleźć na stronie dotyczącej procedury składania wniosków