Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022

Με ανανεωμένη αίσθηση του επείγοντος λόγω των ταχύτατων εξελίξεων στη γεωπολιτική κατάσταση, η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022 με τίτλο «Twinning the green and digital transition in the new geopolitical context» (Διασύνδεση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο) προσφέρει μια μακρόπνοη και ολοκληρωμένη προοπτική για την αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο μεταβάσεων με ορίζοντα το 2050.

Και οι δύο αυτές μεταβάσεις βρίσκονται στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ και η αλληλεπίδρασή τους θα έχει τεράστιες συνέπειες για το μέλλον. Παρότι διαφέρουν ως προς τη φύση τους και η καθεμιά έχει διαφορετική δυναμική, η διασύνδεσή τους —δηλαδή η ικανότητά τους να αλληλοενισχύονται— χρήζει διεξοδικότερης εξέτασης. Η καλύτερη κατανόηση αυτών των αλληλεπιδράσεων είναι καίριας σημασίας για τη μεγιστοποίηση των συνεργειών τους και την ελαχιστοποίηση των εντάσεων. Αυτό είναι απαραίτητο στο τρέχον γεωπολιτικό πλαίσιο, εντός του οποίου η ΕΕ αποσκοπεί στην επιτάχυνση τόσο του πράσινου όσο και του ψηφιακού μετασχηματισμού, ώστε να ενισχυθεί, τελικά, η ανθεκτικότητα και η ανοικτή στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών για το 2022 παρέχει μια μελλοντοστρεφή ανάλυση του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες, καθώς και της επιρροής γεωπολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ρυθμιστικών παραγόντων στη διασύνδεση. Με βάση την ανάλυσή τους, η έκθεση εντοπίζει δέκα βασικούς τομείς στους οποίους θα πρέπει να αναληφθεί δράση.

Η ανακοίνωση βασίζεται στην έκθεση επιστημονικών στοιχείων για τη χάραξη πολιτικής του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC): «Towards a green and digital future. Key requirements for successful twin transitions in the European Union» (Προς ένα πράσινο και ψηφιακό μέλλον. Βασικές απαιτήσεις για την επιτυχή διττή μετάβαση στην Ευρωπαϊκή Ένωση).

Βασικές συνέργειες και εντάσεις:

Υπάρχουν ισχυρές συνέργειες μεταξύ της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης:

• Οι ψηφιακές τεχνολογίες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, στη μείωση της ρύπανσης και στην αποκατάσταση της βιοποικιλότητας. Για παράδειγμα, η προσωπική παρακολούθηση της έκθεσης στη ρύπανση ή της πρόκλησης ρύπανσης και η πρόσβαση σε περιβαλλοντικά δεδομένα μέσω δικτύων μικροαισθητήρων και έξυπνων συσκευών θα ενδυναμώσουν τους πολίτες προκειμένου να κάνουν τις επιλογές τους.
• Η επιδίωξη της πράσινης μετάβασης θα μετασχηματίσει τον ψηφιακό τομέα. Για παράδειγμα, η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας και της ενεργειακής απόδοσης των κέντρων δεδομένων και των υποδομών υπολογιστικού νέφους έως το 2030, μεταξύ άλλων με την κάλυψη της σχετικής ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια με ηλιακή ή αιολική ενέργεια, θα στηρίξει τον οικολογικό προσανατολισμό των τεχνολογιών. Π.χ. ανάλυση μαζικών δεδομένων, αλυσίδα συστοιχιών ή το διαδίκτυο των πραγμάτων.

Ωστόσο, υπάρχουν επίσης τομείς στους οποίους οι δύο μεταβάσεις ενδεχομένως να επηρεάσουν αρνητικά η μία την άλλη:

• Η κατανάλωση ενέργειας ενδεχομένως να αυξηθεί εάν οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν καταστούν ενεργειακά αποδοτικότερες. Οι ΤΠΕ ευθύνονται για το 5-9 % της παγκόσμιας χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας. Το ποσοστό αυτό ενδέχεται να αυξηθεί καθώς αυξάνεται η χρήση των αλυσίδων συστοιχιών, του διαδικτύου των πραγμάτων, των πλατφορμών, των μηχανών αναζήτησης και των εννοιών της εικονικής πραγματικότητας.
• Η ευρύτερη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών μπορεί να αυξήσει τα ηλεκτρονικά απόβλητα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. Ο όγκος των ηλεκτρονικών αποβλήτων ενδέχεται να ανέλθει σε 75 εκατομμύρια τόνους έως το 2030.
• Η πρόοδος της ψηφιοποίησης θα αυξήσει επίσης τη χρήση του ύδατος, π.χ. για την ψύξη των κέντρων δεδομένων ή την κατασκευή μικροκυκλωμάτων.

Βασικές τεχνολογίες για τη διασύνδεση

Με την κατάλληλη διαχείριση, οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία μιας κλιματικά ουδέτερης και αποδοτικής ως προς τη χρήση των πόρων οικονομίας και κοινωνίας και στην εξοικονόμηση πόρων σε ζωτικούς οικονομικούς τομείς, οι οποίοι ευθύνονται επίσης για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ σήμερα:

	Ψηφιοποίηση της ενέργειας: οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να παράσχουν τα αναγκαία δεδομένα για την αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης σε πιο αναλυτικό επίπεδο και σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. Η πρόβλεψη της παραγωγής και της ζήτησης ενέργειας μπορεί να βελτιωθεί με ψηφιακές τεχνολογίες, νέους αισθητήρες, δορυφορικά δεδομένα και αλυσίδες συστοιχιών.
	Πιο οικολογικές μεταφορές: η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη θα ενισχύσουν επίσης την εμφάνιση αποδοτικότερων λύσεων πολυτροπικής κινητικότητας, όπως η «κινητικότητα ως υπηρεσία» ή οι «μεταφορές ως υπηρεσία». Η νέα γενιά συσσωρευτών και οι ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων, θα καταστήσουν δυνατή τη σημαντική στροφή προς μια κινητικότητα περισσότερο βιώσιμη για διάφορους τρόπους μεταφοράς, από τις επιβατικές μεταφορές έως τα βαρέα φορτηγά ή τις αεροπορικές μεταφορές.
	Ενίσχυση της κλιματικής ουδετερότητας της βιομηχανίας: οι έξυπνοι μετρητές και αισθητήρες θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση και την αποδοτική χρήση των υλικών κατά την παραγωγή. Τα ψηφιακά δίδυμα (η εικονική αναπαράσταση ενός αντικειμένου) θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση του σχεδιασμού των συστημάτων, στη δοκιμή νέων προϊόντων, στην παρακολούθηση και τη διασφάλιση της προληπτικής συντήρησης, στην αξιολόγηση του κύκλου ζωής των προϊόντων και στην επιλογή βέλτιστων υλικών.
	Οικολογικός προσανατολισμός των κτιρίων μέσω ψηφιοποίησης: τα δεδομένα και οι τεχνολογίες όπως η μοντελοποίηση πληροφοριών θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις μακροπρόθεσμες επιλογές στο στάδιο του σχεδιασμού και να αυξήσουν την ενεργειακή απόδοση του τομέα. Η διαθεσιμότητα ανωνυμοποιημένων δεδομένων, οι έξυπνες συσκευές, καθώς και η συμπεριφορά των καταναλωτών θα επιτρέψουν στοχευμένες επενδύσεις σε ανακαινίσεις.
	Εξυπνότερη και πιο οικολογική γεωργία: οι ψηφιακοί αισθητήρες, σε συνδυασμό με διαστημικά δεδομένα βασιζόμενα σε υπηρεσίες, θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν νερό και ενέργεια, μειώνοντας παράλληλα τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Οι ψηφιακές πλατφόρμες που διευκολύνουν την τοπική διανομή και αποτρέπουν τη σπατάλη τροφίμων θα μπορούσαν να ενισχύσουν την τοπική παραγωγή και να μειώσουν το μέγεθος των κυκλωμάτων κατανάλωσης.

Ο ρόλος των γεωπολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ρυθμιστικών παραγόντων

Η επιτυχία της διασύνδεσης θα εξαρτηθεί επίσης από τους γεωπολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και ρυθμιστικούς παράγοντες που επιδρούν καθώς συντελείται η διττή μετάβαση. Οι τρέχουσες γεωπολιτικές αλλαγές που προκλήθηκαν από τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας δημιουργούν εκ νέου την αίσθηση του επείγοντος όσον αφορά την επιτάχυνση της διττής μετάβασης και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και του ανοικτού χαρακτήρα της ΕΕ. Ενισχύουν επίσης την ανάγκη να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την τροφοδότηση της διττής μετάβασης και για τις οποίες η ΕΕ εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τρίτες χώρες.

Η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση προϋποθέτουν επίσης την προσαρμογή των οικονομικών πολιτικών της ΕΕ με στόχο περισσότερη βιωσιμότητα και κυκλικότητα. Οι επενδύσεις σε βιώσιμα έργα τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον δημόσιο τομέα θα είναι καίριας σημασίας. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, για τη διττή μετάβαση ενδέχεται να χρειαστούν περίπου 650 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως το 2030.

Επιπλέον, η δικαιοσύνη και η οικονομική προσιτότητα θα βρίσκονται στο επίκεντρο και των δύο μεταβάσεων, προς όφελος όλων των Ευρωπαίων, των τομέων και των περιφερειών στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Τα άτομα χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος είναι πιο ευάλωτα στον αντίκτυπο της διττής μετάβασης όσον αφορά την απασχόληση, την πρόσβαση σε ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, καθώς και τις υψηλότερες τιμές της ενέργειας και των αγαθών. Η διττή μετάβαση θα αλλάξει επίσης ριζικά τις αγορές εργασίας και τις δεξιότητες. Η ΕΕ πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής κατά τη διάρκεια της μετάβασης.  

Τέλος, ο ρόλος της ΕΕ ως παγκόσμιας δύναμης στον τομέα της τυποποίησης θα είναι σημαντικός για να καταστεί δυνατή η διασύνδεση, αφενός για την προστασία των καταναλωτών της ΕΕ από μη βιώσιμα προϊόντα ή διαδικασίες, αφετέρου για να διασφαλιστεί ότι σε επίπεδο διεθνών προτύπων πληρούνται τα πρότυπα βιωσιμότητας και δεοντολογίας της ΕΕ.

Τομείς δράσης για την επιτυχή διασύνδεση

Η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών προσδιόρισε 10 τομείς δράσης, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την ενίσχυση των ευκαιριών και την ελαχιστοποίηση των δυνητικών κινδύνων που συνδέονται με την αλληλεπίδραση μεταξύ της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης έως το 2050.

1. Ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας σε τομείς ζωτικής σημασίας για τη διττή μετάβαση μέσω, για παράδειγμα, του έργου του παρατηρητηρίου της ΕΕ για τις κρίσιμες τεχνολογίες.
2. Ενίσχυση της πράσινης και της ψηφιακής διπλωματίας, με την αξιοποίηση της ισχύος της ΕΕ στους τομείς της ρύθμισης και της τυποποίησης και, παράλληλα, την προώθηση των αξιών της ΕΕ και την ενθάρρυνση των εταιρικών σχέσεων.
3. Στρατηγική διαχείριση του εφοδιασμού με υλικά και βασικά προϊόντα κρίσιμης σημασίας, με την υιοθέτηση μακροπρόθεσμης συστημικής προσέγγισης για την αποφυγή νέων παγίδων εξάρτησης.
4. Ενδυνάμωση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, με την ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας και του κράτους πρόνοιας.
5. Προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης ώστε να ανταποκρίνονται σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη τεχνολογική και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα, καθώς και στήριξη της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού σε όλους τους τομείς.
6. Κινητοποίηση πρόσθετων διαχρονικών επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες και υποδομές.
7. Ανάπτυξη πλαισίων παρακολούθησης για τη μέτρηση της ευημερίας πέραν του ΑΕΠ.
8. Εξασφάλιση ενός διαχρονικού ρυθμιστικού πλαισίου για την ενιαία αγορά, το οποίο θα συμβάλει στη διαμόρφωση βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων και μοτίβων κατανάλωσης.
9. Ενίσχυση μιας παγκόσμιας προσέγγισης όσον αφορά τον καθορισμό προτύπων και αξιοποίηση του πλεονεκτήματος της ΕΕ ως πρωτοπόρου στον τομέα της ανταγωνιστικής βιωσιμότητας.
10. Προώθηση ενός εύρωστου πλαισίου κυβερνοασφάλειας και ασφαλούς ανταλλαγής δεδομένων, ώστε να διασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, ότι οι κρίσιμες οντότητες μπορούν να προλαμβάνουν, να αντιστέκονται και να ανακάμπτουν από διαταραχές.