Strategisch prognoseverslag 2022

Nu de snelle ontwikkeling van de geopolitieke situatie het gevoel voor urgentie weer doet groeien, biedt het strategisch prognoseverslag 2022 "De groene en de digitale transitie in de nieuwe geopolitieke context ” een toekomstgericht en alomvattend perspectief op de wisselwerking tussen de beide transities in de aanloop naar 2050.

De twee transities staan bovenaan de politieke agenda van de EU en hun interactie zal enorme gevolgen hebben voor de toekomst. Hoewel ze verschillend van aard zijn en elk een specifieke dynamiek vertonen, moet nader onderzocht worden waaruit de verbondenheid bestaat, in welke mate ze in staat zijn elkaar te versterken. Het is van cruciaal belang deze interacties beter te begrijpen, om maximale synergieën te bereiken met een minimum aan spanningen. In de huidige geopolitieke context, waarin de EU ernaar streeft de groene en de digitale transformatie te versnellen en uiteindelijk de veerkracht en open strategische autonomie van de EU te versterken, is dat des te belangrijker. Het strategisch prognoseverslag 2022 levert een toekomstgerichte analyse van de belangrijke rol van digitale technologieën en van de invloed die geopolitieke, economische, sociale en regelgevingsfactoren uitoefenen op de interactie tussen de transities. Op basis van de analyse daarvan worden in het verslag tien belangrijke gebieden aangewezen waarop actie nodig zal zijn.

De mededeling bouwt voort op het verslag “Science for Policy” van het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC): Towards a green and digital future. Key requirements for successful twin transitions in the European Union.

Belangrijke synergieën en spanningen:

Er zijn sterke synergieën tussen de groene en de digitale transitie:

• digitale technologieën kunnen een sleutelrol spelen in het streven naar klimaatneutraliteit, de strijd tegen vervuiling en het herstel van de biodiversiteit. Door bijvoorbeeld de blootstelling aan milieuvervuiling persoonlijk te monitoren of een eigen bijdrage te leveren met toegang tot milieudata zullen mensen via netwerken van microsensoren en slimme apparaten zelf in staat zijn keuzes te maken.
• dankzij de groene transitie zal de digitale sector een transformatie ondergaan. Als datacentra tegen 2030 klimaatneutraliteit en energie-efficiëntie nastreven, onder meer door de vraag naar elektriciteit op te vangen met zonne- of windenergie, zal dit bijvoorbeeld leiden tot verdere vergroening van technologieën. Bv. analyse van big data, blockchain of het internet der dingen.

Er zijn echter ook gebieden waar de twee transities elkaar negatief kunnen beïnvloeden:

• het energieverbruik zou kunnen toenemen als digitale technologieën niet energie-efficiënter worden. ICT zorgt voor 5 tot 9 % van het wereldwijde elektriciteitsverbruik. Het verbruik zou kunnen toenemen naarmate blockchain, het internet der dingen, platforms, zoekmachines en concepten van virtuele realiteit verder opkomen.
• Door toenemend gebruik van digitale technologieën kunnen elektronisch afval en de effecten daarvan voor het milieu voor problemen zorgen. Voor 2030 wordt gesproken van 75 miljoen ton afval.
• Vooruitgang op het gebied van digitalisering zal ook zorgen voor meer verbruik van water, bijvoorbeeld voor de koeling van datacentra of voor de fabricage van chips.

Sleuteltechnologieën voor de twee verbonden transities

Als digitale technologieën goed worden beheerd, kunnen ze bijdragen tot een klimaatneutrale en hulpbronnenefficiënte economie en samenleving: in vitale economische sectoren, die momenteel in de EU ook het grootste deel van de broeikasgassen uitstoten, kunnen hulpbronnen bespaard worden.

	Digitalisering van energie: digitale technologieën kunnen de nodige gegevens opleveren om vraag en aanbod op kleinere schaal en bijna realtime op elkaar af te stemmen. De prognose van de energieproductie en -vraag kan worden verbeterd door digitale technologieën, nieuwe sensoren, satellietgegevens en blockchain.
	Groener vervoer: digitalisering en kunstmatige intelligentie zullen ook de opkomst van efficiëntere multimodale mobiliteitsoplossingen, zoals "mobiliteit als dienst” of "vervoer als dienst”, stimuleren. Dankzij een nieuwe generatie van batterijen en digitale technologieën zoals het internet der dingen wordt een grote verschuiving mogelijk naar duurzamere mobiliteit voor verschillende vervoerswijzen, gaande van passagiers tot zware vrachtwagens of luchtvaart.
	Sterkere klimaatneutraliteit van de industrie: Slimme meters en sensoren kunnen de energie- en materiaalefficiëntie bij de productie verhogen. Digitale tweelingen (virtuele weergave van een object) kunnen leiden tot een beter ontwerp van het systeem. Ze maken het mogelijk nieuwe producten te testen, preventief onderhoud te monitoren en te waarborgen, de levenscyclus van het product te beoordelen en optimale materialen te selecteren.
	Vergroening van gebouwen met digitalisering: gegevens en technologieën als informatiemodellering kunnen zorgen voor betere langetermijnkeuzes in de ontwerpfase en meer energie-efficiëntie in de sector. Beschikbaarheid van geanonimiseerde gegevens en slimme apparaten maar ook consumentengedrag zullen gerichte investeringen in renovaties mogelijk maken.
	Slimmere en groenere landbouw: met digitale sensoren in combinatie met op diensten gebaseerde ruimtegegevens kan water en energie bespaard worden en kan het gebruik van pesticiden en meststoffen teruggedrongen worden. Digitale platforms kunnen lokale distributie bevorderen en voedselverspilling voorkomen. Zo wordt de lokale productie gestimuleerd en wordt de consumptieketen korter.

De rol van geopolitieke, economische, sociale en regelgevingsfactoren

Het succes van het samengaan tussen digitalisering en vergroening zal ook afhangen van de geopolitieke, economische, sociale en regelgevingsfactoren waarin de dubbele transitie plaatsvindt. Door de huidige geopolitieke verschuivingen als gevolg van de militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne groeit opnieuw het gevoel dat we de dubbele transitie moeten versnellen en de veerkracht en openheid van de EU moeten versterken. Ook wordt het noodzakelijk om de toegang tot kritieke grondstoffen veilig te stellen. Die zijn nodig om de dubbele transitie te voeden en de EU is daarvoor nog steeds sterk afhankelijk van derde landen.

De groene en de digitale transitie vereisen ook een aanpassing van het economisch beleid van de EU in de richting van meer duurzaamheid en circulariteit. Het is van groot belang dat zowel particulieren als overheden investeren in duurzame projecten. Geraamd wordt dat voor de dubbele transitie tegen 2030 minstens 650 miljard euro per jaar nodig zal zijn.

Bovendien zullen billijkheid en betaalbaarheid centraal staan in beide transities, en moeten alle Europeanen, sectoren en regio’s in Europa en daarbuiten er hun voordeel uit halen. Mensen met een laag en middelhoog inkomen zijn kwetsbaarder voor de gevolgen van de dubbele transitie wat banen, toegang tot digitale overheidsdiensten en prijzen van energie en andere goederen betreft. De dubbele transitie zal ook arbeidsmarkten en -vaardigheden ingrijpend veranderen. De EU zal tijdens de hele transitieperiode aandacht moeten schenken aan het versterken van de sociale en economische cohesie.  

Tot slot zal de EU als wereldmacht op het gebied van van normalisatie een belangrijke rol spelen om de dubbele transitie op de rails te zetten. De EU moet consumenten niet alleen beschermen tegen niet-duurzame producten of processen maar moet er ook voor zorgen dat de internationale normen het duurzame en ethische karakter van de EU-normen weerspiegelen.

Actiegebieden voor een succesvolle dubbele transitie

In het strategisch prognoseverslag worden 10 actiegebieden genoemd waar moet worden gewerkt om betere kansen te krijgen en potentiële risico’s ten gevolge van de interactie tussen de groene en de digitale transitie tot 2050 te minimaliseren.

1. Versterking van veerkracht en open strategische autonomie in sectoren die cruciaal zijn voor de dubbele transitie, bijvoorbeeld via de werkzaamheden van het EU-waarnemingscentrum voor kritieke technologieën.
2. Verdere uitbouw van groene en digitale diplomatie door de regelgevende en normalisatiebevoegdheid van de EU te benutten en de waarden van de EU te promoten en partnerschappen te bevorderen.
3. Strategisch beheer van de aanvoer van kritieke materialen en grondstoffen door een systemische langetermijnaanpak om een nieuwe afhankelijkheidsval te voorkomen.
4. Versterking van de economische en sociale samenhang door versterking van de sociale bescherming en de welvaartsstaat.
5. Aanpassing van onderwijs- en opleidingsstelsels aan een snel veranderende technologische en sociaaleconomische realiteit, en ondersteuning van de arbeidsmobiliteit tussen sectoren.
6. Aantrekken van bijkomende toekomstbestendige investeringen in nieuwe technologieën en infrastructuur.
7. Ontwikkeling van toezichtkaders om, meer dan alleen maar het bbp, het welzijn te meten.
8. Uitbouw van een toekomstbestendig regelgevingskader voor de eengemaakte markt dat bevorderlijk is voor duurzame bedrijfsmodellen en consumptiepatronen.
9. Verdere ontwikkeling van een mondiale benadering voor het vaststellen van normen en als pionier op het gebied van concurrerende duurzaamheid benutting van de voordelen daarvan.
10. Bevordering van een robuust kader voor cyberbeveiliging en veilige gegevensuitwisseling om onder meer te verzekeren dat kritieke entiteiten in staat zijn verstoringen te voorkomen, te weerstaan en te herstellen.