Ισχυρότερη ευρωπαϊκή άμυνα

Στις 18 Μαΐου 2022 η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος παρουσίασαν ανάλυση των επενδυτικών κενών στον τομέα της άμυνας στη σύνοδο κορυφής των Βερσαλλιών. Πρότειναν επίσης περαιτέρω μέτρα και δράσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας (ΕΒΤΒΑ).

Στις 19 Ιουλίου 2022 η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση πράξης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών (EDIRPA), η οποία επιδιώκει να λειτουργήσει ως βραχυπρόθεσμο χρηματοδοτικό μέσο αξίας 500 εκατ. ευρώ για την παροχή κινήτρων για κοινές προμήθειες μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα της άμυνας.

Η πρόταση έρχεται ως αντίδραση στην απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η οποία έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα και έχει οδηγήσει σε αύξηση των στρατιωτικών δαπανών από τα κράτη μέλη. Ανταποκρίνεται επίσης στην έκκληση που διατυπώθηκε στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης για ισχυρότερη δράση της ΕΕ στον τομέα της άμυνας.

Ειδική ομάδα για τις κοινές προμήθειες στον τομέα της άμυνας

Για το άμεσο μέλλον, συστάθηκε ειδική ομάδα για τις κοινές προμήθειες στον τομέα της άμυνας, η οποία θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη. Στόχος είναι να εξασφαλιστεί μια συντονισμένη προσέγγιση και να αποφευχθούν οι παράλληλες ενέργειες όσον αφορά τις πολύ βραχυπρόθεσμες ανάγκες τους σε προμήθειες για την αντιμετώπιση της νέας κατάστασης στον τομέα της ασφάλειας. Η ειδική ομάδα θα διευκολύνει επίσης τον συντονισμό της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία.

Μέσο της ΕΕ για την ενίσχυση των βιομηχανικών δυνατοτήτων στον τομέα της άμυνας

Τον Ιούλιο του 2022 η Επιτροπή πρότεινε βραχυπρόθεσμο ενωσιακό μέσο για την ενίσχυση των αμυντικών βιομηχανικών δυνατοτήτων μέσω κοινών προμηθειών. Αυτό θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να καλύψουν τα πλέον επείγοντα και κρίσιμα κενά με συνεργατικό τρόπο, με βάση το έργο της ειδικής ομάδας. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να δεσμεύσει 500 εκατ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε διάστημα δύο ετών, για να παράσχει κίνητρα στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες αυτές με συνεργατικό τρόπο. 

Ενωσιακό πλαίσιο για κοινές αμυντικές προμήθειες

Το εν λόγω βραχυπρόθεσμο μέσο θα προετοιμάσει το έδαφος για ένα ενωσιακό πλαίσιο για κοινές προμήθειες στον τομέα της άμυνας: το τρίτο τρίμηνο του 2022 η Επιτροπή θα υποβάλει πρόταση κανονισμού για το ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα στον τομέα της άμυνας (EDIP), δυνάμει του οποίου τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να συγκροτήσουν τις Ευρωπαϊκές Κοινοπραξίες Αμυντικών Δυνατοτήτων (EDCC). Μέσω των EDCC, τα συμμετέχοντα κράτη μέλη θα προμηθεύονται από κοινού αμυντικές δυνατότητες που θα αναπτύσσονται με συνεργατικό τρόπο εντός της ΕΕ και θα επωφελούνται από απαλλαγή από τον ΦΠΑ. Επιπλέον, μπορεί να παρέχεται συνδεδεμένη χρηματοδότηση από την ΕΕ για έργα υψηλού ενδιαφέροντος για την ΕΕ.

Επιπλέον, για τον καλύτερο καθορισμό των προτεραιοτήτων στις οποίες θα πρέπει να δοθεί έμφαση, όσον αφορά τις αμυντικές δυνατότητες, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος προτείνουν σταδιακή μετάβαση προς μια κοινή λειτουργία αμυντικού προγραμματισμού και προμηθειών της ΕΕ.

Ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της άμυνας

Τέλος, η ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της άμυνας απαιτεί επίσης ένα ισχυρό σχέδιο δράσης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής ικανότητας. Προς τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή:

• θα προβεί, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, σε διεξοδική χαρτογράφηση των υφιστάμενων και αναγκαίων πρόσθετων βιομηχανικών παραγωγικών ικανοτήτων της ΕΕ·
• θα προτείνει πρωτοβουλία για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών μέτρων, για τη διευκόλυνση, μεταξύ άλλων, της πρόσβασης της αμυντικής βιομηχανίας σε κρίσιμες πρώτες ύλες, ενισχύοντας έτσι την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ·
• θα εργαστεί για τη λήψη περαιτέρω μέτρων προκειμένου να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα ειδικών για την άμυνα δεξιοτήτων για την αύξηση της βιομηχανικής ικανότητας·
• θα εξετάσει το ενδεχόμενο τροποποιήσεων του πλαισίου για την έρευνα και την καινοτομία σε είδη διπλής χρήσης με σκοπό τη βελτίωση των συνεργειών μεταξύ μη στρατιωτικών και αμυντικών μέσων·
• θα επεξεργαστεί περαιτέρω μέτρα (όπως συντονισμένες προσκλήσεις μεταξύ των υφιστάμενων μέσων της ΕΕ και δανείων της ΕΤΕπ) για τη στήριξη κρίσιμων τεχνολογιών και βιομηχανικών ικανοτήτων μέσω της ανάπτυξης στρατηγικών έργων·
• στο πλαίσιο της συνολικής επανεξέτασης των προτεραιοτήτων κατά την ενδιάμεση επανεξέταση του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, θα εξετάσει το ενδεχόμενο ενίσχυσης των προϋπολογισμών του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας και της στρατιωτικής κινητικότητας μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη»·
• θα επιταχύνει τη δημιουργία της πρωτοβουλίας CASSINI για την άμυνα με σκοπό την προσέλκυση νεοεισερχομένων και τη στήριξη της αμυντικής καινοτομίας.

Η ΕΤΕπ θα πρέπει επίσης να εκτιμήσει κατά πόσον πρέπει να αυξήσει τη στήριξή της στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και τις κοινές προμήθειες πέραν της συνεχιζόμενης στήριξής της για τα είδη διπλής χρήσης.

Τα προτεινόμενα μέτρα θα καταστήσουν την ΕΕ ισχυρότερο διεθνή εταίρο, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας των μελών της.

Στις 15 Φεβρουαρίου 2022 η Επιτροπή παρουσίασε μια περαιτέρω συμβολή της στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας. Αυτή περιλαμβάνει σειρά πρωτοβουλιών σε τομείς ζωτικής σημασίας για τον τομέα της άμυνας και για την ασφάλεια εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και χάρτη πορείας σχετικά με τις κρίσιμες τεχνολογίες για την ασφάλεια και την άμυνα. Υπό αυτό το πρίσμα, η Επιτροπή υποβάλλει νέες προτάσεις για μια πιο ολοκληρωμένη και ανταγωνιστική ευρωπαϊκή αγορά στον τομέα της άμυνας, ιδίως με την περαιτέρω ενθάρρυνση της συνεργασίας με την ΕΕ και εντός αυτής.

Ειδικότερα, η Επιτροπή προσδιόρισε τους ακόλουθους κύριους νέους τομείς για την περαιτέρω ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής αγοράς στον τομέα της άμυνας:

• διερεύνηση τρόπων για την περαιτέρω τόνωση των επενδύσεων των κρατών μελών σε βασικές στρατηγικές ικανότητες και κρίσιμους παράγοντες διευκόλυνσης που αναπτύσσονται και/ή αποκτώνται σε πλαίσια συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• παροχή περαιτέρω κινήτρων για την από κοινού προμήθεια αμυντικών δυνατοτήτων που αναπτύσσονται με συνεργατικό τρόπο εντός της ΕΕ
• έκκληση προς τα κράτη μέλη να εξακολουθήσουν να κινούνται προς εξορθολογισμένες και πιο συγκλίνουσες πρακτικές ελέγχου των εξαγωγών όπλων, ιδίως όσον αφορά τις αμυντικές δυνατότητες που αναπτύσσονται σε πλαίσιο συνεργασίας της ΕΕ.

Έως το τέλος του 2022 το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας θα έχει επενδύσει 1,9 δισ. ευρώ σε έργα έρευνας και ανάπτυξης δυνατοτήτων στον τομέα της άμυνας. Με τον τρόπο αυτό θα δοθεί ώθηση σε βασικά συνεργατικά έργα ανάπτυξης δυνατοτήτων μεγάλης κλίμακας, ενώ παράλληλα θα τονωθεί η καινοτομία στον τομέα της άμυνας. Η Επιτροπή θα εξετάσει πρόσθετα κίνητρα για την τόνωση των συνεργατικών επενδύσεων των κρατών μελών σε στρατηγικές αμυντικές δυνατότητες που αναπτύσσονται και/ή αποκτώνται από κοινού σε ενωσιακά πλαίσια συνεργασίας.

Ενίσχυση της ευρωπαϊκής έρευνας και καινοτομίας και μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων

Το παρατηρητήριο για τις κρίσιμες τεχνολογίες, που δημιουργείται αυτή τη στιγμή από την Επιτροπή,

• θα προσδιορίζει, θα παρακολουθεί και θα αξιολογεί κρίσιμες τεχνολογίες για το διάστημα, την άμυνα και συναφείς μη στρατιωτικούς τομείς
• θα εντοπίζει τα τεχνολογικά κενά, τα βαθύτερα αίτια των στρατηγικών εξαρτήσεων και τα τρωτά σημεία
• θα καταρτίζει χάρτες πορείας όσον αφορά τα μέτρα μετριασμού και θα παρέχει στοιχεία που θα λαμβάνονται υπόψη για τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων και χρηματοδότησης

Επιπλέον, όσον αφορά τις κρίσιμες τεχνολογίες, την έρευνα και την καινοτομία, η Επιτροπή:

• θα συνεχίσει να ενισχύει τις συνέργειες μεταξύ των ενωσιακών προγραμμάτων και μέσων για την έρευνα και την καινοτομία. Ειδικότερα, το 2023 η Επιτροπή θα παρουσιάσει μια προσέγγιση για την ενθάρρυνση της έρευνας και της καινοτομίας διπλής χρήσης σε ενωσιακό επίπεδο, με στόχο προϊόντα, τεχνολογία και λογισμικό που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για μη στρατιωτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς.
• θα καλέσει τα κράτη μέλη να δεσμευτούν για την ανάπτυξη συντονισμένης προσέγγισης όσον αφορά τις κρίσιμες τεχνολογίες στο πλαίσιο της στρατηγικής πυξίδας για την ασφάλεια και την άμυνα.
• θα στηρίξει την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας μέσω σειράς εργαλείων (π.χ. εκκολαπτήριο επιχειρήσεων, συνδυαστικός μηχανισμός επενδύσεων κ.λπ.) και μέσω της κατάρτισης ενωσιακού προγράμματος καινοτομίας στον τομέα της άμυνας, το οποίο θα εντάξει τις προσπάθειες αυτές σε ένα ενιαίο πλαίσιο.
• θα αξιολογεί συστηματικότερα τα ζητήματα ασφάλειας και άμυνας κατά την εφαρμογή και επανεξέταση των υφιστάμενων βιομηχανικών και εμπορικών μέσων της ΕΕ ή κατά τον σχεδιασμό νέων.

Παροχή κινήτρων για την από κοινού προμήθεια αμυντικών δυνατοτήτων

Κατά τα προσεχή έτη η Επιτροπή θα διερευνήσει σειρά μέσων ώστε να παράσχει κίνητρα για την κοινή προμήθεια αμυντικών δυνατοτήτων που αναπτύσσονται με συνεργατικό τρόπο εντός της ΕΕ, μεταξύ άλλων με:

• πρόταση απαλλαγής από τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) έως τις αρχές του 2023
• δημιουργία νέων χρηματοδοτικών λύσεων έως τα μέσα του 2023, και
• ενδεχόμενη επανεξέταση των μηχανισμών πριμοδότησης του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας.

Απλουστευμένοι και πιο συντονισμένοι έλεγχοι των εξαγωγών

Μολονότι αναγνωρίζει ότι ο έλεγχος των εξαγωγών όπλων αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να διερευνήσουν τρόπους για τον εξορθολογισμό και τη σταδιακή σύγκλιση των κανόνων και πρακτικών ελέγχου των εξαγωγών όπλων και των μεταφορών όπλων, ιδίως για τις αμυντικές δυνατότητες που αναπτύσσονται από κοινού.

Έως το τέλος του 2022 η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για την περαιτέρω διευκόλυνση της μεταφοράς, εντός της εσωτερικής αγοράς, αμυντικών προϊόντων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ.

Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας

Η αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων στον τομέα της ασφάλειας απαιτεί την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας. Η νέα πρόταση της Επιτροπής αποσκοπεί στην επίτευξη αυτού του στόχου μέσω βασικών πρωτοβουλιών, ιδίως: