Silniejsza europejska obronność

18 maja 2022 r. na szczycie w Wersalu Komisja i Wysoki Przedstawiciel zaprezentowali analizę luk inwestycyjnych w dziedzinie obronności. Zaproponowali również dalsze środki i działania niezbędne do wzmocnienia europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej sektora obronnego (EDTIB).

19 lipca 2022 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie ustanowienia aktu na rzecz wzmocnienia europejskiego przemysłu obronnego przez wspólne zamówienia (EDIRPA). W rozporządzeniu zaproponowano krótkoterminowy instrument finansowy o wartości 500 mln euro, aby zachęcić państwa członkowskie do wspólnych zamówień w dziedzinie obronności.

Ma to związek z niczym niesprowokowanym atakiem Rosji na Ukrainę, który ma istotne konsekwencje dla obronności Unii i powoduje zwiększenie przez państwa członkowskie wydatków na cele wojskowe. Wzmocnienie stanowi również odpowiedź na apel o bardziej zdecydowane działania UE w dziedzinie obronności, wystosowany w kontekście Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

Grupa zadaniowa ds. wspólnych zamówień w dziedzinie obronności

W pierwszym rzędzie powołano Grupę Zadaniową ds. Wspólnych Zamówień w dziedzinie Obronności, która ma współpracować z państwami członkowskimi. Ma to na celu zapewnienie skoordynowanego podejścia i wyeliminowanie konfliktów związanych z bardzo krótkoterminowymi potrzebami w zakresie zamówień publicznych, aby stawić czoła nowej sytuacji w zakresie bezpieczeństwa. Grupa zadaniowa ułatwi również koordynację pomocy wojskowej dla Ukrainy.

Instrument UE na rzecz wzmocnienia zdolności przemysłu obronnego

W lipcu 2022 r. Komisja zaproponowała krótkoterminowy instrument UE mający na celu wzmocnienie zdolności przemysłu obronnego poprzez wspólne zamówienia. Pomoże to państwom członkowskim w wypełnieniu najpilniejszych i najpoważniejszych luk we współpracy, w oparciu o prace grupy zadaniowej. Komisja jest gotowa przeznaczyć w ciągu dwóch lat 500 mln euro z budżetu UE, aby zachęcić państwa członkowskie do rozwiązania tych problemów w drodze współdziałania. 

Unijne ramy wspólnych zamówień w dziedzinie obronności

Ten krótkoterminowy instrument utoruje drogę do przyjęcia unijnych ram wspólnych zamówień w dziedzinie obronności: w trzecim kwartale 2022 r. Komisja zaproponuje rozporządzenie w sprawie Europejskiego programu inwestycji w dziedzinie obronności (EDIP), które z kolei umożliwi państwom członkowskim tworzenie Europejskich Konsorcjów na rzecz Zdolności Obronnych (EDCC). Za pośrednictwem EDCC uczestniczące państwa członkowskie będą wspólnie zamawiać zdolności obronne, które są rozwijane w obrębie UE w sposób oparty na współpracy, i będą z tego tytułu korzystać ze zwolnienia z VAT. Ponadto na projekty o dużym znaczeniu dla UE może zostać przyznane powiązane finansowanie unijne.

Poza tym, aby lepiej określić priorytety w zakresie zdolności obronnych, na których należy się skoncentrować, Komisja i Wysoki Przedstawiciel proponują stopniowe dążenie do utworzenia wspólnej funkcji wspólnego unijnego programowania i wspólnych zamówień w dziedzinie obronności.

Wzmocniona europejska współpraca w dziedzinie obronności

Co więcej, wzmocnienie europejskiej współpracy w dziedzinie obronności wymaga również solidnego planu działania, który pozwoli zwiększyć potencjał europejskiego przemysłu obronnego. W tym celu Komisja:

• przeprowadzi, we współpracy z Europejską Agencją Obrony, dogłębną analizę obecnych oraz niezbędnych dodatkowych zdolności produkcyjnych przemysłu obronnego w UE
• zaproponuje Inicjatywę na rzecz surowców krytycznych, w tym środki ustawodawcze, w celu poprawienia m.in. dostępu przemysłu obronnego do surowców krytycznych (CRM), a tym samym wzmocnienia odporności i bezpieczeństwa dostaw w UE
• będzie pracować nad dalszymi środkami, by zapewnić dostępność umiejętności związanych z obronnością na potrzeby zwiększenia potencjału przemysłowego
• rozważy ewentualne zmiany w ramach badań i innowacji w zakresie produktów podwójnego zastosowania, mające na celu zwiększenie synergii między instrumentami cywilnymi i obronnymi
• będzie pracować nad dalszymi środkami (takimi jak skoordynowanie zaproszeń do składania wniosków w ramach istniejących instrumentów unijnych i pożyczek EBI) w celu wspierania technologii krytycznych i zdolności przemysłowych poprzez opracowywanie projektów strategicznych
• rozważy, w ramach ogólnego przeglądu priorytetów przeprowadzanego jako część śródokresowego przeglądu długoterminowego budżetu UE, zwiększenie budżetów Europejskiego Funduszu Obronnego i mobilności wojskowej za pośrednictwem instrumentu „Łącząc Europę”
• przyspieszy wdrażanie inicjatywy CASSINI na rzecz obronności, by przyciągnąć nowe podmioty i wspierać innowacje w dziedzinie obronności.

EBI powinien również ocenić, czy powinien zwiększyć swoje wsparcie na rzecz europejskiego przemysłu obronnego i zamówień wspólnych, wykraczając poza udzielane obecnie wsparcie dla produktów podwójnego zastosowania.

Proponowane środki sprawią, że UE stanie się silniejszym partnerem międzynarodowym, również w ramach NATO, które pozostaje podstawą zbiorowej obrony członków tej organizacji.

15 lutego 2022 r. Komisja przedstawiła swój dalszy wkład we wzmocnienie europejskiej obronności. Obejmuje on szereg inicjatyw w obszarach o kluczowym znaczeniu dla sektora obronnego i bezpieczeństwa w Unii Europejskiej, a także plan działania dotyczący technologii krytycznych dla bezpieczeństwa i obrony. W związku z tym Komisja przedstawia nowe wnioski dotyczące większej integracji i konkurencyjności europejskiego rynku obronnego, które zostaną osiągnięte w szczególności poprzez dalsze zachęcanie do współpracy z UE i w jej obrębie.

W celu dalszego wzmocnienia konkurencyjności europejskiego rynku obronnego Komisja określiła między innymi następujące nowe obszary jako najistotniejsze:

• zbadanie, w jaki sposób można dodatkowo stymulować inwestycje państw członkowskich w kluczowe zdolności strategiczne i krytyczne czynniki warunkujące potencjał sił, opracowywane lub zamawiane w ramach współpracy w Unii Europejskiej
• dalsze zachęcanie do wspólnego udzielania zamówień na zdolności obronne rozwijane w drodze współdziałania w ramach UE
• wezwanie państw członkowskich do dalszego dążenia do usprawnienia i ujednolicenia praktyk kontroli wywozu broni, w szczególności w odniesieniu do zdolności obronnych rozwijanych w kontekście unijnych ram współpracy.

Do końca 2022 r. z Europejskiego Funduszu Obronnego przeznaczone zostanie 1,9 mld euro na projekty w zakresie badań naukowych i rozwoju zdolności w dziedzinie obronności. Pozwoli to uruchomić kluczowe, wielkoskalowe projekty w zakresie rozwoju zdolności oparte na współpracy i pobudzi jednocześnie innowacje w dziedzinie obronności. Komisja zbada dodatkowe zachęty mające na celu pobudzenie wspólnych inwestycji państw członkowskich w strategiczne zdolności obronne, które są rozwijane lub wspólnie zamawiane w ramach współpracy UE.

Pobudzanie europejskich badań naukowych i innowacji oraz zmniejszanie strategicznych zależności

Komisja tworzy obecnie unijne obserwatorium technologii krytycznych, które będzie:

• identyfikować, monitorować i oceniać technologie krytyczne dla sektora kosmicznego, obronnego i powiązanych sektorów cywilnych
• identyfikować luki technologiczne, podstawowe przyczyny strategicznych zależności i słabe punkty
• tworzyć plany działania dotyczące środków ograniczających ryzyko i dostarczać informacji na potrzeby mechanizmów podejmowania decyzji i finansowania.

W odniesieniu do technologii krytycznych, badań naukowych i innowacji Komisja będzie ponadto:

• zwiększać synergie między programami i instrumentami UE w dziedzinie badań naukowych i innowacji – w 2023 r. Komisja przedstawi podejście zachęcające do badań naukowych i innowacji w zakresie produktów podwójnego zastosowania na szczeblu UE, ukierunkowane na towary, technologie i oprogramowanie, które mogą być wykorzystywane zarówno do celów cywilnych, jak i wojskowych
• zwracać się do państw członkowskich, by zobowiązały się do opracowania skoordynowanego podejścia do technologii krytycznych w kontekście Strategicznego kompasu na rzecz bezpieczeństwa i obrony
• wspierać innowacje i przedsiębiorczość w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony za pomocą szeregu narzędzi (np. inkubatorów, łączonych instrumentów inwestycyjnych itp.) oraz poprzez utworzenie unijnego systemu innowacji w dziedzinie obronności, który połączy wszystkie te działania
• bardziej systematycznie oceniać kwestie bezpieczeństwa i obrony podczas wdrażania i przeglądu istniejących unijnych instrumentów przemysłowych i handlowych lub podczas opracowywania nowych.

Zachęty do wspólnej rozbudowy zdolności obronnych

W nadchodzących latach Komisja zbada szereg instrumentów zachęcających do wspólnego udzielania zamówień na zdolności obronne, opracowanych w ramach współpracy w UE, w tym poprzez:

• zaproponowanie zwolnienia z podatku od wartości dodanej (VAT) do początku 2023 r.
• ustanowienie nowych rozwiązań w zakresie finansowania do połowy 2023 r.
• potencjalny przegląd mechanizmów premii w ramach Europejskiego Funduszu Obronnego.

Uproszczona i lepiej skoordynowana kontrola eksportu

Z uwagi na to, że kontrola eksportu broni należy do kompetencji krajowych, Komisja zwraca się do państw członkowskich o zbadanie sposobów usprawnienia i stopniowego ujednolicenia zasad i praktyk w zakresie kontroli eksportu i transferu broni, zwłaszcza w odniesieniu do wspólnie opracowanych zdolności obronnych.

Do końca 2022 r. Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi w celu dalszego ułatwiania transferu produktów obronnych finansowanych ze środków UE w ramach rynku wewnętrznego.

Zwiększanie odporności Europy

Sprostanie dzisiejszym wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa wymaga zwiększenia odporności Europy. Dlatego Komisja proponuje kluczowe inicjatywy mające na celu w szczególności: