Drie beginselen
Op welke terreinen de EU iets te zeggen heeft, wordt bepaald door drie beginselen:
- bevoegdheidstoedeling: de EU heeft alleen bevoegdheden die haar zijn toebedeeld door de EU-verdragen, die weer door alle lidstaten zijn geratificeerd.
- evenredigheid: de EU mag niet meer doen dan nodig is om de doelstellingen van het Verdrag te bereiken.
- subsidiariteit: op terreinen waar zowel de EU als de nationale overheid bevoegd is, mag de EU alleen optreden als dat doeltreffender is.
EU alleen bevoegd
Op sommige gebieden kan alleen de EU wetten vaststellen. De EU-landen moeten die wetten dan alleen nog toepassen, tenzij de EU hun toestaat bepaalde regels zelf vast te stellen. Deze gebieden zijn zogenaamde exclusieve bevoegdheden van de EU.
- douane-unie
- concurrentieregels voor de interne markt
- monetair beleid van de eurolanden
- handel en internationale verdragen (in bepaalde situaties)
- zeedieren en -planten die onder het gemeenschappelijk visserijbeleid vallen
EU en nationale overheid samen bevoegd
Op sommige gebieden kunnen de EU en de nationale overheid allebei wetten vaststellen. Maar een EU-lidstaat mag dat pas doen als de EU nog geen wetgeving heeft voorgesteld of uitdrukkelijk heeft besloten dat niet te doen. Deze gebieden zijn zogenaamde gedeelde bevoegdheden.
- interne markt
- werkgelegenheid en sociale zaken
- economische, sociale en territoriale samenhang
- landbouw
- visserij
- milieu
- consumentenbescherming
- vervoer
- trans-Europese netwerken
- energie
- justitie en grondrechten
- migratie en binnenlandse zaken
- volksgezondheid (voor de aspecten als omschreven in artikel 168 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie)
- onderzoek en ruimtevaart
- ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp
Nationale overheid bevoegd, EU biedt steun
Op sommige gebieden kan de EU het werk van de nationale overheden alleen maar ondersteunen, coördineren of aanvullen. De EU is dan niet bevoegd om wetten vast te stellen en mag de nationale overheid daarbij ook niet hinderen. Op deze gebieden heeft de EU ondersteunende bevoegdheden.
- volksgezondheid
- industrie
- cultuur
- toerisme
- onderwijs, beroepsopleiding, jeugd en sport
- civiele bescherming
- administratieve samenwerking
EU speelt speciale rol
Op sommige gebieden kan de EU dankzij speciale bevoegdheden een bijzondere rol spelen, of verder gaan dan de verdragen gewoonlijk toelaten:
- coördinatie van het economisch en werkgelegenheidsbeleid
- bepaling en uitvoering van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid
- de "flexibiliteitsclausule" waardoor de EU, onder strikte voorwaarden, maatregelen kan nemen die niet onder de reguliere bevoegdheden vallen