Trzy zasady
To, w jaki sposób i w jakich obszarach działa UE, określają trzy zasady. Są to:
- zasada przyznania kompetencji – kompetencje Unii zostały jej przyznane na mocy unijnych traktatów, ratyfikowanych przez wszystkie kraje UE
- zasada proporcjonalności – działania Unii nie mogą wykraczać poza działania niezbędne do osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach
- zasada pomocniczości – w dziedzinach, w których działania podejmować mogą i UE, i rządy krajowe, UE może podjąć działania tylko wówczas, gdy jej działania będą skuteczniejsze.
Dziedziny, w których tylko UE może stanowić prawo
W niektórych dziedzinach tylko UE może stanowić prawo. Rola państw członkowskich ogranicza się wówczas do stosowania prawa, o ile UE nie zezwoli im na samodzielne przyjęcie pewnych przepisów. W tych obszarach UE ma zgodnie z traktatami „wyłączną kompetencję”. Te obszary to:
- unia celna
- reguły konkurencji jednolitego rynku
- polityka pieniężna dotycząca krajów strefy euro
- handel i umowy międzynarodowe (pod pewnymi warunkami)
- rośliny i zwierzęta morskie w ramach wspólnej polityki rybołówstwa.
Dziedziny, w których stanowić prawo mogą UE lub rządy krajowe
W niektórych dziedzinach stanowić prawo mogą zarówno UE, jak i rządy krajowe. Ale kraje członkowskie mogą to zrobić tylko, jeśli UE nie wystąpiła jeszcze z wnioskiem ustawodawczym lub zdecydowała, że tego nie zrobi. W tych obszarach UE ma zgodnie z traktatami „kompetencje dzielone”. Te obszary to:
- jednolity rynek
- zatrudnienie i sprawy społeczne
- spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna
- rolnictwo
- rybołówstwo
- środowisko
- ochrona konsumentów
- transport
- sieci transeuropejskie
- energia
- sprawiedliwość i prawa podstawowe
- migracja i sprawy wewnętrzne
- zdrowie publiczne (w odniesieniu do aspektów określonych w art. 168 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej)
- badania naukowe i przestrzeń kosmiczna
- współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna
Dziedziny, w których prawo stanowią państwa członkowskie, a UE pełni rolę pomocniczą
W niektórych obszarach UE może jedynie wspierać, koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich. Nie ma kompetencji do uchwalania aktów prawnych i nie wolno jej wchodzić w kompetencje państw członkowskich. W tych obszarach UE ma zgodnie z traktatami „kompetencje uzupełniające”. Te obszary to:
- zdrowie publiczne
- przemysł
- kultura
- turystyka
- kształcenie i szkolenie, młodzież i sport
- ochrona ludności
- współpraca administracyjna
Szczególne kompetencje UE
W niektórych dziedzinach UE ma „szczególne kompetencje”, dzięki czemu może odgrywać szczególną rolę lub realizować działania wychodzące poza normalny zakres jej kompetencji na mocy traktatów. Te dziedziny to:
- koordynacja polityki gospodarczej i zatrudnienia
- kształtowanie i realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
- „klauzula elastyczności”, zgodnie z którą UE może na ściśle określonych warunkach podjąć działania wykraczające poza zakres jej kompetencji