W centrum uwagi: Krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu

Ponad 10 lat temu UE jako pierwsza na świecie gospodarka określiła prawnie wiążące cele w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu. Od tamtej pory ponad 200 państw wcieliło tę ideę w życie i wyznaczyło własne cele w walce z globalnym ociepleniem. W ten sposób wytycza się jasny kierunek działań, co stanowi bodziec dla inwestycji w czyste technologie energetyczne. Sprzyja to nie tylko osiąganiu celów w zakresie energii i klimatu, ale dzięki korzyściom skali pomaga także ograniczać koszty produkcji oraz zachęca do badań i innowacji.

Po zawarciu w grudniu 2015 r. porozumienia paryskiego UE podjęła dalsze działania, mając świadomość długoterminowego charakteru niezbędnych zmian. W latach 2018 i 2019 r. przyjęto pakiet „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, który przynosi radykalną zmianę unijnego prawodawstwa w dziedzinie energii oraz określa wiążące cele w zakresie energii i klimatu na 2030 r. W ramach tego procesu państwa UE ustanowiły także inne przełomowe ramy – kompleksowe plany opisujące, w jaki sposób każde z państw zamierza osiągnąć swoje cele klimatyczne w ciągu następnych 10 lat, począwszy od 2021 r. Inicjatywa ta znana jest pod nazwą krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu.

Plany te zostały zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie zarządzania unią energetyczną (UE) 2018/1999 i ustanowione jako część pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”. Każde państwo członkowskie zobowiązane jest do sporządzenia 10-letniego planu dotyczącego redukcji emisji, zwiększenia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, poprawy efektywności energetycznej (w tym w budynkach), tworzenia transgranicznej infrastruktury i połączeń międzysystemowych, dostosowania rynków do nowych technologii oraz pobudzania badań i innowacji. W planach tych kraje wyznaczają również główne priorytety na dalszą przyszłość, aby zapewnić spójność z celami neutralności klimatycznej na 2050 r. Proces przygotowywania krajowych planów miał uwzględniać opinie jak najszerszej reprezentacji społeczeństwa i obejmować różne formy konsultacji w każdym państwie.

Lepsza koordynacja

Jednym z istotnych nowych aspektów jest założenie, że krajowe plany powinny być dobrze skoordynowane między wszystkimi resortami rządowymi, tak aby wszystkie elementy państwowej polityki i inwestycji były zgodne co do kierunku działań. Powinno to zapobiec ewentualnym sytuacjom, w których jedno ministerstwo wydaje się popierać kierunek polityki sprzeczny z polityką realizowaną przez inne ministerstwo.

Ponadto wymóg, aby każde państwo UE opracowało i opublikowało podobne plany, zwiększa możliwości synergii i współpracy między sąsiadującymi krajami. Najważniejsze jest, aby poszczególne państwa były w stanie nakreślić plany w perspektywie kolejnych 10 lat, biorąc przy tym również pod uwagę działania swoich sąsiadów.

Przejrzysty i integracyjny proces

Państwa członkowskie złożyły projekty krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu na początku 2019 r. W czerwcu 2019 r. Komisja przedstawiła szczegółową ocenę łącznego wpływu wszystkich projektów planów we wszystkich docelowych obszarach. W ramach tej oceny Komisja wydała zalecenia dla poszczególnych państw, w których zaproponowała zmiany do ich projektów, aby je udoskonalić i zwiększyć ich skuteczność z myślą o osiągnięciu wspólnych celów. W skrócie proces ten przeniósł projekty krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu z czysto krajowej perspektywy do szerszego unijnego kontekstu, nadając im europejski wymiar. Dzięki temu, że nacisk położono na kierunek działań na poziomie UE, a państwa składać będą regularnie sprawozdania z postępów prac, oczekuje się, że krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu stanowić będą bodziec dla inwestycji w skali całego kontynentu.

Zgodnie z wymogami państwa członkowskie miały uwzględnić wydane latem ubiegłego roku zalecenia i sfinalizować swoje krajowe plany przed 1 stycznia tego roku. Ostateczne krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu są teraz przedmiotem gruntownej oceny Komisji, która analizuje je nie tylko z perspektywy krajowej, ale także pod względem łącznego wpływu 27 różnych planów w różnych obszarach polityki, w szczególności jeżeli chodzi o wiążące cele UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej. Wyniki tej analizy, która może objąć dalsze zalecenia, mają zostać opublikowane jesienią.

Ogólnie rzecz biorąc, krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu mają zasadnicze znaczenie dla czystej transformacji energetycznej, ponieważ pozwalają państwom UE zestawić wszystkie cele w dziedzinie energii i klimatu oraz związane z nimi kwestie monitorowania i sprawozdawczości w jednym dokumencie opartym na wspólnym modelu. W ten sposób można skonsolidować zobowiązania państw członkowskich i uniknąć poślizgów w dalszych działaniach. Ponadto krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu stanowić będą również fundament przyszłych, jeszcze ambitniejszych, założeń UE w ramach Europejskiego Zielonego Ładu w celu osiągnięcia do 2050 r. neutralności emisyjnej.

Znaczenie krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu dla inwestycji w okresie po pandemii COVID-19

Zaletą koncepcji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu jest też fakt, że państwa członkowskie publicznie ogłosiły w nich, w jaki sposób zamierzają realizować czystą transformację energetyczną w ciągu najbliższych 10 lat, i zaczęły już przedstawiać potencjalne projekty. Dlatego plany te uwzględnia się już w procesie planowania odbudowy gospodarczej po kryzysie związanym z COVID-19, w odniesieniu do inwestycji publicznych i prywatnych na szczeblu krajowym. Szefowie rządów państw UE zgodzili się, że ważne jest dalsze priorytetowe traktowanie kwestii Europejskiego Zielonego Ładu w przyszłych inwestycjach.

W pakiecie na rzecz odbudowy gospodarki po pandemii COVID-19, opublikowanym przez Komisję 27 maja 2020 r., krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu oraz zalecenia europejskiego semestru uznano za kryteria kwalifikujące krajowe plany odbudowy do finansowania ze środków unijnych. Będzie to bodziec dla zielonej transformacji, zapewniający zrównoważoną odbudowę gospodarki. Zakłada się, że umożliwi to skierowanie dużej części przewidzianego w tym pakiecie krótkoterminowego zastrzyku finansowego dla gospodarki na inwestycje w projekty, które uwzględniają długoterminowe unijne cele klimatyczne.