W 2020 r. około 36 mln osób w Unii Europejskiej nie było w stanie w wystarczającym stopniu ogrzać swoich mieszkań. Jednak liczba mieszkańców UE, których można uznać za „dotkniętych ubóstwem energetycznym”, okaże się znacznie wyższa, jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie aspekty ubóstwa energetycznego. Chodzi tu na przykład o niemożność pokrycia podstawowych kosztów mieszkaniowych lub nieodpowiednie warunki w domu lub w pracy. Taka sytuacja może negatywnie wpłynąć na zdrowie ludzi. Gwałtowny wzrost cen energii, z jakim mamy od niedawna do czynienia, oraz skutki kryzysu COVID-19 prawdopodobnie jeszcze bardziej pogorszyły już i tak trudną sytuację wielu uboższych gospodarstw domowych.
Czym jest ubóstwo energetyczne?
O ubóstwie energetycznym mówimy, kiedy niskie dochody idą w parze z wysokimi wydatkami na energię i niską efektywnością energetyczną, zwłaszcza w budynkach. W takiej sytuacji ludzie mają trudności z zapłaceniem rachunków za energię, czy też z wykonaniem izolacji budynku, bo nie mają dostępu do materiałów potrzebnych do tego, żeby w zimie ochronić dom przed zimnem, a w lecie przed gorącem.
W większości przypadków ubóstwo energetyczne wynika z połączenia różnych czynników, które mają poważne konsekwencje dla zdrowia danej osoby, jej samopoczucia, stopnia integracji ze społeczeństwem i jej jakości życia. Dlatego zwalczanie ubóstwa energetycznego może znacznie poprawić jakość życia osób w trudnej sytuacji i przynieść korzyści ogółowi społeczeństwa w UE.
Unijna polityka na rzecz walki z ubóstwem energetycznym
Choć kraje UE stosują własne podejście do kwestii ubóstwa energetycznego, w ciągu ostatnich dziesięciu lat Komisja Europejska w coraz większym stopniu koncentruje się na tym zagadnieniu. W związku z tym bardziej uwzględnia kwestię ubóstwa energetycznego w swojej polityce na rzecz efektywności energetycznej, dekarbonizacji i przejścia na czystą energię.
W pakiecie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” z 2019 r. UE zobowiązała się do objęcia ochroną konsumentów zagrożonych ubóstwem energetycznym i uznała walkę z nim za priorytet polityczny. W pakiecie wprowadzono również instrumenty znane pod nazwą krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu, w ramach których wszystkie kraje UE przedstawiają 10-letnie plany realizacji różnych celów w zakresie energii i klimatu. Plany przewidują wymóg dokonywania oceny ubóstwa energetycznego i niesienia pomocy potrzebującym. Obejmuje to zapewnienie im ochrony i zaoferowanie dostosowanych do konkretnej sytuacji metod łagodzenia skutków ubóstwa energetycznego.
W Europejskim Zielonym Ładzie, czyli ogólnounijnym planie na rzecz wzrostu gospodarczego, którego celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., położono nacisk na łagodzenie skutków ubóstwa energetycznego i wspieranie sprawiedliwej transformacji energetycznej z myślą o wszystkich potrzebujących. W wielu strategiach krajowych państw UE przewidziano konkretne środki, definicje, metody pomiaru i monitorowania oraz rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego. Na przykład w strategii „Fala renowacji”, przedstawionej w 2020 r., ubóstwo energetyczne i budynki o najgorszej charakterystyce energetycznej są jednym z trzech głównych obszarów działania. Cel polegający na podwojeniu wskaźnika renowacji uwzględniono konkretniej we wnioskach ustawodawczych Komisji dotyczących przeglądu dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i szerzej zakrojonej dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej.
W październiku 2021 r. Komisja Europejska opublikowała zestaw propozycji działań, które kraje UE mogą podjąć w celu rozwiązania problemu rosnących cen energii oraz ochrony konsumentów i przedsiębiorstw. Niektóre z nich obejmują środki mające na celu zmniejszenie kosztów energii dla wszystkich użytkowników końcowych oraz zapobieganie odłączaniu od sieci energetycznej, a także pomoc państwa dla przedsiębiorstw lub gałęzi przemysłu w celu przeciwdziałania kryzysowi.
Przykłady pomocy UE
W ramach zaproszenia do składania wniosków z 2018 r. dotyczącego projektów badawczych w dziedzinie efektywności energetycznej z programu ramowego dla badań naukowych „Horyzont 2020” przyznano około 6 mln euro na trzy projekty dotyczące ubóstwa energetycznego – a mianowicie STEP (Solutions to Tackle Energy Poverty), EmpowerMed i SocialWat. Projekty te mają na celu zmniejszenie ubóstwa energetycznego we współpracy z kluczowymi podmiotami, w tym z przedsiębiorstwami użyteczności publicznej, organizacjami konsumenckimi i konsumentami. Celem jest także wymiana i powielanie sprawdzonych rozwiązań oraz wydawanie zaleceń politycznych.
Gromadzenie danych i monitorowanie
Przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu stało się priorytetem dla rządów krajowych i UE. Aby zapewnić skuteczność, wymaga ono połączonych działań na wszystkich poziomach sprawowania rządów – od szczebla europejskiego po lokalny.
Dane zebrane na szczeblu krajowym umożliwiają politykom zyskanie pełnego wglądu w skalę problemu w poszczególnych krajach UE. Najczęściej narzędziami potrzebnymi do uzyskania pełnego obrazu sytuacji dysponują urzędy centralne. Ale równie ważne są analiza i ocena dokonywane na poziomie regionalnym i lokalnym. Mogą one zapewnić bardziej szczegółową perspektywę oraz środki mające na celu zdiagnozowanie podatności na zagrożenia i ocenę warunków determinujących sytuację poszczególnych grup ludności. Dlatego dostosowane do konkretnych potrzeb działania lokalne muszą iść w parze z polityką na poziomie krajowym.
Samorządy lokalne dokładają ogromnych starań, aby zająć się społecznym, gospodarczym i instytucjonalnym wymiarem ubóstwa energetycznego. Jest to złożone zadanie, ponieważ wiąże się z szeregiem wyzwań strukturalnych, takich jak właściwa diagnoza sytuacji w terenie, planowanie najskuteczniejszych środków reagowania i wdrażanie ich za pomocą konkretnych działań.
Wszelkie racjonalne kształtowanie polityki musi opierać się na faktach. Pomiary i monitorowanie są zasadniczymi etapami działań, które pomagają dostrzec i ocenić stopień ubóstwa energetycznego oraz opracować skuteczną, opartą na dowodach politykę służącą zwalczaniu tej formy ubóstwa. Ubóstwo energetyczne stwarza wielowymiarowe wyzwania ze względu na swój nierzucający się w oczy charakter – dotyczy ono bowiem głównie gospodarstw domowych – i swoją złożoność, na co wpływają również takie czynniki jak położenie geograficzne i pora roku. Dlatego eksperci nie osiągnęli jeszcze porozumienia w kwestii ustalenia odpowiednich wskaźników do pomiaru ubóstwa energetycznego.
Centrum Doradztwa ds. Ubóstwa Energetycznego
Centrum Doradztwa ds. Ubóstwa Energetycznego to najważniejsza unijna inicjatywa w tej dziedzinie. Stanowi ono sieć współpracy złożonej z przedstawicieli zainteresowanych podmiotów, której celem jest wyeliminowanie ubóstwa energetycznego i przyspieszenie sprawiedliwej transformacji energetycznej europejskich samorządów lokalnych. Stosując podejście oddolne, centrum pomaga w uwzględnianiu perspektywy ubóstwa energetycznego w miejskim planowaniu przestrzennym i energetycznym oraz promuje lokalne działania wspierane w ramach polityki krajowej.
W ramach kontynuacji prac prowadzonych wcześniej przez Obserwatorium Ubóstwa Energetycznego centrum wykorzystuje swoją operacyjną i praktyczną wiedzę fachową, opracowując lokalne plany w dziedzinie energii i klimatu w celu zapewnienia sprawiedliwej transformacji energetycznej. W ramach współpracy z sygnatariuszami Porozumienia Burmistrzów, którzy zobowiązali się do podjęcia działań w sprawie ubóstwa energetycznego, centrum aktywnie wspiera podjęte przez nich zobowiązanie do zapewnienia przystępnej cenowo, bezpiecznej i zrównoważonej energii we wszystkich gminach objętych porozumieniem.
Centrum Doradztwa ds. Ubóstwa Energetycznego zapewnia szereg zasobów, które mogą pomóc zainteresowanym stronom we wdrażaniu konkretnych działań mających na celu zwalczanie ubóstwa energetycznego. Są to:
- sprawozdania, przewodniki oraz zestawy narzędzi do kształtowania polityki;
- opracowany przez centrum atlas, czyli interaktywna baza danych online zawierająca przykłady projektów lokalnych i międzynarodowych oraz metod zwalczania ubóstwa energetycznego na całym świecie;
- kursy online na temat ubóstwa energetycznego i budowania zdolności w zakresie jego zwalczania;
- bezpośrednia pomoc techniczna dla samorządów lokalnych w zwalczaniu ubóstwa energetycznego.
Wszelkie pytania związane z ubóstwem energetycznym lub prośby o pomoc można przesyłać do zespołu pomocy centrum na adres info
energypoverty [dot] eu (info[at]energypoverty[dot]eu).
Podobne strony
Informacje szczegółowe
- Data publikacji
- 16 lutego 2022
- Autor
- Dyrekcja Generalna ds. Energii
- Miejsce
- Bruksela