W obliczu rekordowo wysokich cen energii oraz wojny Rosji przeciwko Ukrainie, która powoduje niepewność na rynku, kraje UE podejmują działania w celu poprawy sytuacji obywateli i przedsiębiorstw. Wsparcie finansowe dla najbardziej dotkniętych osób i obywateli może przynieść krótkoterminowe korzyści, ale aby uzyskać trwałe efekty, mechanizmy wsparcia muszą być wzmocnione środkami ograniczającymi popyt i zwiększającymi efektywność. Lepsze zarządzanie stroną popytową poprzez bardziej świadome i „inteligentne” korzystanie z energii również przyczynia się do ograniczenia zużycia energii i obniżenia rachunków.
UE posiada zestaw instrumentów wspierających efektywne wykorzystanie energii, obejmujący zarówno urządzenia, z których korzystamy, jak i budynki, w których mieszkamy i pracujemy. Efektywność energetyczna, najogólniej definiowana jako „wykorzystanie mniejszej ilości energii do wykonania tego samego zadania lub uzyskania tego samego rezultatu”, jest kluczowym elementem polityki energetycznej UE. Szczególnie w obecnej sytuacji na arenie geopolitycznej i na rynku energii środki strukturalne w zakresie efektywności energetycznej są jednym z najłatwiejszych i najbardziej opłacalnych sposobów na trwałe zmniejszenie całkowitego zużycia energii w UE, zwiększenie jej bezpieczeństwa energetycznego i obniżenie emisyjności jej systemu energetycznego.
Skoordynowane starania na szczeblu lokalnym, krajowym i unijnym oraz aktywny udział obywateli to czynniki równie ważne do zapewnienia szybkiego i skutecznego wdrożenia środków w zakresie efektywności energetycznej. Często są one połączone z działaniami na rzecz oszczędności energii, co pozwala zmaksymalizować ich korzystny wpływ.
Ramy efektywności energetycznej
W ciągu ostatnich dwudziestu lat UE opracowała obszerne ramy prawne, w których określono wymogi dotyczące efektywności energetycznej w wielu sektorach za pomocą dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej, dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, dyrektywy w sprawie ekoprojektu i rozporządzenia w sprawie etykietowania energetycznego, a także powiązanych przepisów prawa wtórnego. Zgodnie z dyrektywą w sprawie efektywności energetycznej państwa UE muszą wprowadzić środki służące osiągnięciu krajowych celów w zakresie efektywności energetycznej, które przyczyniają się do realizacji ogólnego celu UE w zakresie efektywności energetycznej (obecnie ustalonego na poziomie 32,5 proc. do 2030 r.).
W 2021 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej w celu dostosowania jej do nowych ambitnych celów klimatycznych UE polegających na redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 1990 r. i osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 r. Wniosek obejmuje zwiększony cel w zakresie efektywności energetycznej wynoszący 9 proc. do 2030 r. (w porównaniu ze scenariuszem odniesienia na 2020 r.), który został następnie zwiększony do 13 proc. w planie REPowerEU opublikowanym w maju 2022 r. Podkreślono w nim również rolę zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim” w przechodzeniu od tradycyjnego modelu wytwarzania i zużycia energii opartego na paliwach kopalnych w kierunku bardziej elastycznego systemu włączającego odnawialne technologie i skupiającego się na aktywnie zaangażowanych konsumentach energii.
Zwiększenie efektywności energetycznej budynków
Budynki odpowiadają za około 40 proc. całkowitego zużycia energii w UE i 36 proc. bezpośrednich i pośrednich emisji gazów cieplarnianych związanych z energią. Zajęcie się kwestią efektywności energetycznej i wprowadzenie energii odnawialnej w budynkach nie tylko spowoduje poprawę ich efektywności energetycznej, ale może również przyczynić się do rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego i zmniejszenia kosztów energii ponoszonych przez mieszkańców i najemców (według danych Eurostatu samo ogrzewanie stanowiło 62,8 proc. końcowego zużycia energii w gospodarstwach domowych w UE w 2020 r.).
W dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, która weszła w życie w 2010 r., ustanowiono obowiązkowe normy efektywności energetycznej dotyczące wszystkich nowych budynków oraz ważniejszych renowacji w budynkach istniejących. Po wprowadzeniu przepisów dotyczących charakterystyki energetycznej budynków w krajowych kodeksach budowlanych budynki w UE zużywają obecnie tylko o połowę mniej energii niż typowe budynki z lat 80. XX wieku. W 2021 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie zmiany dyrektywy, aby osiągnąć cele w zakresie efektywności energetycznej i dekarbonizacji na lata 2030 i 2050. Wniosek obejmuje środki mające na celu dalszą modernizację zasobów budowlanych UE i zwiększenie tempa renowacji, w szczególności w przypadku budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej, a także wymóg, aby wszystkie nowe budynki (od 1 stycznia 2030 r.) były budynkami zeroemisyjnymi o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej i bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię, która musi być w pełni pokrywana przez energię ze źródeł odnawialnych.
Wniosek dotyczący zmienionej dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków obejmuje obowiązki w zakresie energii słonecznej w budynkach, wprowadzone w ramach planu REPowerEU przyjętego w maju 2022 r. W związku z tym przy projektowaniu nowych budynków optymalizowany będzie ich potencjał wytwarzania energii słonecznej, a instalacje słoneczne zostaną umieszczone na nowych i istniejących budynkach komercyjnych i publicznych powyżej określonej wielkości do 2027 r., a następnie na wszystkich nowych budynkach mieszkalnych do 2029 r. Strategia UE na rzecz energii słonecznej, a w szczególności Europejska inicjatywa na rzecz dachowych paneli słonecznych, również przyczyni się do poprawy charakterystyki energetycznej zasobów budowlanych w UE.
Efektywność energetyczna w przemyśle
Krajowe i unijne strategie polityczne na rzecz efektywności energetycznej oraz rozwój technologiczny przyczyniły się do znacznego zmniejszenia zużycia energii w przemyśle UE (w 2019 r. zużycie energii w przemyśle UE było o około 13 proc. niższe niż w 2000 r.). Środki w zakresie efektywności energetycznej nadal mają zasadnicze znaczenie dla dalszego wspierania starań na rzecz obniżenia emisyjności i zmniejszenia zużycia energii, zwłaszcza w sektorach energochłonnych, takich jak hutnictwo żelaza i stali, sektor rafineryjny oraz przemysł cementowy i petrochemiczny.
Audyty energetyczne są ważnym narzędziem dla firm pozwalającym na ograniczenie zużycia energii. Dzięki uzyskaniu szczegółowej analizy zużycia energii oraz zaleceniom dotyczącym sposobów zmniejszenia tego zużycia firmy mogą zainwestować w opłacalne środki, których okres zwrotu jest często krótszy niż 3 lata.
Wspieranie energooszczędnych produktów i systemów dla obywateli i przedsiębiorstw
Głównie dzięki unijnym przepisom dotyczącym ekoprojektu i etykietowania energetycznego udało się zwiększyć liczbę energooszczędnych produktów na rynku UE. Przepisy te przyczyniły się również w znacznym stopniu do zmniejszenia zapotrzebowania UE na energię i jednocześnie do obniżenia kosztów ponoszonych przez konsumentów. Szacuje się, że przepisy te przyniosą oszczędności energii na poziomie około 230 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej do 2030 r. oraz średnie oszczędności dla konsumentów na poziomie do 285 euro rocznie na rachunkach za energię w gospodarstwach domowych.
W szczególności unijna etykieta energetyczna stała się punktem odniesienia, który pomaga konsumentom wybierać najbardziej energooszczędne produkty. Jest ona rozpoznawana przez 93 proc. konsumentów i ma wpływ na 79 proc. ich decyzji przy zakupie produktów energooszczędnych.
Producenci muszą zarejestrować wszystkie produkty objęte przepisami dotyczącymi etykietowania energetycznego w europejskim rejestrze produktów do celów etykietowania energetycznego (EPREL). Obywatele, przedsiębiorstwa i organy publiczne mogą korzystać z EPREL w celu uzyskania informacji i porównania efektywności energetycznej i innych szczegółów dotyczących szerokiej grupy produktów.
Udostępnienie środków finansowych i budowanie potencjału
Inwestycje w efektywność energetyczną dotyczące budynków, przemysłu, układów kogeneracyjnych i oświetlenia mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia celów UE w zakresie klimatu i energii. W wieloletnich ramach finansowych Komisji na lata 2021–2027 oraz w ramach instrumentu NextGenerationEU inwestycje w efektywność energetyczną w UE będą bezpośrednio współfinansowane za pośrednictwem 3 różnych funduszy: Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Wytrzymałości, funduszy polityki spójności oraz funduszu modernizacyjnego. W ramach krajowych planów odbudowy i zwiększania wytrzymałości na finansowanie działań na rzecz efektywności energetycznej i renowacji budynków przeznaczono już ponad 67 mld euro.
We współpracy z państwami UE Komisja nadal wspiera prace Grupy Instytucji Finansowych ds. Efektywności Energetycznej (EEFIG) i bada dodatkowe możliwości uruchomienia dodatkowych inwestycji prywatnych w celu wsparcia projektów w zakresie efektywności energetycznej. Kolejnym zasadniczym czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu inwestycji w efektywność energetyczną jest budowanie zdolności zainteresowanych stron w całym łańcuchu wartości. Unijne programy finansowania, takie jak „Horyzont Europa”, będą nadal zapewniać środki finansowe i wsparcie dla projektów w zakresie badań naukowych i innowacji w celu promowania konkurencyjności przemysłu i optymalizacji inwestycji w kluczowych obszarach związanych z energetyką.
Oszczędność energii
Oszczędzanie energii pozwala obniżać rachunki i zmniejsza narażenie na braki w dostawach. Dzięki zużywaniu mniejszej ilości energii łatwiej jest również spełniać wymogi dotyczące magazynowania i zmniejsza się zależność UE od paliw kopalnych, dzięki czemu poprawia się bezpieczeństwo dostaw. W połączeniu ze środkami w zakresie efektywności energetycznej, oszczędności energii uzyskane dzięki zmianom zachowań mogą przyczynić się do zmniejszenia w krótkim czasie zapotrzebowania UE na gaz i ropę naftową o odpowiednio około 13 mld metrów sześciennych i około 16 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej.
We współpracy z krajami UE i organizacjami międzynarodowymi Komisja pomaga promować najbardziej efektywne działania i środki w zakresie energii elektrycznej, aby pomóc obywatelom i przedsiębiorstwom oszczędzać energię. Poza opublikowanym w październiku 2021 r. „Zestawem działań i środków wsparcia” Komisja opublikowała w maju 2022 r. plan „Oszczędność energii w UE” będący częścią planu REPowerEU. Zawiera on wykaz średnio- i długoterminowych środków w zakresie efektywności energetycznej w kluczowych sektorach, takich jak gospodarstwa domowe, usługi, transport i mobilność, które to środki kraje UE mogą wprowadzić w celu zwiększenia oszczędności energii.
W ramach wspierania tych działań we wspólnej kampanii Komisji i Międzynarodowa Agencja Energetyczna zatytułowanej „Odegraj swoją rolę” przedstawiono kilka kluczowych kroków, jakie osoby prywatne i przedsiębiorstwa mogą podjąć, aby zmniejszyć zużycie energii. Niedawno Komisja przedstawiła również wniosek dotyczący nowych przepisów, które mają pomóc konsumentom i przedsiębiorstwom w obniżeniu rachunków za energię. Zaproponowano w nim między innymi, aby wszystkie kraje UE zmniejszyły swoje ogólne zapotrzebowanie na energię elektryczną o 10 proc. do końca marca 2023 r., w szczególności w godzinach szczytu, kiedy cena jest najwyższa. Zwiększenie efektywności energetycznej będzie miało kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tych celów.
Podobne strony
Informacje szczegółowe
- Data publikacji
- 11 października 2022
- Autor
- Dyrekcja Generalna ds. Energii
- Miejsce
- Bruksela