EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 20.7.2021

SWD(2021) 702 final

WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE

Verslag over de rechtsstaat 2021


Landenhoofdstuk over België

bij het document

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Verslag over de rechtsstaat 2021


Situatie op het gebied van de rechtsstaat in de Europese Unie

{COM(2021) 700 final} - {SWD(2021) 701 final} - {SWD(2021) 703 final} - {SWD(2021) 704 final} - {SWD(2021) 705 final} - {SWD(2021) 706 final} - {SWD(2021) 707 final} - {SWD(2021) 708 final} - {SWD(2021) 709 final} - {SWD(2021) 710 final} - {SWD(2021) 711 final} - {SWD(2021) 712 final} - {SWD(2021) 713 final} - {SWD(2021) 714 final} - {SWD(2021) 715 final} - {SWD(2021) 716 final} - {SWD(2021) 717 final} - {SWD(2021) 718 final} - {SWD(2021) 719 final} - {SWD(2021) 720 final} - {SWD(2021) 721 final} - {SWD(2021) 722 final} - {SWD(2021) 723 final} - {SWD(2021) 724 final} - {SWD(2021) 725 final} - {SWD(2021) 726 final} - {SWD(2021) 727 final}

I.Justitieel stelsel

Het justitieel stelsel bestaat uit 13 rechtbanken van eerste aanleg met algemene bevoegdheden 1 , een aantal gespecialiseerde rechtbanken van eerste aanleg 2 , 5 hoven van beroep en een Hof van Cassatie. De afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State 3 treedt op als hoogste bestuursrechter. Een niet-permanent hof van assisen behandelt de ernstigste strafzaken 4 . Het Grondwettelijk Hof is bevoegd om de grondwettigheid van de wetgeving te toetsen. De meeste bevoegdheden op het gebied van justitie zijn federaal 5 . De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en het openbaar ministerie is vastgelegd in de grondwet 6 . Een onafhankelijke Hoge Raad voor de Justitie 7 is belast met de aanwerving van magistraten en moet de kwaliteit van justitie bevorderen aan de hand van controlemechanismen, zoals audits, en hetzij op verzoek hetzij op eigen initiatief aan de regering en het parlement verstrekte adviezen over aangelegenheden in verband met justitie. Kandidaat-magistraten worden door de Hoge Raad geselecteerd en door de regering voor het leven benoemd 8 op voorstel van de minister van Justitie 9 . Het College van de hoven en rechtbanken bestaat uit voorzitters van rechtbanken die rechtstreeks door hun gelijken verkozen zijn, en is verantwoordelijk voor de algemene werking van de rechtbanken. De Orde van Vlaamse Balies en de Orde van Franstalige en Duitstalige balies vertegenwoordigen de advocaten uit de verschillende landsgedeelten. België neemt deel aan het Europees Openbaar Ministerie (EOM).

Onafhankelijkheid

Het niveau van onafhankelijkheid van de rechterlijke macht wordt door de brede bevolking als hoog en door het bedrijfsleven als gemiddeld gepercipieerd. In totaal is 66 % van de brede bevolking en 58 % van de bedrijven in 2021 van mening dat de onafhankelijkheid van de rechtbanken en rechters ofwel “zeer goed”, ofwel “vrij goed” is 10 . De perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is sinds 2016 vrij consistent: het percentage is van 2016 tot 2019 gestegen 11 , vervolgens licht gedaald voor het bedrijfsleven 12 en licht toegenomen voor de brede bevolking 13 .

De hervorming van het selectieproces voor plaatsvervangende rechters is voltooid 14 en het ethische kader voor alle leden van de rechterlijke macht is verder verbeterd. Naar aanleiding van de bezorgdheid van de Raad van Europa over het stelsel van plaatsvervangende rechters 15 is het Gerechtelijk Wetboek bij de wet van 23 maart 2019 gewijzigd om de kwaliteit van het selectieproces en het toepasselijke integriteitskader te verbeteren 16 . De hervorming heeft tot doel de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te versterken door het selectieproces te verbeteren en het integriteitskader voor plaatsvervangende rechters te versterken 17 . Na de inwerkingtreding van de wet in januari 2020 zijn in 2020 twee examensessies voor kandidaat-plaatsvervangende rechters gehouden. Ongeveer een derde van de kandidaten slaagde 18 . Voorts voorziet de wet in de toepassing van de algemene ethische beginselen op alle categorieën leden van de rechterlijke macht, alsook in opleidingen op het gebied van ethiek voor zowel gewone als lekenrechters 19 .

Recente incidenten hebben aanleiding gegeven tot kritiek met betrekking tot de eerbiediging van het vertrouwelijk overleg met een advocaat. Naar aanleiding van in mei 2021 bekendgemaakte informatie over vermeende video-opnames van overleg tussen verdachten en hun advocaten in een politiebureau diende de Orde van Vlaamse Balies een officiële klacht in bij het Comité P 20 . Ook de Orde van Franstalige en Duitstalige balies reageerde publiekelijk en benadrukte het belang van het vertrouwelijk overleg met een advocaat voor de rechtsstaat. Er loopt een strafrechtelijk onderzoek om vast te stellen wie van deze technische mogelijkheid op de hoogte was en of ervan gebruik is gemaakt om vertrouwelijke gesprekken tussen verdachten en hun advocaten op te nemen.

Kwaliteit

Er is beperkte vooruitgang geboekt met de digitalisering van justitie, maar voor de komende jaren zijn ambitieuze initiatieven gepland. Gezien de verdere behoeften op het gebied van de digitalisering van justitie heeft de regering ambitieuze initiatieven gepland, die in 2025 voltooid moeten zijn 21 . Het gaat onder meer om de oprichting van één online justitieportaal voor burgers en bedrijven, het opzetten van één enkel dossierbeheersysteem voor alle rechtbanken, maatregelen om het gemakkelijker te maken zaken digitaal bij een rechtbank aan te brengen en dossiers digitaal te raadplegen, de bekendmaking van de meeste jurisprudentie online en het mogelijk maken van een op gegevens gebaseerd middelenbeheer voor justitie. De verwezenlijking van deze plannen zou een grote stap voorwaarts zijn op het gebied van de digitalisering van de burgerlijke en correctionele rechtbanken. Deze initiatieven laten de administratieve rechtspleging echter buiten beschouwing. Dit neemt niet weg dat de partijen processtukken bij de Vlaamse administratieve rechtbanken inmiddels elektronisch kunnen indienen.

Het proces om tot een autonoom middelenbeheer door de rechterlijke macht te komen, wordt voortgezet 22 . Het College van de hoven en rechtbanken en het College van procureurs-generaal blijven zich inspannen voor de – reeds jaren aanslepende – overdracht van het middelenbeheer naar de rechterlijke macht. In 2022 en 2023 moet een instrument voor het meten van de werklast worden opgezet. Dat moet ervoor zorgen dat de middelen optimaal over de rechtbanken worden verdeeld 23 . De bedoeling is de rechterlijke macht in 2024 autonoom bevoegd te maken op het gebied van middelenbeheer. De regering heeft hoger beroep ingesteld tegen het vonnis van de Franstalige rechtbank van eerste aanleg van Brussel van 13 maart 2020 24 , waarin de staat wordt veroordeeld omdat hij de rechterlijke macht niet de bij wet vereiste personele middelen ter beschikking stelt. Hoewel het beroep zonder schorsende werking aanhangig is, heeft de regering nog niet alle maatregelen uitgevoerd om volledig aan het vonnis te voldoen 25 . De Hoge Raad voor de Justitie beraadt zich nog steeds over de vraag hoe een loopbaan bij de rechterlijke macht aantrekkelijker kan worden gemaakt – met als doel na de zomer van 2021 te starten met concrete projecten. Voorts is voor de komende jaren een verhoging van de financiële middelen voor justitie gepland. Deze initiatieven moeten de situatie op het gebied van personele en financiële middelen bij justitie verbeteren.

De Hoge Raad voor de Justitie heeft aanbevelingen gedaan in verband met gerechtelijke onderzoeken inzake rechtshandhavingsautoriteiten. De Hoge Raad heeft op 28 oktober 2020 het verslag aangenomen over zijn bijzonder onderzoek betreffende het lopende gerechtelijke onderzoek naar aanleiding van het overlijden van Jozef Chovanec 26 . De Hoge Raad heeft aanbevolen de communicatie tussen de verschillende bij een onderzoek betrokken justitiële autoriteiten te verbeteren, het protocol voor gerechtelijke onderzoeken na geweld tegen of door de politie te verbeteren en een mechanisme in te stellen voor een regelmatige en grondige follow-up van dergelijke zaken, zowel wat de feiten als wat de onderzoekshandelingen betreft. De Hoge Raad heeft zijn aanbevelingen voorgelegd aan de minister van Justitie, die het openbaar ministerie heeft verzocht de aanbevelingen zorgvuldig in overweging te nemen 27 . De Hoge Raad is voornemens nog een onderzoek in te stellen zodra het op 27 februari 2018 28 ingeleide gerechtelijke onderzoek is afgerond 29 . De Hoge Raad zal ook toezien op de follow-up van zijn aanbevelingen.

Verschillende initiatieven hebben tot doel de kwaliteit van justitie verder te verbeteren. Naar aanleiding van een aanbeveling van de GRECO om periodieke algemene verslaglegging over de werking van de rechtbanken en de diensten van het openbaar ministerie in te voeren 30 , heeft een door de Hoge Raad voor de Justitie opgerichte werkgroep nu de laatste hand gelegd aan standaardformulieren voor jaarlijkse verslaglegging in dit verband 31 . Voorts zijn er initiatieven om de kwaliteit van justitie te verbeteren, zoals de hervorming van de klachtenprocedure met betrekking tot de werking van justitie en het initiatief voor helder taalgebruik in rechterlijke beslissingen 32 . Wat de toegang tot de rechter betreft, is het positief dat de inkomensdrempel voor de toekenning van rechtsbijstand op 1 september 2020 is verhoogd tot 1 226 EUR per maand. Dit bedrag zal geleidelijk worden opgetrokken, tot 1 526 EUR per maand op 1 september 2023.

Er zijn maatregelen genomen om de werking van justitie tijdens de COVID-19-pandemie te waarborgen. Tijdens de pandemie zijn hiertoe verschillende wetten aangenomen. Zo werd op grond van de wet van 20 mei 2020 tijdelijk toestemming verleend om documenten voor het inleiden van een gerechtelijke procedure digitaal te verzenden. Voorts heeft het College van de hoven en rechtbanken bindende instructies vastgesteld om ervoor te zorgen dat de gerechtsgebouwen open bleven en dat de zittingen in de rechtszaal of virtueel konden plaatsvinden 33 . Zaken werden ook schriftelijk behandeld, wanneer de partijen hiermee instemden.

Efficiëntie

Door het aanhoudende gebrek aan gegevens is het onmogelijk een volledig beeld te krijgen van de efficiëntie van justitie 34 . Er zijn nog steeds grote lacunes in de gegevens over de duur van gerechtelijke procedures 35 . Hierdoor kan de efficiëntie van justitie niet volledig in beeld worden gebracht 36 . Uit de beperkte beschikbare gegevens blijkt dat het hoge percentage afgehandelde zaken in eerste aanleg is gedaald tot ongeveer 100 % voor burgerlijke en handelszaken in 2019. Het percentage afgehandelde bestuursrechtelijke zaken in eerste aanleg ligt nog steeds boven de 100 %, hoewel de procedures nog altijd lang duren 37 . Belanghebbenden melden ook bijzonder lange vertragingen in bepaalde rechtbanken, zoals het Hof van beroep van Brussel 38 . België staat nog steeds onder verscherpt toezicht van het Comité van Ministers van de Raad van Europa vanwege de buitensporig lange rechtsgang in burgerlijke zaken in eerste aanleg 39 . Wat bestuursrechtelijke zaken betreft, heeft de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State te kampen met een aanzienlijke achterstand, die nog is verergerd door de COVID-19-pandemie 40 . Bovendien neemt de gemiddelde duur van de procedures toe en zal de achterstand waarschijnlijk verder oplopen doordat het afhandelingspercentage minder dan 100 % bedraagt 41 .

II.Corruptiebestrijding

Verschillende instanties zijn bevoegd om corruptie op te sporen en te vervolgen. De Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie (CDBC) is als gespecialiseerde dienst binnen de federale politie bevoegd voor de opsporing van corruptie en de verlening van ondersteuning bij de opsporing van corruptie. Het Comité P is als externe onafhankelijke toezichthouder op de politiediensten verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van de integriteitsregels. Daarnaast spelen verscheidene nationale overheidsinstanties (onder meer het Rekenhof, het interfederaal Korps van de Inspectie van Financiën en de Federale Overheidsdienst Beleid en Ondersteuning) een sleutelrol bij de bestrijding van corruptie en de bevordering van ethiek en integriteit. Het Rekenhof oefent externe controle uit op de budgettaire, boekhoudkundige en financiële verrichtingen van de federale overheid. Het interfederaal Korps van de Inspectie van Financiën is een overheidsdienst die controletaken uitvoert in verband met de wettelijkheid, de regelmatigheid, de budgettaire haalbaarheid en de opportuniteit van de overheidsuitgaven. Het Bureau voor Ambtelijke Ethiek en Deontologie werd omgevormd tot de Cel Integriteit en cultuur. Dit voorheen onafhankelijke orgaan is nu geïntegreerd in de structuur van de Federale Overheidsdienst Beleid en Ondersteuning (FOD BOSA), waar het regels inzake integriteit blijft ontwikkelen en de federale overheidsdiensten helpt bij het invoeren van integriteitsmaatregelen 42 .

Deskundigen en bedrijfsleiders percipiëren het niveau van corruptie in de overheidssector nog steeds als relatief laag. In de corruptieperceptie-index 2020 van Transparency International scoort België 76/100, waarmee het op de vijfde plaats komt in de Europese Unie en op de vijftiende plaats wereldwijd 43 . Deze perceptie is de afgelopen vijf jaar 44 relatief stabiel 45 gebleven.

Op federaal niveau bestaan er verschillende netwerken en samenwerkingsplatforms voor corruptiebestrijding. Het ministerie van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de uitwisseling met internationale corruptiebestrijdingsinstanties in het kader van een platform waar de kabinetten van de ministers worden uitgenodigd. Bovendien heeft het ministerie van Justitie onlangs een nieuw informeel platform opgericht, dat van plan is tot drie keer per jaar bijeen te komen om de corruptiebestrijdingsmaatregelen te coördineren en te reageren op internationale aanbevelingen. De nationale autoriteiten hebben zich bereid verklaard om de synergieën tussen de twee platforms verder te ontwikkelen 46 . Dit vormt een aanvulling op het reeds bestaande integriteitsnetwerk van de federale overheid, dat zorgt voor coördinatie tussen de integriteitsfunctionarissen die in de overheidsdiensten zijn aangesteld. Dit netwerk moet de samenwerking tussen de integriteitscoördinatoren ondersteunen en fungeren als platform voor de uitwisseling van ervaringen en goede praktijken 47 . Daarnaast heeft het Netwerk Vertrouwenspersonen Integriteit 48 tot doel de samenwerking te bevorderen tussen de zogenaamde “vertrouwenspersonen integriteit”, die zijn aangewezen om bescherming en ondersteuning te bieden aan ambtenaren die melding maken van een vermeende integriteitsschending bij de federale overheid 49 .

Tekortkomingen in de verjaringstermijn voor onderzoeken naar buitenlandse omkopingszaken zijn niet verholpen. In de strijd tegen buitenlandse omkoping heeft België volgens de meest recente aanbevelingen van de OESO de kwestie van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen aangepakt, maar zijn er tekortkomingen vastgesteld met betrekking tot de verjaringstermijn voor uitgebreide en diepgaande onderzoeken en vervolgingen bij buitenlandse omkopingszaken 50 . Er bestaat een mechanisme voor het melden van vermeende gevallen van buitenlandse omkoping, maar in 2020 zijn er, zoals de nationale autoriteiten hebben bevestigd, geen meldingen in het systeem ingevoerd 51 .

Het Comité P en de Algemene Inspectie houden toezicht op de integriteit van de politie. De politie beschikt over een eigen meldingssysteem, terwijl het Comité P en de Algemene Inspectie bevoegd zijn voor het interne onderzoek naar mogelijke schendingen van de regels op het gebied van ethiek en integriteit. In 2020 werden zes meldingen in het systeem ingevoerd: drie werden er afgewezen en voor de overige drie is er een formeel onderzoek ingeleid 52 . Op 6 november 2020 kondigde het ministerie van Binnenlandse Zaken het voornemen aan om nieuwe wetgeving inzake de melding van integriteitsschendingen voor te stellen 53 .

Er zijn maatregelen gepland op het gebied van de preventie van belangenconflicten voor ministers en hun adviseurs. Federale ambtenaren moeten zich houden aan de Deontologische Code voor de openbare mandatarissen, die in juli 2018 is vastgesteld. Ministers en de leden van hun kabinetten vallen echter nog steeds buiten het toepassingsgebied van deze regels. De Groep van Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO) was van oordeel dat de aanbevelingen in dit verband nog niet volledig zijn uitgevoerd 54 . Alleen de hoofden en adjunct-hoofden van de kabinetten vallen onder de Deontologische Code voor de openbare mandatarissen 55 . De integriteitsregels voor kabinetsleden zijn nog steeds zwak en er is geen procedure om hun integriteit te controleren 56 . In dit verband onderstreepte de GRECO ook dat er meer transparantie moet komen in de regels voor de aanwerving van kabinetsleden 57 .

Er zijn nog steeds tekortkomingen met betrekking tot de vermogensaangifte. De tekortkomingen die in het verslag over de rechtsstaat 2020 58 zijn vastgesteld op het gebied van de vermogensaangifte bestaan nog steeds, aangezien het Rekenhof de aangifte ontvangt in een verzegelde enveloppe en deze niet wordt bekendgemaakt of op juistheid wordt gecontroleerd. Alleen onderzoeksrechters hebben in het kader van strafrechtelijke onderzoeken toegang tot de aangiften 59 .

Er bestaan integriteitsregels voor parlementsleden, maar de tekortkomingen met betrekking tot de regels inzake geschenken en gratificaties zijn niet verholpen. De leden van het parlement moeten de Deontologische Code van het parlement in acht nemen 60 , maar niet alle door de GRECO vastgestelde tekortkomingen 61 zijn verholpen. Dit is met name het geval voor gratificaties en geschenken die parlementsleden ontvangen, aangezien hiervoor geen alomvattende regels zijn vastgesteld.

De lobbyregels voor de parlementsleden en de regels voor contacten tussen lobbyisten en personen met een hoge functie in de uitvoerende macht vertonen nog steeds lacunes. Volgens de geldende regels 62 moeten lobbyisten bepaalde gedragsregels ondertekenen en naleven wanneer zij direct of indirect invloed willen uitoefenen op de beleidsvorming. De aanbeveling van de GRECO om regels vast te stellen voor contacten tussen parlementsleden en lobbyisten en voor de relatie tussen lobbyisten en bepaalde personen met een hoge functie in de uitvoerende macht is nog niet overgenomen 63 . Zoals vorig jaar is gemeld, zijn de regels inzake “draaideurpraktijken” voor parlementsleden en ambtenaren over het algemeen adequaat, maar zijn er nog steeds tekortkomingen met betrekking tot de regels in de gedragscode voor personen met een hoge functie in de uitvoerende macht. Er bestaan bijna geen regels voor ministers en de leden van hun kabinetten 64 .

Er is een wijziging van de regels voor de financiering van politieke partijen aangenomen om gevolg te geven aan internationale aanbevelingen over de kwestie van buitenlandse schenkers. Op 21 mei 2021 heeft de senaat een wijziging aangenomen van artikel 16 bis van de wet van 4 juli 1989 betreffende de financiering van politieke partijen 65 . De nieuwe bepaling regelt de kwestie van buitenlandse schenkers, zoals ook aanbevolen door de GRECO 66 .

Er bestaat nog geen alomvattende wetgeving inzake klokkenluiders. Volgens het regeerakkoord zullen in 2021 alomvattende regels ter bescherming van klokkenluiders worden aangenomen, waarin specifiek wordt verwezen naar de bescherming van ambtenaren die te goeder trouw laakbare feiten in hun administratie aan de kaak stellen 67 .

De corruptieonderzoeken hebben door de COVID-19-pandemie vertraging opgelopen. Volgens de autoriteiten heeft de pandemie negatieve gevolgen gehad voor de activiteiten van politie en de rechterlijke macht, onder meer in de strijd tegen corruptie. Noodgedwongen hebben de rechtshandhavingsautoriteiten hun werk van op afstand trachten te doen en hebben zij bepaalde onderzoeksmaatregelen, waarvoor de fysieke aanwezigheid van functionarissen ter plaatse nodig is, moeten uitstellen 68 . Voor complexe zaken is het onderzoeks- en vervolgingswerk echter als normaal verlopen.

III.Pluriformiteit en vrijheid van de media

België heeft drie taal- en cultuurgemeenschappen, elk met bevoegdheden die relevant zijn voor de mediapluriformiteit. Het rechtskader betreffende de mediapluriformiteit is gebaseerd op een reeks constitutionele waarborgen, onder meer inzake de pers en de vrijheid van meningsuiting. Er is wetgeving aangenomen om de herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten om te zetten. De onafhankelijke regulatoren voor de audiovisuele media bewaken de transparantie van de eigendom van de media 69 .

De onafhankelijkheid en de middelen van de mediaregulatoren zijn versterkt. Als gevolg van de omzetting van de herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten is de onafhankelijkheid van de regulator voor de audiovisuele media van de Vlaamse gemeenschap (VRM) 70 versterkt, met name door invoering van de eis dat een besluit om een lid van de kamer te vervangen of te ontslaan, naar behoren moet worden gemotiveerd en transparant dient te zijn. De VRM heeft twee extra medewerkers in dienst genomen voor extra taken die voortvloeien uit de richtlijn audiovisuele mediadiensten, en heeft nu in totaal 21 personeelsleden 71 . De onafhankelijkheid van de regulator voor de audiovisuele media van de Franstalige gemeenschap (CSA) 72 is naar aanleiding van de omzetting van de herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten eveneens versterkt door invoering van de eis dat ontslag van het hoofd van de CSA transparant moet worden gemotiveerd. De begroting van de regulator is ten opzichte van 2020 met bijna 9 % verhoogd, waardoor de CSA vier extra personeelsleden kon aanwerven en inmiddels dus 31 mensen in dienst heeft 73 . De regulator voor de audiovisuele media voor de Duitstalige gemeenschap 74 is geherstructureerd door de besluitvormende kamer te scheiden van de adviserende kamer, waaraan nieuwe leden zijn toegevoegd die onlinediensten en het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigen. Bovendien verdubbelde de begroting ten opzichte van 2020, waardoor de Medienrat nieuw personeel kon aanwerven en inmiddels een personeelsbestand van vier telt 75 . Volgens de Monitor voor de pluriformiteit van de media (MPM 2021) is het risico dat de onafhankelijkheid van de media-instanties is het gedrang komt, zeer klein 76 .

Er zijn robuuste zelfregulerende structuren voor de media opgezet en deze worden verbeterd. De Conseil de déontologie journalistique 77 en de Raad voor de Journalistiek 78 hebben gemeld dat het publiek steeds meer belang stelt in de juistheid van de media-inhoud en dat er weinig klachten zijn over de berichtgeving in de media over de COVID-19-pandemie. De Conseil de déontologie journalistique overweegt een versnelde behandeling van klachten tegen onderzoeksjournalisten om zelfcensuur – een frequent voorkomend neveneffect van lange behandeltermijnen – te voorkomen 79 . Volgens de Conseil de déontologie journalistique is een oplossing gevonden voor de in het verslag over de rechtsstaat 2020 vermelde onenigheid met de CSA over de jurisdictie van beide organen met betrekking tot de naleving van deontologische normen in het kader van audiovisuele mediadiensten, en voeren zij een algemene samenwerkingsregeling in 80 .

De transparantie van media-eigendom is grotendeels gewaarborgd. Om de transparantie van de eigendom van de media te waarborgen, zorgt de VRM voor een jaarlijks mediaconcentratieverslag en toegang tot eigendomsinformatie op zijn website, en houdt de CSA een website met het media-aanbod in de Franstalige gemeenschap bij. Volgens de Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021 hebben de Belgische mediaregulatoren echter weinig gegevens over de financiële of eigendomsstructuren van digitale nieuwsmedia 81 . Volgens belanghebbenden zijn er slechts enkele gevallen geweest waarin bepaalde onlinemedia, zoals satirische websites, om veiligheidsredenen een beroep doen op anonimiteit 82 . De nieuwsmediaconcentratie in België is hoog 83 .

De autoriteiten hebben mediaspecifieke maatregelen genomen om de gevolgen van de COVID-19-pandemie te verzachten. Als gevolg van de COVID-19-pandemie hebben de meeste audiovisuele en gedrukte media hun omzet zien dalen als gevolg van de afgenomen reclame-inkomsten. Een aantal kleinere mediakanalen maakt melding van problemen op het gebied van financiële liquiditeit. Freelancejournalisten zijn bijzonder hard getroffen 84 . Tegelijkertijd lijkt de belangstelling voor betrouwbare journalistiek te zijn toegenomen, wat bewijst dat het publiek belang stelt in objectieve en op feiten gebaseerde verslaggeving 85 . De maatregelen van de drie gemeenschappen omvatten onder meer openbare communicatiecampagnes, noodsteunfondsen voor de media, rechtstreekse steun aan freelancejournalisten en journalisten zonder inkomsten, uitstel van betaling van vergoedingen voor radio-omroepen en de start van projecten die gericht zijn op de duurzaamheid van de sector op langere termijn 86 . In de Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021 wordt benadrukt dat dergelijke maatregelen zijn uitgevoerd zonder afbreuk te doen aan het lage risico voor de politieke onafhankelijkheid van de media 87 .

Wat betreft de toegang tot informatie die in handen is van de overheid, is er ruimte voor verbetering. Volgens de Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021 zijn de systemen voor het verkrijgen van toegang tot informatie die in handen is van de overheid, nog steeds niet zo operationeel als nodig is om het recht op informatie adequaat te beschermen 88 . Belanghebbenden hebben gewezen op verschillende kwesties die specifiek terug te voeren zijn op de manier waarop de verslaggeving vanwege de COVID-19-pandemie moet plaatsvinden, zoals de opschorting van bepaalde openbare bijeenkomsten (zoals die van gemeenteraden) en de beperkte toegang tot rechtszittingen. Anderzijds zijn er voor de journalistiek, als essentiële activiteit, uitzonderingen vastgesteld op de lockdownregels en andere verplaatsingsbeperkingen 89 .

Er werd enige bezorgdheid geuit over online en juridische dreigementen ten aanzien van journalisten. Het platform van de Raad van Europa ter bevordering van de bescherming van de journalistiek en de veiligheid van journalisten heeft sinds oktober 2020 drie waarschuwingen voor België gepubliceerd in verband met online dreigementen ten aanzien van journalisten en een huiszoeking bij een journalist naar aanleiding van een opzienbarend verhaal over corruptie in verband met vaccins 90 . Volgens door de Vlaamse Vereniging van Journalisten verzamelde informatie over het gebruik van een speciaal meldpunt voor agressie tegen journalisten zijn online aanvallen vaak gericht tegen vrouwelijke journalisten en journalisten die tot een etnische minderheid behoren. Belanghebbenden hebben ook melding gemaakt van cyberstalking van journalisten 91 en, recent nog, van gevallen waarin werd gedreigd met juridische stappen en confiscatie door de politie van de perskaart van een journalist die een demonstratie aan het verslaan was 92 . Bijgevolg wordt in de Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021 het risico met betrekking tot de indicator inzake het beroep van journalist en de betrokken normen en bescherming als middelgroot beoordeeld 93 . De bezorgdheid over mogelijke beperkingen ten gevolge van de wet inzake geclassificeerde informatie 94 lijkt te zijn weggenomen, doordat de regering voor de vrijheid van informatie een uitzondering aan de ontwerpwet heeft toegevoegd 95 .

IV.Andere institutionele kwesties in verband met controles en waarborgen

België is een federale staat met aanzienlijke bevoegdheden voor de gemeenschappen en de gewesten. Op federaal niveau heeft België een parlementair tweekamerstelsel. Het parlement bestaat uit de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat. Zowel de regering als de leden van Kamer en Senaat kunnen wetgevingsinitiatieven nemen 96 . De afdeling Wetgeving van de Raad van State brengt advies uit over ontwerpwetgeving. Het Grondwettelijk Hof is bevoegd om de wetgevingsbesluiten van het federaal parlement en van de parlementen van de gemeenschappen en de gewesten te toetsen. Naast justitie spelen onafhankelijke autoriteiten een belangrijke rol op het gebied van controles en waarborgen.

De afdeling Wetgeving van de Raad van State staat nog steeds voor uitdagingen die de doeltreffende uitvoering van haar mandaat in de weg staan 97 . Het tekort aan met name budgettaire en personele middelen voor de afdeling Wetgeving blijft voor problemen zorgen. Door deze uitdagingen, in combinatie met het veelvuldige gebruik van procedures met kortere termijnen, is de Raad in sommige gevallen niet in staat advies over een ontwerpwet uit te brengen. Bovendien hebben de recente bezuinigingen het voor de afdeling Wetgeving nog moeilijker gemaakt haar mandaat, dat belangrijk is om de kwaliteit van de wetgeving te waarborgen, doeltreffend te vervullen.

Het Hof van beroep concludeerde dat de COVID-19-maatregelen een correcte wettelijke basis hadden, waardoor een vonnis in eerste aanleg werd vernietigd. In een bij de Franstalige rechtbank van eerste aanleg van Brussel aanhangig gemaakte zaak werd de regering gelast om binnen 30 dagen een wettelijke basis voor de COVID-19-maatregelen vast te stellen 98 , op straffe van een dwangsom van 5 000 EUR per dag vertraging. Slaagde zij daar niet in, dan zouden de maatregelen na deze termijn vervallen. De regering stelde hoger beroep tegen deze beschikking in bij het Hof van beroep van Brussel, dat in zijn arrest van 7 juni 2021 concludeerde dat de COVID-19-maatregelen een correcte wettelijke basis hebben. Het Hof van beroep was echter van oordeel dat moest worden gewacht op een uitspraak van het Grondwettelijk Hof over de vraag of de COVID-19-maatregelen met volledige inachtneming van de grondwet en de grondrechten zijn vastgesteld 99 .

Er is een “pandemiewet” aangenomen om te zorgen voor een nieuwe wettelijke basis voor noodmaatregelen in geval van een pandemie 100 . Nadat de minister van Binnenlandse Zaken op 13 maart 2020 de federale fase van het nationale noodplan had afgekondigd, werden bij ministerieel besluit COVID-19-maatregelen vastgesteld op grond van bestaande wetten 101 . Naar aanleiding van de toenemende kritiek dat de COVID-19-maatregelen vanwege hun impact op de grondrechten een stevigere wettelijke basis vereisten, bereidde de regering een “pandemiewet” voor, die na verschillende adviezen van de Raad van State 102 en van het Federaal Instituut voor de Bescherming en Bevordering van de Mensenrechten (FIRM) 103 op 15 juli 2021 werd aangenomen. De wet bepaalt dat de regering de noodtoestand bij koninklijk besluit kan afkondigen, en dat deze afkondiging binnen 15 dagen door het parlement moet worden bekrachtigd. Noodmaatregelen moeten bij koninklijk besluit worden vastgesteld, behalve in geval van “dreigend gevaar”. In dat geval kunnen de maatregelen bij ministerieel besluit worden vastgesteld.

Er zijn maatregelen genomen om de werking van het parlement tijdens de COVID-19-pandemie te waarborgen. Dankzij een wijziging van het Reglement van de Kamer van Volksvertegenwoordigers konden plenaire debatten en stemmingen worden gehouden als een meerderheid van de leden van de kamer persoonlijk of op afstand aanwezig was. Bovendien konden commissievergaderingen met behulp van videoconferenties virtueel plaatsvinden en konden de leden in de plenaire vergadering digitaal hun stem uitbrengen.

De regering zal een brede raadpleging van de burgers starten als input voor de beoogde nieuwe constitutionele hervorming. De regering is bezig met de voorbereiding van een nieuwe “staatshervorming” na de verkiezingen van 2024. Dit kan leiden tot wijzigingen in het regeringsvormingsproces na de verkiezingen 104 en in de procedure voor grondwetsherzieningen. De regering heeft aangekondigd dat een online dialoogplatform zal worden opgezet, waar burgers, het maatschappelijk middenveld, de academische wereld en de lokale overheden hun mening kunnen geven over de voorgenomen staatshervorming 105 . De raadpleging zou in september 2021 van start gaan en zes weken duren. Daarnaast heeft het federale parlement regels aangenomen met gedetailleerde bepalingen op grond waarvan indieners van een petitie die handtekeningen van meer dan 25 000 inwoners van België verzamelen, in de bevoegde commissie moeten worden gehoord 106 .

Het nieuwe Federaal Instituut voor de rechten van de mens is opgericht en is inmiddels operationeel 107 . Na de benoeming van de leden van de Raad van bestuur van het Federaal Instituut voor de Bescherming en Bevordering van de Mensenrechten (FIRM) in juli 2020 is het secretariaat van het FIRM begin 2021 met zijn werkzaamheden begonnen. Het mandaat van het FIRM omvat het uitbrengen – ook op eigen initiatief – van niet-bindende adviezen, aanbevelingen en verslagen ten behoeve van de nationale autoriteiten, alsook het bevorderen van de mensenrechten. Het Instituut is echter niet bevoegd om individuele klachten van burgers te behandelen 108 . De wet tot oprichting van het FIRM voorziet in de mogelijkheid om een samenwerkingsakkoord vast te stellen om de bevoegdheid van het Instituut, die momenteel beperkt is tot het federale niveau, uit te breiden tot het niet-federale niveau. Tegenover dit enigszins versnipperde landschap wat de bescherming van de mensenrechten betreft, staat dat het FIRM samenwerkt met andere organen die op dat gebied actief zijn 109 , ook op niet-federaal niveau.

Het maatschappelijk middenveld is betrokken bij bepaalde overheidsinitiatieven, zoals de ontwikkeling van een actieplan tegen racisme. België wordt geacht een open maatschappelijk middenveld 110 te hebben en de maatschappelijke organisaties worden uitgenodigd om deel te nemen aan bepaalde overheidsinitiatieven, zoals de voorbereiding van een nationaal actieplan tegen racisme 111 . Het actieplan zal gezamenlijk worden ontwikkeld door de overheidsinstanties en de “NAPAR-coalitie”, een groep van 60 maatschappelijke organisaties.

Bijlage I: lijst van bronnen in alfabetische volgorde*

* De lijst van bijdragen die in het kader van de raadpleging inzake het verslag over de rechtsstaat 2021 zijn ontvangen, is te vinden op: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report-targeted-stakeholder-consultation .

Regeerakkoord van de Belgische regering (2020): https://www.belgium.be/sites/default/files/Regeerakkoord_2020.pdf .

Belgische regering (2021), nationaal herstel- en veerkrachtplan.

België (Franstalige gemeenschap) (2021), input uit België (Franstalige gemeenschap) voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

Blueprint for Free Speech (2021), input voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

Hof van beroep van Brussel, arrest van 7 juni 2021.

CIVICUS, Monitor tracking civil space – België ( https://monitor.civicus.org/country/belgium/ ).

Centrum voor pluriformiteit van de media en mediavrijheid (2021), Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021.

Directoraat-generaal Communicatie (2020), speciale Eurobarometer 502: corruptie.

Directoraat-generaal Communicatie (2020), Flash Eurobarometer 482: “Businesses’ attitudes towards corruption in the EU” (houding van het bedrijfsleven ten aanzien van corruptie in de EU).

Europese Commissie (2020), verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België.

Europese Commissie (2021), EU-scorebord voor justitie.

Federaal instituut voor de bescherming en de bevordering van de rechten van de mens (2021), advies over het voorontwerp van wet betreffende de maatregelen van bestuurlijke politie tijdens een epidemische situatie, ( https://www.federaalinstituutmensenrechten.be/nl/documenten/FIRM-2021-advies-pandemiewet.pdf )..

Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ/AVBB) (2021), bijdrage voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

GRECO (2019), vijfde evaluatiecyclus – evaluatieverslag over het voorkomen van corruptie en het bevorderen van de integriteit binnen de centrale regeringen (hoge functies van de uitvoerende macht) en de politiediensten.

GRECO (2021), vierde evaluatiecyclus – evaluatieverslag over de preventie van corruptie ten aanzien van parlementsleden, rechters en procureurs in België.

Bijdrage van de Orde van Franstalige en Duitstalige balies (2021) voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

Transparency International (2021), corruptieperceptie-index 2020.

OESO (2018), Verdrag inzake de bestrijding van omkoping, aanvullende follow-up van het fase 3-verslag ( https://one.oecd.org/document/DAF/WGB(2018)31/en/pdf ).

Verlinden, A. (2020), beleidsverklaring van de minister van Binnenlandse zaken, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing. Brussel, Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 6 november 2020, DOC 55 1610/020, blz. 23-24 ( https://verlinden.belgium.be/sites/default/files/articles/Beleidsverklaring20201112.pdf ).

Bijlage II: landenbezoek aan België

De diensten van de Commissie hebben in april en mei 2021 virtueel vergaderd met:

·Centrale Dienst voor de Bestrijding van de Corruptie

·College van de hoven en rechtbanken

·Comité P

·Raad van State

·Federale Deontologische Commissie

·Federaal instituut voor de bescherming en de bevordering van de rechten van de mens

·Orde van Vlaamse Balies

·Vlaamse Regulator voor de Media

·Orde van Franstalige en Duitstalige balies

·Hoge Raad voor de Justitie

·Conseil Supérieur de l’Audiovisuel (CSA)

·Conseil de déontologie journalistique (CDJ)

·Liga voor Mensenrechten

·Ligue des Droits Humains

·Medienrat van de Duitstalige gemeenschap

·Ministerie van Binnenlandse Zaken

·Ministerie van Justitie

·Openbaar Ministerie

·Dienst van de Bestuursrechtscolleges

·Transparency International Belgium

·Cel Financiële informatieverwerking

·Cel Integriteit en cultuur

* De Commissie heeft ook een aantal horizontale bijeenkomsten met de volgende organisaties gehad:

·Amnesty International

·Center for Reproductive Rights

·CIVICUS

·Civil Liberties Union for Europe

·Civil Society Europe

·Conference of European Churches

·EuroCommerce

·European Center for Not-for-Profit Law

·European Centre for Press and Media Freedom

·European Civic Forum

·European Federation of Journalists

·European Partnership for Democracy

·European Youth Forum

·Front Line Defenders

·Human Rights House Foundation

·Human Rights Watch

·ILGA-Europe

·International Commission of Jurists

·International Federation for Human Rights

·International Planned Parenthood Federation European Network (IPPF EN)

·International Press Institute

·Netherlands Helsinki Committee

·Open Society European Policy Institute

·Philanthropy Advocacy

·Protection International

·Reporters without Borders

·Transparency International EU

(1)    Deze rechtbanken zijn ook bevoegd om hogere beroepen tegen bepaalde vonnissen van de vredegerechten en de politierechtbanken te behandelen.

(2)    Waaronder 162 vredegerechten, 15 politierechtbanken, 9 ondernemingsrechtbanken, 9 arbeidsrechtbanken en 5 administratieve rechtscolleges.

(3)    Daarnaast heeft de Raad van State een afdeling Wetgeving, die advies over wetgevings- en regelgevingsvoorstellen uitbrengt.

(4)    Dit hof bestaat uit drie magistraten en een jury van twaalf burgers.

(5)    Er bestaat een aantal gespecialiseerde Vlaamse administratieve rechtbanken.

(6)    Artikel 151 van de grondwet.

(7)    De Hoge Raad voor de Justitie bestaat uit 22 magistraten, 8 advocaten, 6 professoren van een universiteit of hogeschool en 8 leden uit het middenveld. De helft van de leden is Franstalig en de helft is Nederlandstalig.

(8)    Formeel door de koning.

(9)    De uitvoerende macht kan de benoeming van de door de Hoge Raad voor de Justitie voorgedragen kandidaat alleen op expliciete gronden weigeren (bijvoorbeeld vanwege onregelmatigheid of onwettigheid) en kan niet beslissen een andere kandidaat te benoemen. In plaats daarvan moet de uitvoerende macht het benoemingsdossier terugverwijzen naar de Hoge Raad en om een nieuw voorstel verzoeken. De beslissing van de uitvoerende macht om een kandidaat-rechter niet te benoemen, kan worden aangevochten voor de Raad van State, onder meer op grond van de onwettigheid van het voorstel van de Hoge Raad.

(10)    Figuren 47 en 49 van het EU-scorebord voor justitie 2021. De perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is als volgt gerangschikt: zeer laag (minder dan 30 % van de respondenten beoordeelt de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht als vrij goed en zeer goed); laag (30-39 %), gemiddeld (40-59 %), hoog (60-75 %), zeer hoog (meer dan 75 %).

(11)    Van 54 tot 64 %.

(12)    Van 64 % in 2019 naar 58 % in 2021.

(13)    Van 62 % in 2016 naar 66 % in 2021.

(14)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 2.

(15)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, blz. 32. Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 2.

(16)    Op grond van de nieuwe wet moeten de kandidaten slagen voor een examen om plaatsvervangend rechter te worden, en moeten plaatsvervangende rechters een verplichte opleiding volgen, met inbegrip van een module over ethiek. Daarnaast is het stelsel van plaatsvervangende procureurs bij deze wet afgeschaft.

(17)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tweede nalevingsverslag (gepubliceerd op 5 mei 2021): België, blz. 8. De GRECO was van oordeel dat haar aanbevelingen naar tevredenheid waren uitgevoerd.

(18)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tweede nalevingsverslag: België, blz. 8.

(19)    Zie ook de vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tweede nalevingsverslag: België, blz. 9-10. De GRECO is van oordeel dat haar aanbeveling ter zake naar tevredenheid is uitgevoerd. De Hoge Raad voor de Justitie verstrekt elke nieuwe rechter of procureur een exemplaar van de “Gids voor de magistraten – principes, waarden en kwaliteiten”.

(20)    Het Comité P is een externe onafhankelijke instantie die toezicht houdt op de politiediensten.

(21)    Belgisch herstel- en veerkrachtplan.

(22)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 4.

(23)    Informatie die het College van de hoven en rechtbanken heeft verstrekt in het kader van het landenbezoek aan België.

(24)    Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 4.

(25)    De regering heeft extra begrotingsmiddelen uitgetrokken om de rechterlijke macht te versterken en er zijn al extra vacatures gepubliceerd om de personeelssituatie te verbeteren.

(26)    Het is de eerste keer dat de Hoge Raad voor de Justitie een onderzoek naar een nog lopend gerechtelijk onderzoek heeft ingesteld. Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 2.

(27)    Het openbaar ministerie werkt momenteel aan een omzendbrief voor de betere verspreiding van informatie over feiten die tot disciplinaire sancties voor politiefunctionarissen kunnen leiden, en heeft een werkgroep met magistraten, politiefunctionarissen en gezondheidswerkers opgericht om een gids voor goede praktijken met betrekking tot gevallen van opwindingsdelier (“Excited Delirium Syndrome”) op te stellen.

(28)    De feiten vonden plaats op 24 februari 2018. Het gerechtelijke onderzoek is nog aan de gang.

(29)    De Hoge Raad zou dan ook de in het kader van het gerechtelijke onderzoek genomen beslissingen nader kunnen beoordelen.

(30)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling xiv.

(31)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling xiv. De GRECO was ingenomen met deze ontwikkeling, maar merkt op dat deze documenten nog door middel van regelgeving moeten worden geformaliseerd, zoals wettelijk vereist.

(32)    Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 4-5. Beide initiatieven hebben vertraging opgelopen als gevolg van de COVID-19-pandemie.

(33)    Door België verstrekte informatie voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

(34)    De GRECO heeft ook aanbevolen dat de Hoge Raad voor de Justitie zijn audit- en onderzoeksactiviteiten uitbreidt, en was in dat verband ingenomen met de invoering van wetgeving ter versterking van de bevoegdheden van de Hoge Raad voor de Justitie op het gebied van onderzoeken en audits. Tweede nalevingsverslag: België, blz. 10. Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 3.

(35)    Figuren 6, 7, 14 en 15 van het EU-scorebord voor justitie.

(36)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 5.

(37)    Figuur 9 van het EU-scorebord voor justitie 2021.

(38)    Bijdrage van de Orde van Franstalige en Duitstalige balies voor het verslag over de rechtsstaat 2021, waarin melding wordt gemaakt van bijzonder lange vertragingen bij bepaalde rechtbanken (vijf jaar). Uit de informatie die in het kader van het landenbezoek aan België is ontvangen, blijkt dat de vertragingen in bepaalde gevallen zelfs langer zijn dan vijf jaar.

(39)    Zie ook de tussentijdse resolutie CM/ResDH(2021)103 van het Comité van Ministers van 9 juni 2021, waarin ernstige bezorgdheid wordt geuit over het aanhoudende gebrek aan volledige statistische gegevens over de burgerlijke rechtbanken in eerste aanleg.

(40)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(41)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(42)    In vergelijking met het kader dat vóór de reorganisatie van kracht was, heeft de Cel Integriteit en Cultuur aan autonomie ingeboet.

(43)    Corruptieperceptie-index 2020 van Transparency International, blz. 2-3. De perceptie van corruptie is als volgt gerangschikt: laag (de score voor de perceptie onder deskundigen en bedrijfsleiders van corruptie in de overheidssector is hoger dan 79); relatief laag (score tussen 79 en 60), relatief hoog (score tussen 59 en 50), hoog (score lager dan 50).

(44)    De Eurobarometer-gegevens over de perceptie van corruptie en de ervaringen van burgers en bedrijven – zoals vorig jaar gemeld – worden om de twee jaar geactualiseerd. De meest recente gegevensreeks staat in de speciale Eurobarometer 502 (2020) en de Flash Eurobarometer 482 (2019).

(45)    In 2015 bedroeg de score 77; in 2020 76. Bij een verschil van meer dan vijf punten is er sprake van een aanzienlijke daling/stijging. Bedraagt het verschil vier of vijf punten, dan is er sprake van een verbetering/verslechtering. Als het verschil één tot drie punten bedraagt, dan is de situatie de afgelopen vijf jaar relatief stabiel gebleven.

(46)    Informatie die het ministerie van Justitie en het ministerie van Buitenlandse Zaken hebben verstrekt in het kader van het landenbezoek aan België.

(47)    In het kader van een follow-up verstrekte schriftelijke informatie van de nationale autoriteiten.

(48)    Dit netwerk is opgericht op basis van het Koninklijk Besluit van 9 oktober 2014 tot uitvoering van artikel 3, § 2 van de wet van 15 september 2013 betreffende de melding van een veronderstelde integriteitsschending in de federale administratieve overheid door haar personeelsleden.

(49)    Ibidem.

(50)    OESO (2018), evaluatie van België (fase 3): aanvullend schriftelijk verslag.

(51)    Informatie die de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie heeft verstrekt in het kader van het landenbezoek aan België.

(52)    In 2019 waren er vijf meldingen en zijn er vier onderzoeken ingeleid. Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(53)      Verlinden, A., Beleidsverklaring van de minister van Binnenlandse zaken, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing. Brussel, Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 6 november 2020, DOC 55 1610/020, blz. 23-24.

(54)    Vijfde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling ii, punt 45.

(55)    Artikel 4 van de Deontologische Code voor de openbare mandatarissen bevat een definitie van een belangenconflict.

(56)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tussentijds evaluatieverslag, aanbeveling vi.

(57)    Vijfde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling i, punt 36. Om de aandacht te vestigen op integriteitsrisico’s voor leden van kabinetten en om belangenconflicten in dit verband beter te voorkomen, heeft de regering de Cel Integriteit en Cultuur onlangs belast met de organisatie van een workshop over belangenconflicten voor leden van ministeriële kabinetten. Volgens de informatie hierover is de testworkshop in mei ontwikkeld en moet het eindproduct in september 2021 worden geleverd.

(58)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België.

(59)    Vijfde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, punt 92. De aanbeveling van de GRECO om de bestaande aangifte uit te breiden met informatie over inkomsten, de aangifte openbaar te maken en de toegang ertoe te vergemakkelijken via een officiële website, is nog in behandeling.

(60)    Reglement van de Kamer van volksvertegenwoordigers van december 2020.

(61)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tweede nalevingsverslag, blz. 3.

(62)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020.

(63)    Vijfde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling viii, punt 60. In dit verband wordt in het regeerakkoord de mogelijkheid geopperd om de toepassing van het lobbyregister van het parlement uit te breiden naar de regering en de kabinetten (regeerakkoord, blz. 82). De besprekingen tussen het parlement en de regering om deze kwestie aan te pakken, zijn reeds begonnen en momenteel is er een evaluatie aan de gang.

(64)    Vijfde evaluatiecyclus van de GRECO – evaluatieverslag, aanbeveling x, punt 89.

(65)    Wetsontwerp tot wijziging van artikel 16 bis (inzake schenkers) van de wet van 4 juli 1989 betreffende de beperking en de controle van de verkiezingsuitgaven voor de verkiezingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers, de financiering en de open boekhouding van de politieke partijen. De tekst is op 18 maart 2021 aangenomen door de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

(66)    Vierde evaluatiecyclus van de GRECO – tweede nalevingsverslag, blz. 3.

(67)    Het is onduidelijk of de beschrijving in het regeerakkoord de volledige definitie van klokkenluiders zal dekken. Regeerakkoord van de Belgische regering (2020): ( https://www.belgium.be/sites/default/files/Regeerakkoord_2020.pdf ) .

(68)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(69)    België staat op de elfde plaats in de wereldindex voor persvrijheid van Reporters Without Borders (zesde van de EU-lidstaten) en is daarmee een plaats gestegen ten opzichte van vorig jaar.

(70)    Vlaamse Regulator voor de Media (VRM).

(71)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(72)      Conseil supérieur de l’Audiovisuel (CSA).

(73)    Door België verstrekte informatie voor het verslag over de rechtsstaat 2021, blz. 13.

(74)    Medienrat.

(75)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(76)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 9.

(77)    De zelfregulerende media-instantie voor de Franstalige en de Duitstalige gemeenschap.

(78)    De zelfregulerende media-instantie voor de Vlaamse gemeenschap.

(79)    Informatie die de Conseil de déontologie journalistique heeft verstrekt in het kader van het landenbezoek aan België.

(80)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(81)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 17.

(82)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(83)    Het aandeel van de top vier op het gebied van markt- en publieksconcentratie in elk mediaformaat bedraagt bijna 100 %. In Frankrijk, Duitsland, Luxemburg en Nederland gevestigde mediakanalen dragen met hun content evenwel bij tot de diversificatie van het aanbod. Het marktaandeel van uitsluitend online beschikbare nieuwsmedia is vaak onbekend. Zie de Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 11 en 17.

(84)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 9.

(85)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(86)    Bijdrage van België (Franstalige gemeenschap) voor het verslag over de rechtsstaat 2021 en informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(87)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 12.

(88)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 9.

(89)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(90)    België heeft nog niet gereageerd op de waarschuwingen.

(91)    Informatie ontvangen in het kader van het landenbezoek aan België.

(92)    Input van Blueprint for Free Speech voor het verslag over de rechtsstaat 2021.

(93)    Monitor voor de pluriformiteit van de media 2021, landverslag voor België, blz. 9.

(94)    Op grond van de oorspronkelijke ontwerpwet zou iedereen die geclassificeerde informatie onthult, blootgesteld zijn aan strafrechtelijke sancties. Verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 10.

(95)    Bijdrage die de Vlaamse Vereniging van Journalisten heeft verstrekt in het kader van het landenbezoek aan België.

(96)    De Senaat kan alleen op bepaalde gebieden wetgeving voorstellen.

(97)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 5.

(98)    Franstalige rechtbank van eerste aanleg van Brussel, beschikking van 31 maart 2021. Ook de correctionele rechtbank van Kortrijk maakte in mei een wegens schending van de COVID-19-maatregelen opgelegde boete in beroep ongedaan vanwege het ontbreken van een wettelijke basis voor de maatregelen.

(99)    Hof van beroep van Brussel, arrest van 7 juni 2021.

(100)    De regering was reeds bezig met de voorbereidingen van het ontwerp van pandemiewet vóór de Franstalige rechtbank van eerste aanleg van Brussel haar vonnis wees.

(101)    Na beraadslaging in de ministerraad.

(102)    De Raad van State adviseerde dat de noodmaatregelen weliswaar niet noodzakelijkerwijs door het parlement moeten worden bekrachtigd, maar dat de vaststelling ervan bij koninklijk besluit zou moeten plaatsvinden in plaats van bij ministerieel besluit.

(103)    Federaal Instituut voor de rechten van de mens – advies over het voorontwerp van wet betreffende de maatregelen van bestuurlijke politie tijdens een epidemische noodsituatie. 

(104)    Met deze herziening wordt beoogd toekomstige regeringsvormingen in te korten.

(105)    Verklaring van de minister van Binnenlandse Zaken in de met de herziening van de grondwet belaste parlementaire commissie.

(106)    Door België verstrekte informatie voor het verslag over de rechtsstaat 2021. Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 12.

(107)    Zie het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 12.

(108)    Een federale ombudsman is bevoegd om klachten over het functioneren van de federale overheid te onderzoeken. Er zijn ook ombudspersonen op de niet-federale niveaus en voor specifieke onderwerpen.

(109)    Zoals UNIA (de door GANHRI met status B erkende nationale instelling voor de bevordering van gelijke kansen) en Myria (het Federaal Migratiecentrum). Zie ook het verslag over de rechtsstaat 2020, landenhoofdstuk over de situatie op het gebied van de rechtsstaat in België, blz. 12.

(110)    Volgens het scoresysteem van CIVICUS. De classificatie gebeurt op basis van een schaal met vijf categorieën: open (“open”), vernauwd (“narrowed”), belemmerd (“obstructed”), onderdrukt (“repressed”) en gesloten (“closed”).

(111)    Tegelijkertijd maken de belanghebbenden melding van een afnemende bereidheid bij de overheidsinstanties om bepaalde maatschappelijke organisaties te steunen.