IL-KUMMISSJONI EWROPEA
Brussell, 20.7.2021
SWD(2021) 720 final
DOKUMENT TA’ ĦIDMA TAL-PERSUNAL TAL-KUMMISSJONI
Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt
Il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt f'Malta
Li jakkumpanja d-dokument
KOMUNIKAZZJONI TAL-KUMMISSJONI LILL-PARLAMENT EWROPEW, LILL-KUNSILL, LILL-KUNSILL EKONOMIKU U SOĊJALI EWROPEW U LILL-KUMITAT TAR-REĠJUNI
Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt
Is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fl-Unjoni Ewropea
{COM(2021) 700 final} - {SWD(2021) 701 final} - {SWD(2021) 702 final} - {SWD(2021) 703 final} - {SWD(2021) 704 final} - {SWD(2021) 705 final} - {SWD(2021) 706 final} - {SWD(2021) 707 final} - {SWD(2021) 708 final} - {SWD(2021) 709 final} - {SWD(2021) 710 final} - {SWD(2021) 711 final} - {SWD(2021) 712 final} - {SWD(2021) 713 final} - {SWD(2021) 714 final} - {SWD(2021) 715 final} - {SWD(2021) 716 final} - {SWD(2021) 717 final} - {SWD(2021) 718 final} - {SWD(2021) 719 final} - {SWD(2021) 721 final} - {SWD(2021) 722 final} - {SWD(2021) 723 final} - {SWD(2021) 724 final} - {SWD(2021) 725 final} - {SWD(2021) 726 final} - {SWD(2021) 727 final}
Astratt
Ir-riformi tal-2020, b’mod partikolari r-riforma tas-sistema tal-ħatriet ġudizzjarji u tad-dixxiplina ġudizzjarja, ikkontribwew għat-tisħiħ tal-indipendenza tas-sistema ġudizzjarja Maltija. Il-perċezzjoni tal-indipendenza ġudizzjarja tjiebet b’mod li jidher. Ittieħdu passi biex tiġi depolitiċizzata l-ħatra tal-Prim Imħallef, filwaqt li ċerti aspetti ta’ din il-proċedura jeħtieġu aktar skrutinju. It-trasferiment tal-prosekuzzjonijiet mill-pulizija lejn l-Avukat Ġenerali miexi ’l quddiem. Filwaqt li dan it-trasferiment jeħtieġ iż-żmien, huwa importanti li jkopri wkoll reati inqas serji. Għaddejjin diskussjonijiet biex tissaħħaħ l-indipendenza tat-tribunali speċjalizzati. Għad fadal sfidi serji fir-rigward tal-effiċjenza tas-sistema ġudizzjarja, b’mod partikolari t-tul tal-proċedimenti tal-qorti, l-impatt tal-għadd baxx ta’ mħallfin u d-diġitalizzazzjoni tal-ġustizzja.
Il-Gvern approva strateġija ġdida mmirata kontra l-frodi u kontra l-korruzzjoni. Filwaqt li l-korpi investigattivi u ta’ prosekuzzjoni tejbu l-kapaċità tagħhom li jittrattaw każijiet ta’ korruzzjoni, kif muri minn żieda fl-għadd ta’ każijiet miftuħa, l-investigazzjonijiet għadhom jieħdu fit-tul, skont kemm ikunu kumplessi, u għad irid jiġi stabbilit rekord ta’ kundanni f’każijiet ta’ livell għoli. Ir-riformi li jikkonċernaw il-ħatra tal-Kummissarju tal-Pulizija u tal-Kummissarji tal-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni, kif ukoll il-kooperazzjoni organizzata mill-ġdid bejn il-Pulizija u l-Avukat Ġenerali, huma reċenti u r-riżultati għad iridu jidhru. Rigward ir-regoli dwar l-integrità għall-uffiċjali pubbliċi, inklużi l-membri tal-Parlament u l-ministri, huma previsti aktar bidliet. Iddaħħlet fis-seħħ gwida speċifika biex jittaffew ir-riskji ta’ korruzzjoni fl-akkwist pubbliku matul il-pandemija tal-COVID-19.
L-inkjesta pubblika dwar il-qtil tal-ġurnalista investigattiva Daphne Caruana Galizia kompliet tisma’ x-xhieda matul l-2020 u l-2021, u temmet ħidmietha fil-15 ta’ Lulju 2021. Kien hemm żviluppi fil-proċedimenti kriminali separati marbuta ma’ dan il-każ. Il-ġurnalisti għadhom iħabbtu wiċċhom ma’ ostakli meta jitolbu aċċess għall-informazzjoni miżmuma mill-awtoritajiet pubbliċi kif ukoll fl-eżerċizzju tal-professjoni tagħhom b’mod aktar ġenerali. L-emendi għall-Att dwar ix-Xandir ta’ Malta ma introduċew l-ebda bidla li ssaħħaħ l-indipendenza effettiva tal-Awtorità tax-Xandir. Fid-dawl li ż-żewġ partiti politiċi ewlenin għandhom l-istazzjonijiet tat-televiżjoni u tar-radju tagħhom stess, tressqet kawża kostituzzjonali li kkontestat it-taqsima rilevanti tal-Att dwar ix-Xandir ta’ Malta u l-applikazzjoni ta’ dik id-dispożizzjoni mir-regolatur tal-midja. Fl-2020, Malta stabbiliet skema ta’ appoġġ għall-fornituri tal-midja tal-aħbarijiet biex ittaffi l-effetti negattivi tal-pandemija tal-COVID-19.
Saru aktar riformi biex jissaħħu l-kontrolli u l-bilanċi. Riformi fir-rigward tal-ħatra ta’ persuni li jeżerċitaw l-ogħla funzjonijiet eżekuttivi u ħatriet għal ċerti kummissjonijiet indipendenti, proposti fl-2020, issa ġew adottati. It-tħassib li fadal dwar il-proċess tal-ħatra għal ċerti korpi pubbliċi oħra se jkompli jiġi indirizzat taħt il-Konvenzjoni Kostituzzjonali. Madankollu, minħabba l-pandemija tal-COVID-19, iż-żmien u l-organizzazzjoni ta’ din il-Konvenzjoni għad iridu jiġu stabbiliti. Ir-rwol tal-Ombudsman issaħħaħ, madankollu għad fadal nuqqas ta’ konsistenza fis-segwitu għar-rakkomandazzjonijiet tiegħu. L-abbozz ta’ liġi dwar l-istabbiliment ta’ istituzzjoni nazzjonali għad-drittijiet tal-bniedem għadu qed jiġi diskuss fil-Parlament. Għad fadal sfidi fir-rigward tal-użu limitat tal-konsultazzjonijiet pubbliċi fil-proċess tat-tfassil tal-liġijiet, inkluż dwar riformi strutturali. Filwaqt li l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili jibqgħu jipparteċipaw b’mod attiv fid-dibattitu pubbliku, huma qajmu ċertu tħassib dwar l-aċċess għall-finanzjament u l-azzjonijiet mill-Kummissarju għall-Organizzazzjonijiet Volontarji.
I.Is-Sistema Ġudizzjarja
Is-sistema ġudizzjarja Maltija hija influwenzata kemm mit-tradizzjonijiet legali kontinentali kif ukoll minn dawk tal-liġi komuni. Il-qrati huma maqsuma f’dawk Superjuri u dawk Inferjuri. Il-Qrati Superjuri huma magħmula minn imħallfin u jinkludu l-Qorti Ċivili, il-Qorti Kriminali, il-Qorti tal-Appell, il-Qorti tal-Appell Kriminali u l-Qorti Kostituzzjonali. Il-Qrati Inferjuri huma magħmula minn maġistrati u jinkludu l-Qorti tal-Maġistrati (Malta) u l-Qorti tal-Maġistrati (Għawdex). Il-kap tal-ġudikatura huwa l-Prim Imħallef li jippresiedi wkoll il-Qorti Kostituzzjonali. Il-Kummissjoni għall-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja tissorvelja l-ħidma tal-ġudikatura. Jeżistu għadd ta’ tribunali speċjalizzati, li jiddeċiedu f’oqsma speċifiċi. Fl-2019 ġie stabbilit Servizz ta’ Prosekuzzjoni għal kollox separat. Malta tipparteċipa fl-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku Ewropew. Il-Kamra tal-Avukati hija korp professjonali indipendenti u awtoregolat tal-avukati.
Indipendenza
Il-livell ta’ indipendenza ġudizzjarja perċepita tjieb u issa huwa għoli. Il-perċezzjoni pjuttost tajba, jew tajba ħafna, tal-indipendenza ġudizzjarja fost il-pubbliku ġenerali (69 %) tjiebet b’mod sinifikanti mill-2020 (52 %), inkluż meta mqabbla mal-2016 (44 %). Il-perċezzjoni pjuttost tajba jew tajba ħafna tal-indipendenza ġudizzjarja fost il-kumpaniji (67 %) tjiebet ukoll b’mod sinifikanti mill-2020 (48 %), biex b’hekk inqalbet xejra preċedenti ta’ tnaqqis.
Is-sistema l-ġdida ta’ ħatriet ġudizzjarji tat kontribut għat-tisħiħ tal-indipendenza ġudizzjarja. Is-sistema l-ġdida ta’ ħatriet ġudizzjarji, adottata f’Lulju 2020, ġiet ivvalutata mill-Kummissjoni Venezja fl-Opinjoni tagħha ta’ Ottubru 2020. Il-Kummissjoni Venezja laqgħet ir-riforma, filwaqt li vvalutat b’mod pożittiv il-kompożizzjoni l-ġdida tal-Kumitat għall-Ħatriet Ġudizzjarji (KĦĠ), il-pubblikazzjoni ta’ postijiet vakanti ta' ġudikanti, il-preżentazzjoni diretta lill-President ta’ Malta ta' kandidati għal postijiet fil-ġudikatura mill-KĦĠ, il-preżentazzjoni ta’ rapporti dettaljati dwar il-kandidati mill-KĦĠ u l-preżentazzjoni mill-KĦĠ tat-tliet kandidati l-aktar xierqa għall-ħatriet. Dawn ir-riformi, li jqisu r-rakkomandazzjonijiet tal-Kunsill tal-Ewropa, jikkontribwixxu għat-tisħiħ tal-indipendenza ġudizzjarja. Il-Kamra tal-Avukati u l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili laqgħu r-riformi. Madankollu, il-Kummissjoni Venezja ddispjaċiha għall-proċedura segwita mill-Gvern Malti għall-adozzjoni tagħha, li ma ppermettietx konsultazzjoni usa’ mas-soċjetà ċivili jew dibattitu pubbliku usa’, kif enfasizzat ukoll mis-soċjetà ċivili. Hija indikat ukoll li, fid-dawl tar-rakkomandazzjonijiet preċedenti tagħha, l-ismijiet tat-tliet kandidati proposti mill-Kumitat għall-Ħatriet Ġudizzjarji għandhom isiru pubbliċi qabel ma l-President ta’ Malta jiddeċiedi dwar il-ħatra, sabiex tiġi żgurata t-trasparenza tal-proċess, peress li din ma kinitx parti mir-riforma adottata. Il-proċedura l-ġdida għall-ħatriet ġudizzjarji ġiet applikata għar-reklutaġġ ta’ erba’ mħallfin u erba’ maġistrati f’April u Ġunju 2021 rispettivament.
Ir-riforma tal-proċedura għat-tneħħija tal-maġistrati u l-imħallfin saħħet ukoll l-indipendenza ġudizzjarja. Ġew introdotti bidliet fil-proċedura għat-tneħħija ta’ maġistrati u mħallfin. Bis-sistema l-ġdida, il-proċedura ta’ tkeċċija taqa’ taħt il-kompetenza tal-Kummissjoni għall-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja, magħmula fil-biċċa l-kbira minn membri tal-ġudikatura, għall-kuntrarju tas-sistema preċedenti fejn il-Parlament kien inkarigat minn din il-proċedura. Fl-opinjoni tagħha ta’ Ottubru 2020, il-Kummissjoni Venezja qieset li r-riforma kienet ġeneralment konformi mal-istandards eżistenti.
Ittieħdu passi biex tiġi depolitiċizzata l-ħatra tal-Prim Imħallef. Fl-Opinjoni tagħha ta’ Ottubru 2020, il-Kummissjoni Venezja tenniet il-ħtieġa li l-ħatra tal-Prim Imħallef tiġi depolitiċizzata kemm jista’ jkun. L-istess opinjoni kkunsidrat li r-rekwiżit ta’ maġġoranza ta’ żewġ terzi fil-Parlament għall-ħatra tal-Prim Imħallef iwassal għal tali depolitiċizzazzjoni, iżda ddispjaċiha li ma ġie pprovdut l-ebda mekkaniżmu kontra l-imblukkar f’dak ir-rigward. B’mod aktar ġenerali, il-ħatra tal-Prim Imħallef mill-Parlament, mingħajr l-involviment tal-ġudikatura, ikkunsidrata flimkien mal-possibbiltà li persuna minn barra l-ġudikatura tista’ tinħatar bħala Prim Imħallef, se tkun teħtieġ aktar skrutinju. Il-Kamra tal-Avukati esprimiet il-fehma li l-ħatra tal-Prim Imħallef għandha ssir minn fost imħallfin anzjani, biex b’hekk tiġi eliminata l-possibbiltà li persuni minn barra l-ġudikatura jkunu jistgħu jinħatru direttament bħala Prim Imħallef, u li l-ħatra għandha ssir mill-membri tal-ġudikatura nfushom, mingħajr intervent ta’ kwalunkwe setgħa politika.
It-trasferiment ta’ ċerti tipi ta’ prosekuzzjonijiet mill-pulizija lill-Avukat Ġenerali miexi ’l quddiem skont skeda, iżda ma hemm l-ebda skeda ta’ żmien għat-trasferiment tal-każijiet inqas serji. Sa ftit ilu, il-prosekuzzjonijiet kollha quddiem il-qrati inferjuri (Qrati tal-Maġistrati) kienu jsiru mill-pulizija, filwaqt li l-uffiċċju tal-Avukat Ġenerali kien imexxi kawżi quddiem il-Qrati Superjuri (il-Qorti Kriminali u l-Qorti tal-Appell Kriminali kemm fil-ġurisdizzjoni inferjuri kif ukoll superjuri tagħha). L-implimentazzjoni tat-trasferiment bdiet kmieni fl-2020 b’reklutaġġ ta’ 20 avukat ġdid fl-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali sabiex l-Uffiċċju jkun jista’ jimmaniġġja l-ammont ta’ xogħol addizzjonali b’mod aktar effiċjenti. Fit-1 ta’ Ottubru 2020, intemmet l-ewwel fażi tal-perjodu tranżitorju u l-Avukat Ġenerali kien ħa f’idejh id-deċiżjonijiet dwar il-prosekuzzjoni u l-bidu tal-prosekuzzjoni fir-rigward ta’ reati serji speċifikati, inkluża l-korruzzjoni. Il-pjan tal-Gvern huwa li jkompli, sal-1 ta’ Ottubru 2024, jittrasferixxi kull sena numru addizzjonali ta’ reati lill-Avukat Ġenerali. Madankollu, dan il-pjan ma jinkludix it-trasferiment ta’ kontravenzjonijiet jew delitti punibbli b’multa jew massimu ta’ sentejn priġunerija jew inqas (każijiet sommarji). Bħalissa, ma teżisti l-ebda indikazzjoni ċara dwar jekk dawn il-każijiet ikunux ukoll soġġetti għat-trasferiment. Filwaqt li dan it-trasferiment jeħtieġ żmien xieraq, ikun importanti li l-prosekuzzjonijiet kollha, inkluż dwar reati sommarji, jiġu trasferiti lill-Avukat Ġenerali u li dan isir malajr kemm jista’ jkun.
Is-salvagwardji rigward il-proċedura għall-ħatra u t-tneħħija tal-Avukat Ġenerali jħallu lok għat-tisħiħ. Wara emenda għall-Kostituzzjoni adottata f’Lulju 2020, it-tneħħija tal-Avukat Ġenerali tista’ titwettaq mill-President ta’ Malta wara riżoluzzjoni adottata b’maġġoranza ta’ żewġ terzi fil-Parlament. Bidliet simili ġew introdotti għall-Avukat tal-Istat. Fl-Opinjoni tagħha ta’ Ottubru 2020, il-Kummissjoni Venezja rrakkomandat li korp ta’ esperti għandu jiddeċiedi dwar ir-raġunijiet għat-tneħħija, jew li għandu jkun possibbli appell lill-Qorti Kostituzzjonali kontra deċiżjoni ta’ kumitat parlamentari, qabel ma l-plenarja tal-Parlament tieħu d-deċiżjoni finali dwar it-tneħħija. Fir-rigward tal-proċedura għall-ħatra, filwaqt li żdiedu salvagwardji wara riforma fl-2019, fil-prattika l-ħatra tal-Avukat Ġenerali għadha fil-biċċa l-kbira taħt is-setgħa tal-Prim Ministru, li tqajmet bħala kwistjoni.
Jibqgħu joperaw għadd sinifikanti ta’ tribunali speċjalizzati. Ħafna minn dawn it-tribunali jinħatru permezz ta’ proċedura li tinvolvi s-setgħa eżekuttiva. Il-Kummissjoni Venezja qajmet tħassib dwar l-operat ta’ dawn it-tribunali speċjalizzati, meta jitqies li huma ma jgawdux mill-istess livell ta’ indipendenza bħal dak tal-ġudikatura ordinarja, u f’Ottubru 2020 tenniet ir-rakkomandazzjonijiet tagħha f’dak ir-rigward. Il-partijiet ikkonċernati, inkluża l-Kamra tal-Avukati, esprimew ukoll tħassib. Għaddejjin diskussjonijiet fil-kuntest tal-Faċilità tal-Irkupru u r-Reżiljenza dwar ir-rieżami tal-indipendenza ta’ dawn it-tribunali speċjalizzati.
Kwalità
Jeżistu lakuni importanti fid-diġitalizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja, liema lakuni jistgħu jibdew jiġu indirizzati mill-istrateġija diġitali li qed titfassal. Fl-2020, tħabbret konsultazzjoni pubblika dwar strateġija diġitali u pjan ta’ azzjoni, li għandhom jiġu ssorveljati mill-Kummissjoni Ewropea għall-Effiċjenza tal-Ġustizzja (CEPEJ) tal-Kunsill tal-Ewropa u ffinanzjati mill-Programm ta’ Appoġġ għal Riformi Strutturali. Wara l-proċess ta’ konsultazzjoni, f’nofs l-2021 se jiġi ppreżentat abbozz ta’ strateġija u pjan ta’ azzjoni diġitali lill-Ministeru għall-Ġustizzja. L-implimentazzjoni tal-istrateġija hija meħtieġa biex jiġu indirizzati l-lakuni importanti attwali fid-diġitalizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja, kif enfasizzat mill-partijiet ikkonċernati b’mod partikolari fir-rigward tal-possibbiltà limitata li tiġi ppreżentata u segwita proċedura b’mezzi elettroniċi. Oqsma li jistgħu jissaħħu aktar jinkludu l-użu tat-teknoloġija diġitali mill-qrati u s-servizzi ta’ prosekuzzjoni, l-użu ta’ għodod ta’ komunikazzjoni elettronika mill-qrati u mis-servizz tal-prosekuzzjoni, u soluzzjonijiet diġitali biex jitwettqu u jiġu segwiti l-proċedimenti tal-qorti f’kawżi kriminali. Liġi adottata f’Frar 2021 tippermetti lill-Ministru għall-Ġustizzja jippromulga regolamenti li jippermettu l-preżentazzjoni elettronika ta’ atti ġudizzjarji kriminali, il-preżentazzjoni elettronika ta’ notifiki, u t-twettiq ta’ proċedimenti tal-qorti kriminali online. Sabiex tiġi ffaċċjata l-pandemija tal-COVID-19, f’Novembru 2020 ġew adottati emendi għall-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili biex il-proċedimenti ċivili jkunu jistgħu jsiru online.
Ġew proposti emendi li jagħtu s-setgħa lill-awtoritajiet amministrattivi biex jimponu sanzjonijiet għal ksur li bħalissa huma deċiżi mill-qrati. F’Frar 2021, ġew proposti emendi leġiżlattivi li jirregolaw it-tipi ta’ ksur li jistgħu jitqiesu ta’ natura kriminali f’sitwazzjonijiet fejn awtorità pubblika timponi penali ċivili, multa amministrattiva, jew sanzjonijiet jew miżuri ċivili jew amministrattivi oħra. L-abbozz ta’ emendi jagħti s-setgħa lill-awtoritajiet amministrattivi biex jimponu ċerti sanzjonijiet għal ksur ta’ natura kriminali li attwalment jistgħu jiġu deċiżi biss mill-awtoritajiet ġudizzjarji. Il-partijiet ikkonċernati qajmu tħassib f’dak ir-rigward, meta wieħed iqis li dawn l-emendi jistgħu jwasslu għal ksur tad-dritt għal proċess ġust, peress li dawn iwasslu għal żieda fil-każijiet trattati mill-awtoritajiet amministrattivi minflok mill-qrati, u minħabba li l-emendi proposti jistgħu jiġu introdotti biss permezz ta’ emenda kostituzzjonali u mhux permezz ta’ leġiżlazzjoni statutorja kif proposta mill-Gvern. Fl-Opinjoni Urġenti tagħha tat-1 ta’ Ġunju 2021, il-Kummissjoni Venezja qieset li r-riforma proposta għandha tinkiseb permezz ta’ emenda tal-kostituzzjoni, filwaqt li tiżgura kjarifika ulterjuri fir-rigward tar-relazzjonijiet tagħha mal-Artikolu 6 tal-Karta Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem.
Effiċjenza
It-tul tal-proċedimenti jibqa’ ta’ tħassib serju. It-tul ta’ żmien tal-kawżi ċivili u kummerċjali kontenzjużi fl-ewwel istanza, fl-2019, baqa’ twil ħafna (465 jum), u mill-2017 lil hawn ix-xejra kienet li dan jiżdied. Id-dewmien ta’ dawn il-proċedimenti fl-appell kien twil ħafna wkoll (875 jum) fl-2019. Id-dewmien medju tal-każijiet ta’ ħasil tal-flus baqa’ partikolarment twil fl-2019 (aktar minn 1350 jum), anki jekk b’xejra ta’ tnaqqis. Filwaqt li ż-żmien meħtieġ biex jiġu riżolti kawżi amministrattivi fl-ewwel istanza baqa’ twil, dan wera xejra ta’ tnaqqis mill-2017. Ir-rata tal-ikklirjar għal kawżi ċivili, kummerċjali, amministrattivi u oħrajn fl-2019 kienet taħt il-100 % u kompliet tonqos. Il-partijiet ikkonċernati qajmu tħassib serju dwar l-effiċjenza tas-sistema ġudizzjarja Maltija. Dan it-tħassib huwa aggravat mill-pandemija tal-COVID-19 li wasslet għal perjodu ta' sospensjoni tal-ħidma tal-qrati fl-2020 u tkompli tfixkel l-attività tal-qrati. F’rabta ma’ proċedimenti kriminali, F’Novembru 2020, il-Ministru għall-Ġustizzja ħabbar emendi biex jitħaffu l-inkjesti maġisterjali u l-proċedimenti kriminali kif ukoll biex jitnaqqas ix-xogħol b’lura fil-Qorti tal-Appell. Barra minn dan, saret liġi ġdida fil-qasam tal-proċedura ċivili li tkun tipprovdi għal perjodu iqsar fejn tidħol il-kumpilazzjoni tax-xhieda. Il-liġi jidher ukoll li għandha l-għan li tnaqqas il-każijiet pendenti quddiem il-Qorti tal-Appell billi jipprovdi l-possibbiltà li l-qorti tal-appell tagħti smigħ biss meta jkun meħtieġ.
Għadd relattivament baxx ta’ mħallfin u maġistrati jista’ jaffettwa l-effiċjenza tas-sistema ġudizzjarja. L-għadd ta’ mħallfin per capita huwa fost l-aktar baxxi fl-UE. Filwaqt li erba’ mħallfin inħatru f’April 2021 biex jimlew il-postijiet battala eżistenti, u nħatru erba’ maġistrati f’Ġunju 2021, dan ikun ifisser żieda ta’ wieħed fl-għadd globali ta’ mħallfin u maġistrati, peress li l-biċċa l-kbira tal-postijiet vakanti nfetħu biex jissostitwixxu l-imħallfin u l-maġistrati rtirati jew promossi. L-assoċjazzjoni tal-Imħallfin u l-Maġistrati appellat lill-Gvern biex jaħtar mill-inqas sitt maġistrati ġodda sabiex tiġi żgurata l-effiċjenza tas-sistema tal-ġustizzja Maltija.
II.Qafas Kontra l-Korruzzjoni
Il-qafas istituzzjonali kontra l-korruzzjoni jinkludi diversi awtoritajiet. Il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni hija responsabbli għall-prevenzjoni tal-korruzzjoni u għat-twettiq ta’ investigazzjonijiet amministrattivi dwar prattiki korrotti. Il-Kummissarju għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika jimmonitorja l-etika tal-ministri, tas-segretarji parlamentari u tal-membri tal-Parlament. L-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ reati ekonomiċi, inklużi reati ta’ korruzzjoni u ħasil tal-flus, jaqgħu taħt il-kompetenza tal-Pulizija (id-Dipartiment tal-Investigazzjoni ta’ Reati Finanzjarji) u l-Avukat Ġenerali rispettivament. Dan tal-aħħar, wara perjodu ta’ tranżizzjoni bejn l-2021 u l-2024, se jieħu f’idejh il-prosekuzzjoni tar-reati kollha li jġorru kundanna ta’ aktar minn sentejn priġunerija. Korpi oħra involuti fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni huma l-Financial Intelligence Analysis Unit (FIAU) u d-Dipartiment tal-Awditjar Intern u tal-Investigazzjonijiet. Dan tal-aħħar iwettaq awditi u investigazzjonijiet interni fi ħdan id-dipartimenti u l-aġenziji governattivi kollha. Kif dikjarat fir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, l-investigazzjoni u l-inkjesta pubblika separata li għaddejjin dwar l-assassinju tal-ġurnalista investigattiva
Daphne Caruana Galizia
kixfu xejriet profondi ta’ korruzzjoni u qajmu talba qawwija mis-soċjetà ta’ tisħiħ sinifikanti fil-kapaċità għall-ġlieda kontra l-korruzzjoni u t-twettiq ta’ riforma usa’ fil-istat tad-dritt.
Il-perċezzjoni fost l-esperti u l-eżekuttivi tan-negozju hija li l-livell ta’ korruzzjoni fis-settur pubbliku għadu relattivament għoli. Fl-Indiċi tal-2020 dwar il-Perċezzjonijiet tal-Korruzzjoni minn Transparency International, Malta ġabet 53 minn 100 punt u tinsab fil-15-il post fl-Unjoni Ewropea u fil-52 post fid-dinja. Din il-perċezzjoni naqset b’mod sinifikanti matul l-aħħar ħames snin.
Strateġija Nazzjonali mmirata Kontra l-Frodi u l-Korruzzjoni għall-perjodu 2021-2024 ġiet approvata mill-Gvern f’Marzu 2021. Il-Kabinett tal-Ministri approva l-istrateġija, li ġiet innotifikata pubblikament lill-Parlament f’Mejju 2021. Il-pilastri tiegħu huma t-taħriġ u l-edukazzjoni, il-kondiviżjoni tal-informazzjoni, il-kooperazzjoni istituzzjonali (domestika u internazzjonali), kif ukoll ir-responsabbiltà dwar il-finanzjament pubbliku. L-implimentazzjoni tal-istrateġija hija kkoordinata minn kumitat ippresedut mid-Dipartiment tal-Awditjar Intern u l-Investigazzjonijiet (IAID). Rappreżentanti tal-uffiċċju tal-Ombudsman, tas-settur privat, tas-soċjetà ċivili u tal-organizzazzjonijiet mhux governattivi ddispjaċihom li ma ġewx mistiedna jew ikkonsultati qabel l-adozzjoni tal-istrateġija.
Filwaqt li l-korpi investigattivi u ta’ prosekuzzjoni tejbu l-kapaċità tagħhom li jittrattaw każijiet ta’ korruzzjoni, kif muri minn żieda fl-għadd ta’ każijiet miftuħa, l-investigazzjonijiet għadhom idumu, skont il-kumplessità tagħhom, u għad irid jiġi stabbilit rekord ta’ kundanni f’każijiet ta’ livell għoli. Minn Ottubru 2020, l-Avukat Ġenerali ħa f’idejh il-prosekuzzjoni ta’ ċerti reati serji, inkluża l-korruzzjoni ta’ livell għoli. Total ta’ 14-il prosekutur huma ddedikati għal reati finanzjarji u, mit-tieni kwart tal-2020, ġiet stabbilita task force dwar reati finanzjarji kumplessi. L-għadd ta’ każijiet ta’ reati finanzjarji investigati u solvuti żdied b’mod sostanzjali, wara ż-żieda reċenti fir-riżorsi u l-kapaċità tad-dipartiment tal-investigazzjonijiet tar-reati finanzjarji (FCID) li seħħ bejn l-2019 u Settembru 2020. Madankollu, l-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni tal-korruzzjoni għadhom proċess li jdum, speċjalment f’dawk il-każijiet li jeħtieġu analiżi ta’ data finanzjarja kbira jew li huma kkunsidrati kumplessi. Bħalissa hemm diversi każijiet ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli li għadhom pendenti quddiem il-qorti.
Ġew introdotti miżuri ġodda biex titjieb l-integrità fil-Pulizija. F’Settembru 2020, taħt it-tmexxija tal-Kummissarju tal-Pulizija li għadu kif inħatar, il-Pulizija nediet Strateġija ta’ Trasformazzjoni għas-snin 2020-2025, bil-għan li jissaħħu l-miżuri kontra l-korruzzjoni. Il-pulizija implimentat politika li tirregola l-Interessi Kummerċjali u l-Okkupazzjonijiet Addizzjonali, li l-monitoraġġ tagħha huwa l-mandat tal-Bord ta’ Evalwazzjoni, maħtur mill-Kummissarju tal-Pulizija. Fl-2020, l-Att dwar il-Pulizija ġie emendat sabiex jippermetti lill-uffiċjali tal-pulizija jagħmlu rapporti anonimi dwar il-ksur tal-integrità fi ħdan il-pulizija. Madankollu, l-effettività ta’ din il-miżura se tkun tiddependi fuq l-implimentazzjoni konkreta tagħha.
Għalkemm l-indipendenza tal-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni ssaħħet, għad ma hemmx riżultati ċari mir-riformi reċenti. Il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni (KPKK) hija responsabbli għall-prevenzjoni tal-korruzzjoni fl-amministrazzjoni pubblika u tista’ twettaq investigazzjonijiet amministrattivi. Kif ġie rrappurtat fl-2020, il-KPKK għaddiet minn riforma strutturali bil-għan li tittejjeb il-proċedura tal-ħatra tat-tliet kummissarji tagħha u biex jiġi estiż l-ambitu tal-kompetenzi investigattivi tagħha. Filwaqt li l-KPKK tista’ titlob l-assistenza tal-Pulizija fit-tmexxija tal-investigazzjonijiet, il-KPKK ma għandha l-ebda investigaturi jew analisti tad-data tagħha stess. ir-riżorsi tagħha għadhom limitati, u għalhekk għad hemm tħassib dwar il-kapaċità tagħha li twettaq inkjesti li jħallu impatt. Barra minn hekk, l-investigazzjonijiet tal-pulizija u l-valutazzjonijiet tal-KPKK jistgħu jdumu ħafna. Fl-2020, il-KPKK eżaminat erba’ każijiet ta’ korruzzjoni, u żewġ każijiet fil-bidu tal-2021. Madankollu, ma hemm l-ebda informazzjoni dettaljata dwar l-ammont ta’ xogħol tal-KPKK. Sal-lum, ftit li xejn kien hemm informaturi (whistleblowers) li ressqu l-ilmenti tagħhom lill-KPKK. Ladarba jiġi konkluż l-eżami ta’ fajl, il-KPKK tista’ tagħlaq il-każ, jew tgħaddih lill-Avukat Ġenerali. F’każ li l-Avukat Ġenerali jiddeċiedi li ma jipprosegwix, il-KPKK tista’ tikkontesta dik id-deċiżjoni. Minn Awwissu 2020, il-KPKK bagħtet żewġ każijiet lill-uffiċċju tal-Avukat Ġenerali.
Dispożizzjonijiet ġodda jippermettu lill-Awditur Ġenerali jinnotifika l-konstatazzjonijiet tiegħu lill-prosekuzzjoni. Id-dipartiment tal-Awditjar Intern u tal-Investigazzjonijiet (IAID) huwa responsabbli mill-awditjar tad-dipartimenti governattivi kollha, inkluża l-verifika fuq il-kotba finanzjarji tal-istituzzjonijiet pubbliċi u fuq il-kunflitti ta’ interess tal-uffiċjali pubbliċi. L-Uffiċċju tal-Awditur Ġenerali għandu l-kompetenza li jivverifika l-kontijiet tad-dipartimenti pubbliċi, inklużi l-intrapriżi tal-istat. Fit-15 ta’ Marzu 2021, ġew adottati emendi għall-Att dwar l-Awditur Ġenerali u l-Uffiċċju Nazzjonali tal-Awditjar li jipprevedu li, f’ċirkostanzi speċifiċi, l-Awditur Ġenerali jista’ jirreferi s-sejbiet tiegħu direttament lill-Avukat Ġenerali.
Il-mandat tal-Ombudsman, li huwa responsabbli għall-integrità tal-impjegati taċ-ċivil, skada. L-Uffiċċju tal-Ombudsman
huwa intitolat li jwettaq investigazzjonijiet fuq uffiċjali u istituzzjonijiet li jwettqu funzjonijiet amministrattivi, inkluż għal każijiet ta’ korruzzjoni, li jintbagħtu lill-Avukat Ġenerali. L-Uffiċċju tal-Ombudsman għandu d-dritt li jappella kontra deċiżjoni tal-Avukat Ġenerali li ma jipproċedix bil-prosekuzzjoni ta’ xi każ ta’ korruzzjoni. Sal-lum, dan id-dritt għadu ma ġiex eżerċitat.
. Il-mandat tal-Ombudsman attwali skada f’Marzu 2021, għalhekk dak attwali jkompli jservi sakemm jiġi nnominat suċċessur
.
Hemm regoli tal-etika għall-uffiċjali ta’ livell għoli, il-membri tal-Parlament u l-ministri li huma fis-seħħ, inkluż dwar l-iżvelar tal-assi u l-lobbying, għalkemm huma previsti aktar bidliet fil-qafas tal-integrità. Il-Kummissarju għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika (“il-Kummissarju”) jimmonitorja l-etika tal-ministri, tas-segretarji parlamentari u tal-membri tal-Parlament. Ir-regolament dwar il-lobbying u l-kodiċi ta’ etika għall-ministri u l-membri tal-Parlament bħalissa qed jiġu riveduti. Fl-2020, il-Kummissarju ppreżenta rapport dwar il-Kodiċi ta’ Etika, li għad irid jiġi kkunsidrat mill-Parlament. Kull sena, il-membri tal-Parlament u l-ministri jippreżentaw id-dikjarazzjoni tal-assi tagħhom lill-uffiċċju tal-Ispeaker tal-Assemblea, filwaqt li l-Kummissarju jwettaq il-verifiki. Il-Kummissarju bħalissa qed isegwi tmien każijiet ta’ kunflitti ta’ interess potenzjali għall-membri tal-Parlament.
Ir-regoli tal-etika applikabbli għall-persuni ta’ fiduċja ġew emendati iżda tqajjem tħassib dwar il-fattibbiltà u l-effettività tal-kontrolli. Persuni ta’ fiduċja huma obbligati jissottomettu d-divulgazzjoni tal-assi bażiċi. Ir-rakkomandazzjonijiet għall-emendi tal-abbozz ta’ liġi dwar il-ħatra ta’ persuni ta’ fiduċja nħarġu kemm mill-Kummissjoni Venezja kif ukoll mill-Grupp ta’ Stati kontra l-Korruzzjoni (GRECO)
. Minn Marzu 2021, wara l-adozzjoni ta’ bażi legali ċara għall-ħatra tagħhom, uffiċjal pubbliku sekondat ma’ amministrazzjoni oħra jibqa’ marbut mar-regolamenti applikabbli għall-amministrazzjoni pubblika tal-oriġini. Madankollu, il-Kummissarju għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika esprima tħassib dwar il-fattibbiltà u l-effettività tal-kontroll fuq l-etika ta’ persuni ta’ fiduċja, speċjalment għal dawk li jaħdmu aktar mill-qrib ma’ jew taħt ministru.
Il-programm ta’ investituri individwali, li jippermetti l-għoti ta’ ċittadinanza bi skambju għal pagamenti u investimenti determinati minn qabel, ġie sostitwit bi skema ġdida Dokumenti ppubblikati minn sorsi differenti tal-midja taħt l-isem tal-proġett “passport papers” qajmu dubji dwar il-konformità tal-applikanti għall-programm tal-investitur individwali mar-rekwiżit tal-programm. Il-Kummissjoni Ewropea nediet proċedura ta’ ksur kontra Malta fir-rigward tal-iskema ta’ ċittadinanza b’investiment preċedenti u dik ġdida fir-rigward tal-konformità mal-liġi tal-UE
Iddaħħlet fis-seħħ gwida speċifika biex jittaffew ir-riskji ta’ korruzzjoni fl-akkwist pubbliku matul il-pandemija tal-COVID-19. Fl-2020, id-Dipartiment għall-Kuntratti fi ħdan il-Ministeru tal-Finanzi u l-Impjiegi implimenta r-Regolamenti dwar l-Akkwist ta’ Proprjetà, ippubblikati fit-30 ta’ April 2020, inklużi dispożizzjonijiet kontra l-korruzzjoni u l-kollużjoni. Id-dipartiment għall-Kuntratti implimenta wkoll modulu online ta’ wara l-kuntratt, fi ħdan il-portal uffiċjali tal-akkwist pubbliku, immirat lejn il-prevenzjoni tal-kunflitti ta’ interess fil-proċeduri tal-offerti.
III.Il-Pluraliżmu tal-Midja u l-Libertà tal-Midja
Il-libertà tal-espressjoni hija minquxa fil-Kostituzzjoni ta’ Malta, kif ukoll fl-Att dwar il-Konvenzjoni Ewropea (il-Kapitolu 319 tal-liġijiet ta’ Malta). L-Att dwar il-Midja u d-Diffamazzjoni tat-14 ta’ Mejju 2018 ħassar l-Att tal-Istampa tal-1974, u ġab bidla ġenerali pożittiva tal-liġijiet dwar il-malafama. Il-Kostituzzjoni tistabbilixxi l-kompożizzjoni, il-proċeduri ta’ ħatra u tneħħija u l-indipendenza tal-Awtorità tax-Xandir u tistabbilixxi l-funzjonijiet bażiċi tagħha. L-Att dwar il-Libertà tal-Informazzjoni jistabbilixxi l-qafas legali għall-aċċess għall-informazzjoni miżmuma mill-awtoritajiet pubbliċi. Il-leġiżlazzjoni ġiet ippromulgata fl-2020 biex id-Direttiva dwar is-Servizzi tal-Midja Awdjoviżiva tiġi trasposta fil-liġi Maltija.
L-emendi għall-Att dwar ix-Xandir ta’ Malta ma ġabu l-ebda bidla li ssaħħaħ l-indipendenza u l-funzjonament tal-Awtorità tax-Xandir. Il-membri tal-Awtorità tax-Xandir jinħatru mill-President, fuq il-parir tal-Prim Ministru u wara konsultazzjoni mal-Mexxej tal-Oppożizzjoni. Għalkemm il-ħames membri tal-bord tal-awtorità huma kollha maħtura politikament, minħabba li għandha responsabbiltajiet definiti b’mod ċar fil-liġi u hija ġeneralment trasparenti dwar l-attivitajiet tagħha, il-Monitoraġġ tal-Pluraliżmu tal-Midja 2021 iqis li hemm riskju baxx fejn jidħlu l-indipendenza u l-effettività tal-awtorità. L-Att Nru LVI tal-2020, li emenda l-Att tax-Xandir biex jiġi allinjat mad-Direttiva dwar is-Servizzi tal-Midja Awdjoviżiva, ma introduċa l-ebda bidla relatata mal-indipendenza tal-Awtorità tax-Xandir.
Għad hemm tħassib fir-rigward tas-sjieda mill-partiti politiċi ta’ diversi mezzi tax-xandir u x-xandara, u l-influenza tagħhom fuqhom. Iż-żewġ partiti politiċi ewlenin rappreżentati fil-Parlament effettivament jippossjedu, jikkontrollaw jew jimmaniġġjaw għadd ta’ mezzi tal-midja u xandara Maltin, inklużi portali tal-aħbarijiet online. L-MPM 2021 iqis li din is-sitwazzjoni tfisser li dawn iż-żewġ partiti “jikkontribwixxu b’mod attiv għat-tiswir tal-ambjent tax-xogħol għall-ġurnalisti” filwaqt li l-mezzi tax-xandir tagħhom huma “influwenza kbira fuq id-diskors pubbliku”. Dan iwassal biex l-MPM 2021 għal darb’oħra jikkunsidra l-indipendenza politika tal-midja bħala f’riskju għoli akut fil-pajjiż. Kif indikat fl-MPM 2020 u mtenni fl-MPM 2021, l-Awtorità tax-Xandir prinċipalment timmonitorja u tirregola l-midja tas-servizz pubbliku (jiġifieri s-Servizzi tax-Xandir Pubbliku (PBS)) filwaqt li tippermetti de facto li ż-żewġ stabbilimenti tax-xandir ewlenin l-oħra - li huma proprjetà tal-Partit Laburista u tal-Partit Nazzjonalista rispettivament - “jibbilanċjaw lilhom infushom editorjalment”. Fid-dawl ta’ din is-sitwazzjoni, tressaq każ kostituzzjonali biex tiġi kkontestata dispożizzjoni tal-Artikolu 13(2) tal-Att dwar ix-Xandir u l-applikazzjoni mir-regolatur ta’ din id-dispożizzjoni li, skont l-argument ippreżentat, tikkonsolida xenarju polarizzat tal-midja.
Saru bidliet żgħar fl-istatut tal-Istitut tal-Ġurnalisti Maltin (IGM). L-IGM, l-organizzazzjoni professjonali tal-ġurnalisti fil-pajjiż, li twaqqfet fl-1989, unanimament approvat għadd ta’ emendi għall-istatut tagħha (inkluża żieda tal-membri tal-bord tagħha u skrutinju addizzjonali tal-finanzi tagħha) proposti mill-Kummissarju għall-Organizzazzjonijiet Volontarji. Filwaqt li l-MPM 2020 kien indika li l-istitut ġeneralment ma jitqiesx bħala effettiv fis-salvagwardja tal-indipendenza editorjali, l-MPM 2021 jinnota bidla fl-approċċ matul l-aħħar sena li matulha l-istitut “sar leħen aktar qawwi fejn jidħlu l-ħtiġijiet tal-membri tiegħu, kif ukoll proattiv fl-indirizzar ta’ kwalunkwe ostaklu li jħabbtu wiċċhom miegħu l-ġurnalisti fit-twettiq ta’ dmirijiethom.”.
Ma kien hemm l-ebda żviluppi fir-rigward tat-trasparenza tas-sjieda tal-midja u mhi ppjanata l-ebda bidla leġiżlattiva. L-Awtorità tax-Xandir tiġbor informazzjoni dwar is-sjieda tal-mezzi tax-xandir, iżda m’hemm l-ebda obbligu li din tkun faċilment aċċessibbli għall-pubbliku. Minħabba d-daqs relattivament żgħir tas-suq tal-midja, il-pubbliku huwa ġeneralment konxju ta’ min ikun is-sid tal-kumpaniji tal-midja fil-pajjiż. Konsegwentement, l-MPM 2021 iżomm il-punteġġ ta’ riskju medju tiegħu f’termini ta’ trasparenza tas-sjieda tal-midja. L-Att dwar ix-Xandir fih limitazzjonijiet speċifiċi biex ma jitħalliex li jkun hemm grad għoli ta’ konċentrazzjoni orizzontali ta’ sjieda fis-settur tal-medja awdjoviżiva. Madankollu minħabba n-nuqqas ta’ data kompluta huwa diffiċli li ssir valutazzjoni kompluta.
In-nuqqas ta’ qafas legali li jirregola r-reklamar mill-istat ikompli jipprovdi lok għal abbuż kemm mill-Gvern kif ukoll minn politiċi individwali. Dan joħroġ minn investigazzjonijiet imwettqa mill-Kummissarju Malti għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika, relatati mal-allokazzjoni ta’ fondi pubbliċi għal allegat reklamar politiku fil-midja stampata minn ministru tal-gvern fil-kariga. Abbozz ta’ linji gwida dwar ir-reklamar u l-materjal promozzjonali tal-gvern inħarġu għall-ewwel darba mill-Kummissarju għall-Istandards fil-ħajja pubblika f’Ġunju 2021 u għad trid issir konsultazzjoni dwarhom
.
F’April 2020, Malta Enterprise nediet skema ta’ appoġġ għall-fornituri tal-midja tal-aħbarijiet biex ittaffi l-effetti negattivi tal-pandemija tal-COVID-19. L-iskema, li sa Frar 2021 kienet qassmet ftit aktar minn EUR 1,2 miljun f’fondi, kienet imfassla biex tgħin lil dawk l-operaturi tal-midja li jimpjegaw mill-inqas erba’ ġurnalisti full-time u li jipprovdu servizzi tal-aħbarijiet ta’ kuljum. Diversi djar ewlenin tal-midja indipendenti ddifendew l-iskema. Partijiet ikkonċernati oħra, inklużi ċerti djar tal-midja u outlets indipendenti oħra, ikkummentaw li l-iskema kienet nieqsa mit-trasparenza fejn jidħlu l-kriterji użati biex jiġu ddeterminati l-ammonti allokati u li kienet imfassla b’mod li tkun ta’ benefiċċju għad-djar tal-midja li huma proprjetà tal-partiti politiċi. L-MPM 2021 jirrapporta li diversi talbiet għal-libertà ta’ informazzjoni li saru dwar il-kwistjoni baqgħu mhux imwieġba. Għar-raġunijiet imsemmija hawn fuq, l-MPM 2021 iżomm il-punteġġ ta’ riskju medju tiegħu f’termini ta’ regolamentazzjoni tal-istat tar-riżorsi u l-appoġġ għas-settur tal-midja.
Il-Gvern beda rieżami tal-qafas legali li jippermetti aċċess għall-informazzjoni miżmuma mill-awtoritajiet pubbliċi. L-Att dwar il-Libertà tal-Informazzjoni jistabbilixxi li ċ-ċittadini Maltin, iċ-ċittadini tal-UE u n-nies li għexu f’Malta għal perjodu ta’ mill-inqas ħames snin huma eliġibbli biex jitolbu aċċess għall-informazzjoni miżmuma mill-awtoritajiet pubbliċi. Kwalunkwe rifjut li jingħata aċċess għandu jkun motivat u jista’ jiġi appellat. Il-ġurnalisti, l-NGOs u l-MPM 2021 jirrapportaw li l-ġurnalisti b’mod konsistenti jiltaqgħu ma’ diffikultajiet meta jitolbu tali aċċess, minħabba rifjut dirett, dewmien sinifikanti u nuqqas ta’ tweġiba. Barra minn hekk, l-IGM indika li l-awtoritajiet pubbliċi ta’ spiss jiċħdu l-aċċess sħiħ għall-informazzjoni u d-data filwaqt li jqajmu wkoll tħassib fir-rigward tat-trattament ta’ ċerti konferenzi stampa relatati mal-COVID-19 li matulhom il-mistoqsijiet tal-ġurnalisti ma ġewx imxandra. Għal dawn ir-raġunijiet, l-MPM 2021 żied b’mod sinifikanti l-punteġġ tar-riskju għal dan il-qasam għalkemm żammu fi ħdan il-medda ta’ riskju medju. Il-Gvern ħabbar li fid-dawl tar-Rakkomandazzjonijiet tal-GRECO dwar il-kwistjoni, f’Jannar 2021 tnieda studju indipendenti biex jeżamina l-kwistjoni.
L-inkjesta pubblika stabbilita biex tiddetermina jekk l-istat għandux xi responsabbiltà għaċ-ċirkostanzi li wasslu għall-qtil tal-ġurnalista Daphne Caruana Galizia kompliet tisma’ x-xhieda
. Matul l-2020 u l-2021, l-inkjesta pubblika indikat dak li xi partijiet ikkonċernati kkwalifikaw bħala każijiet inkwetanti ta’ interferenza politika, ħabi mill-pulizija u kollużjoni mal-kriminali. Sottomissjoni lill-inkjesta pubblika miktuba mill-organizzazzjoni internazzjonali tal-libertà tal-kelma Artikolu 19 u appoġġata minn diversi assoċjazzjonijiet tal-istampa internazzjonali tikkonkludi li jekk jitlesta l-mandat tal-inkjesta u r-rakkomandazzjonijiet tagħha jiġu implimentati “għandha l-potenzjal li tifforma preċedent importanti għall-kisba tal-ġustizzja għall-ġurnalisti madwar id-dinja” filwaqt li żżid li l-ħidma tal-inkjesta “hija essenzjali biex jiġu żgurati riparazzjonijiet għall-vittma, il-familja tagħha u s-soċjetà Maltija”.
Il-ġurnalisti għadhom qed jiffaċċjaw għadd ta’ sfidi fl-eżerċizzju tal-professjoni tagħhom. Dan ġie kkonfermat mill-ġurnalisti, l-IGM, l-MPM kif ukoll l-NGOs għalkemm l-MPM 2021 tirreġistra tnaqqis żgħir fir-riskju meta mqabbel mal-MPM 2020. Il-Pjattaforma tal-Kunsill tal-Ewropa biex tippromwovi l-protezzjoni tal-ġurnaliżmu u s-sikurezza tal-ġurnalisti rrappurtat żewġ twissijiet ġodda fl-2020, li għad iridu jiġu riżolti, relatati mal-ftuħ ta’ kawżi ta’ SLAPP minn negozjant Brittaniku-Azerbajġani kontra ħames mezzi tax-xandir Maltin u dwar l-allegat tixħim ta’ ġurnalist Times ta’ Malta. Iż-żewġ twissijiet huma relatati, rispettivament, mal-ġurnaliżmu investigattiv imwettaq minn Daphne Caruana Galizia u mal-proċedimenti kriminali relatati mal-qtil tagħha. L-IGM qajmet tħassib fir-rigward ta’ dik li tiddeskrivi bħala “in-normalizzazzjoni tar-ridikulu u d-deriżjoni” tal-ġurnalisti fuq il-midja soċjali.
IV.Kwistjonijiet istituzzjonali oħra relatati mal-ekwilibriju tas-setgħat
Malta hija repubblika parlamentari fejn is-setgħa leġiżlattiva hija vestita fil-Kamra tar-Rappreżentanti, li huwa Parlament b’kamra waħda eletta għal mandat ta’ ħames snin. L-awtorità eżekuttiva hija f’idejn il-President elett mill-Parlament, u fil-Kabinett immexxi mill-Prim Ministru. Il-Ministri kollha tal-Gvern, inkluż il-Prim Ministru, iridu jkunu membri tal-Parlament. Il-kawżi kostituzzjonali jinstemgħu mill-Qorti Kostituzzjonali. Il-Kostituzzjoni tistabbilixxi għadd ta’ awtoritajiet indipendenti, inkluż l-Uffiċċju tal-Ombudsperson.
L-ekwilibriju tas-setgħat ġie msaħħaħ fil-proċedura ta’ kif jinħatar u jitneħħa l-President ta’ Malta. Ir-riforma adottata f’Lulju 2020 tipprevedi li l-President ta’ Malta jiġi elett b’maġġoranza ta’ żewġ terzi fil-Parlament, minflok b’maġġoranza sempliċi. Dan huwa konformi mal-opinjonijiet tal-Kummissjoni Venezja, li madankollu talbet ukoll li jiġi previst mekkaniżmu kontra l-imblokk, li bħalissa ma jeżistix. Barra minn hekk, it-tneħħija tal-President issa teħtieġ maġġoranza ta’ żewġ terzi fil-Parlament u tista’ tiġi deċiża biss fuq il-bażi ta’ inkapaċità ppruvata li jitwettqu l-funzjonijiet tal-uffiċċju jew “imġiba ħażina ppruvata”. Filwaqt li laqgħet ir-riforma, il-Kummissjoni Venezja rrakkomandat li l-President għandu jkollu dritt ta’ appell quddiem il-Qorti Kostituzzjonali kontra konstatazzjoni ta’ mġiba ħażina bħal din, idealment qabel il-votazzjoni finali fil-Parlament.
Ir-rwol imsaħħaħ tal-Ombudsperson jista’ jissaħħaħ aktar u l-abbozz ta’ liġi li tistabbilixxi istituzzjoni nazzjonali tad-drittijiet tal-bniedem għadu qed jiġi diskuss fil-Parlament. Riforma adottata f’Ġunju 2020 poġġiet ir-regoli dwar il-ħatra, is-sospensjoni u t-tkeċċija tal-Ombudsperson fil-livell kostituzzjonali. Fl-opinjoni tagħha ta’ Ottubru 2020, il-Kummissjoni Venezja laqgħet ir-riforma, filwaqt li għamlet għadd ta’ rakkomandazzjonijiet addizzjonali, b’mod partikolari billi rrakkomandat li l-Ombudsperson igawdi dritt għal rieżami ġudizzjarju tad-deċiżjoni dwar it-tkeċċija tiegħu minħabba “mġiba ħażina ppruvata”. L-Ombudsperson fil-kariga wera dispjaċir għan-nuqqas ta’ konsultazzjoni dwar ir-riforma, filwaqt li għamel proposti biex ikompli jissaħħaħ dan l-Uffiċċju. Barra minn hekk, l-Ombudsperson qajjem tħassib fir-rigward tan-nuqqas ta’ segwitu għar-rakkomandazzjonijiet tiegħu u ppropona li l-Parlament għandu jkun marbut li jiddiskuti l-opinjonijiet ippreżentati. Il-mandat tal-Ombudsprson preżenti skada fil-21 ta’ Marzu 2021, iżda l-ebda suċċessur ma ġie nnominat sad-data tal-pubblikazzjoni ta’ dan ir-rapport. Il-proposta biex tiġi stabbilita istituzzjoni nazzjonali għad-drittijiet tal-bniedem, proposta fl-2019, għadha qed tiġi diskussa fil-Parlament.
Ġiet adottata riforma kostituzzjonali dwar il-ħatriet għal ċerti kummissjonijiet indipendenti. Ir-riforma adottata fit-24 ta’ Marzu 2021 ipprevediet li s-setgħat relatati mal-ħatra ta’ għadd ta’ kummissjonijiet indipendenti issa ser jingħataw lill-Kabinett tal-Ministri, minflok lill-Prim Ministru. Il-Kummissjoni Venezja laqgħet ir-riforma bħala pass pożittiv, billi għamlet rakkomandazzjonijiet fir-rigward tal-formulazzjoni eżatta li għandha tintuża f’dan ir-rigward. Il-Kummissjoni Venezja tenniet ukoll ir-rakkomandazzjoni tagħha biex jissaħħu l-proċeduri tal-ħatra tal-Kummissjoni Elettorali, tal-Kummissjoni tas-Servizz Pubbliku u tal-Awtorità tax-Xandir. Il-Gvern għandu l-ħsieb li jiddiskuti din il-kwistjoni fil-kuntest tal-Konvenzjoni Kostituzzjonali. Minħabba l-pandemija attwali tal-COVID-19, għadu ma ġiex deċiż meta għandha titlaqqa' l-Konvenzjoni. L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili enfasizzaw il-ħtieġa ta' informazzjoni dwar iż-żmien, il-proċess u l-parteċipazzjoni fil-Konvenzjoni.
Ġew adottati riformi li kienu proposti fl-2020 fir-rigward tal-ħatra ta’ persuni li jeżerċitaw l-ogħla funzjonijiet eżekuttivi fl-amministrazzjoni pubblika. Fit-24 ta’ Marzu 2021, ġiet adottata emenda li tistabbilixxi bażi ċara għall-ħatra ta’ persuni ta’ fiduċja. Emenda oħra, adottata fit-24 ta’ Mejju 2021, tiżgura li l-Kummissjoni tas-Servizz Pubbliku, li hija korp kostituzzjonali indipendenti, tagħmel rakkomandazzjonijiet lill-President tar-Repubblika għall-ħatra u t-tneħħija ta’ segretarji permanenti, abbażi ta’ rekwiżiti ċari u stabbiliti minn qabel. Dawn l-emendi għandhom l-għan li jsegwu r-rakkomandazzjonijiet tal-Kummissjoni Venezja u tal-GRECO.
Hemm bżonn li jiġi żgurat segwitu konsistenti tas-sentenzi tal-Qorti Kostituzzjonali fejn jinstab li l-liġijiet ma jkunux kostituzzjonali. Skont l-ordni kostituzzjonali Malti, is-sentenzi tal-Qorti Kostituzzjonali m’għandhomx effett erga omnes. Il-liġijiet li jinstab li ma jkunux konformi mal-kostituzzjoni jibqgħu fis-seħħ sakemm il-Parlament iħassarhom. Il-Kummissjoni Venezja sabet li fil-prattika l-Parlament ma jidhirx li jiżgura tali segwitu b’mod konsistenti u f’dak ir-rigward irrakkomandat li jiġi introdott obbligu għall-Parlament li jħassar jew jemenda f’perjodu ta’ żmien limitat dispożizzjonijiet li nstabu li ma humiex konformi mal-kostituzzjonai. Bħalissa m’ hemm l-ebda inizjattiva ppjanata biex tindirizza din il-kwistjoni.
Riflessjoni dwar ir-rwol tal-Parlament tista’ tiġi indirizzata fil-kuntest tal-Konvenzjoni Kostituzzjonali. Il-Kummissjoni Venezja tenniet ir-rakkomandazzjonijiet fir-rigward tal-Parlament, b’mod partikolari biex tiġi pprovduta biżżejjed kapaċità ta’ riċerka għall-Membri individwali tal-Parlament (MP), pariri legali indipendenti għal tali Membri u jiġi żgurat li l-Membri tal-Parlament li jkunu backbenchers isiru inqas dipendenti fuq karigi tal-gvern. F’dak ir-rigward, il-Gvern ħabbar l-intenzjoni tiegħu li jiddiskuti, fil-kuntest tar-riforma kostituzzjonali, jekk il-membri parlamentari għandhomx jingħataw l-għażla bejn li jaħdmu full-time jew part-time. Id-diskussjonijiet dwar l-allokazzjoni ta’ fondi addizzjonali għall-ingaġġ ta’ uffiċjali tar-riċerka minn kull grupp parlamentari għadhom għaddejjin.
Għad fadal sfidi fil-proċess tat-tfassil tal-liġijiet fir-rigward tal-użu limitat ta’ strumenti bbażati fuq l-evidenza u l-effettività tal-konsultazzjonijiet pubbliċi. It-tħassib preċedenti dwar l-użu limitat tal-konsultazzjonijiet pubbliċi jibqa’ validu fir-rigward tar-riformi adottati f’Ġunju 2020. L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili qajmu wkoll tħassib dwar in-nuqqas ta’ konsultazzjonijiet rigward il-liġijiet li jaffettwaw il-funzjonament tagħhom. Il-pjattaforma tal-Parteċipazzjoni elettronika li qed tiġi żviluppata mill-gvern, hija mistennija li tintuża biex jitwettqu konsultazzjonijiet pubbliċi.
Komplew jiġu adottati miżuri biex tiġi ffaċċjata l-pandemija tal-COVID-19. L-Att dwar is-Saħħa Pubblika jagħti lis-Supretendent tas-Saħħa Pubblika s-setgħa li jiddikjara l-istat ta’ emerġenza tas-saħħa pubblika, mingħajr il-ħtieġa li jiġi stabbilit il-perjodu ta’ żmien tad-dewmien tagħha. L-istess Att jipprovdi lis-Supretendent bis-setgħa li jagħmel, jemenda jew jirrevoka ordnijiet f’każijiet ta’ epidemiji u mard infettiv. Dawn is-setgħat intużaw aktar minn 55 darba minn Ġunju sa Diċembru 2020 u darbtejn (Jannar u Frar) fl-2021. Ir-regolamenti u l-ordnijiet maħruġa taħt l-istat ta’ emerġenza tas-saħħa pubblika jistgħu jkunu soġġetti għal skrutinju mill-Parlament.
L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili esprimew tħassib dwar l-aċċess għall-finanzjament u r-rwol tal-Kummissarju għall-Organizzazzjonijiet Volontarji. L-ispazju ċiviku għadu jitqies bħala ristrett fid-dawl ta’, fost l-oħrajn, il-kundizzjonijiet għall-ġurnalisti. L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili jipparteċipaw b’mod attiv fid-dibattitu pubbliku. Madankollu, huma esprimew tħassib dwar regoli ġodda dwar attivitajiet ta’ ġbir ta’ fondi adottati f’Settembru 2020 peress li jidher li dawn joħolqu ostaklu doppju għall-assoċjazzjonijiet biex iwettqu l-attivitajiet tagħhom u jagħtu diskrezzjoni mhux dovuta lill-Kummissarju għall-Organizzazzjonijiet Volontarji biex jirrifjuta l-approvazzjoni ta' kwalunkwe persuna biex jaġixxi bħala kollettur. L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili qajmu tħassib li l-azzjonijiet tal-Kummissarju jistgħu jkunu motivati politikament. Fl-2020 kien hemm miftuħa diversi skemi, inkluż fond ta’ emerġenza stabbilit fl-2020 biex jgħin lill-Organizzazzjonijiet Volontarji jegħlbu l-isfidi involuti mill-pandemija tal-COVID-19, li ġie estiż sa Marzu 2021 u ngħata EUR 150 000 addizzjonali. Aktar minn 120 grupp mingħajr skop ta’ qligħ ibbenefikaw mill-ewwel stadju tal-iskema mnedija f’Mejju 2020 b’finanzjament ta’ EUR 125 000. Fl-1 ta’ Lulju 2021, rriżenja l-Kummissarju għall-Organizzazzjonijiet Voluntarji.
Anness I: Lista ta’ sorsi f’ordni alfabetiku *
* Il-lista ta’ kontributi riċevuti fil-kuntest tal-konsultazzjoni għar-rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2021 tista’ tinstab fuq
https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report-targeted-stakeholder-consultation
.
Artikolu 19(2021), Inkjesta pubblika dwar il-qtil ta’ Daphne Caruana Galizia Sottomissjonijiet bil-miktub, il-31 ta’ Marzu 2021(
Submission to Public Inquiry (mfrr.eu)
).
L-Assoċjazzjoni tal-Imħallfin u l-Maġistrati ta’ Malta (2021) Stqarrija għall-Istampa 11 ta’ Frar 2021(artiklu dwar l-istqarrija għall-istampa:
Government urged to issue a call for more magistrates (timesofmalta.com)
).
BBC (2021), Malta golden passports: 'Loopholes' found in citizenship scheme tat-22 April 2021, (
https://www.bbc.com/news/world-europe-56843409
).
Centre for Media Pluralism and Media Freedom (2021), Media pluralism monitor 2021 (
https://cmpf.eui.eu/media-pluralism-monitor/mpm-2021/
).
Il-Kamra tal-Avukati (2020), stqarrija għall-istampa tal-14 ta’ Mejju 2020, (
https://www.avukati.org/2020/05/14/press-release-chamber-of-advocates-may-14-2020/
).
Il-Kamra tal-Avukati (2021) A Position Paper of the Chamber of Advocates —Bill 198- the Supremacy of the Constitution and due process—, 10 March 2021 (
https://www.avukati.org/2021/03/10/bill-198-the-supremacy-of-the-constitution-and-due-process/
).
Il-Kamra tal-Avukati (2021), MFSA Consultation on new CSP Rulebook. Chamber of Advocates Feedback and Position Paper (
https://www.avukati.org/wp-content/uploads/2021/01/Chambers-response-MFSA-consultation-CSP-Rulebook.pdf
).
Civicus, Monitor tracking civic space – Malta (
https://monitor.civicus.org/country/malta/
).
Il-Kummissarju għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika (2021), il-Każ K/028, Allocation of public funds for alleged political advertising in print media, case report (
https://standardscommissioner.com/wp-content/uploads/Commissioner-for-Standards-case-report-K028.pdf
).
Il-Kunsill tal-Ewropa: Il-Kumitat tal-Ministri (2010), Recommendation CM/Rec(2010)12 of the Committee of Ministers to member states on judges: independence, efficiency and responsibilities.
Il-Kunsill tal-Ewropa: Il-Kumitat tal-Ministri (2016), Recommendations and Declarations of the Committee of Ministers of the Council of Europe in the field of media and information society, (
https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680645b44
).
Il-Kunsill tal-Ewropa: Il-Kunsill Konsultattiv tal-Imħallfin Ewropej (2016), Opinion No. 19 on the role of Court Presidents (
https://www.coe.int/en/web/ccje/avis-n-19-sur-le-role-des-presidents-de-tribunaux
).
Il-Kunsill tal-Ewropa: Platform to promote the protection of journalism and safety of journalists, (
https://www.coe.int/en/web/media-freedom
).
Il-Kunsill tal-Ewropa: Il-Kummissjoni Venezja (2020), CDL-AD(2020)019-e Opinion of 8 October 2020 on Malta - Opinion on ten Acts and bills implementing legislative proposals subject of Opinion CDL-AD(2020)006 (
https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2020)019-e
).
Id-Direttorat Ġenerali għall-Komunikazzjoni (2020), Flash Eurobarometer 482: L-attitudnijiet tan-negozji lejn il-korruzzjoni fl-UE.
Id-Direttorat Ġenerali għall-Komunikazzjoni (2020), Ewrobarometru Speċjali 502: il-korruzzjoni.
Il-Kummissjoni Ewropea (2020), Rapport dwar l-Istat tad-Dritt, il-kapitolu tal-pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt f’Malta.
Il-Kummissjoni Ewropea (2021), Tabella ta’ Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE.
GRECO (2019), Fifth Evaluation Round – Evaluation Report on Malta on preventing corruption and promoting integrity in central governments (top executive functions) and law enforcement agencies.
Is-Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-20 ta’ April 2021, Repubblika v Il-Prim Ministru, C-896/19, ECLI:EU:C:2021:311.
Il-Gvern ta’ Malta (2021), National Anti-Fraud and Corruption Strategy (
https://parlament.mt/media/112436/national-anti-fraud-and-corruption-strategy_en.pdf
).
Il-Parlament ta’ Malta (2021), Karta Mqiegħda Nru.: 6624, National Anti-Fraud and Corruption Strategy published by the Office of the Prime Minister, dated May 2021 (
https://parlament.mt/en/paper-laid/?id=34616
).
Ombusdman Parlamentari Malta (2020), Rapport Annwali 2019 (
https://www.ombudsman.org.mt/category/annual-reports/
).
Reporters without Borders – Malta (
https://rsf.org/en/taxonomy/term/150
).
Repubblika (2020), Stqarrija għall-Istampa n.117/2020 (
Stqarrija PR 117/2020 - Repubblika
).
Repubblika (2021), Stqarrija għall-Istampa n. 34/2021, Reply to the Commissioner for Voluntary Organisations, 16 March 2021 (
https://repubblika.org/press-release/reply-commissioner-voluntary-organisations-remarks-press/
).
Repubblika (2021), Stqarrija għall-Istampa n. 52/2021, We congratulate four people who will be appointed to serve as judges in the Superior Courts of Malta. We wish them wisdom and courage to do work without looking anyone in the face, 15 April 2021 (
https://repubblika.org/press-release/we-congratulate-four-people-who-will-be-appointed-to-serve-as-judges-in-the-superior-courts-of-malta-we-wish-them-wisdom-and-courage-to-do-work-without-looking-anyone-in-the-face/
).
Times of Malta (2021), ‘Exposed: the great residency sham to obtain a Maltese passport’, it-22 ta’ April 2021 (
https://timesofmalta.com/articles/view/exposed-the-great-residency-sham-to-obtain-a-maltese-passport.866220
).
Transparency International (2021), Corruption Perceptions Index 2020.
Anness II: Żjara tal-pajjiż f’Malta
Is-servizzi tal-Kummissjoni kellhom laqgħat virtwali f’April 2021 ma’:
·L-Assoċjazzjoni tal-Imħallfin u l-Maġistrati ta’ Malta
·L-Awditur Ġenerali
·Il-Fondazzjoni Aditus
·L-Awtorità tax-Xandir
·Il-Kamra tal-Avukati
·Il-Prim Imħallef u membri tal-Kummissjoni għall-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja
·Il-Kummissarju għall-Istandards fil-Ħajja Pubblika
·Il-Fondazzjoni Daphne Caruana Galizia
·It-Tribunal Industrijali
·Il-Kummissarju għat-Tagħrif u l-Protezzjoni tad-Data
·Id-Dipartiment tal-Awditjar Intern u tal-Investigazzjonijiet
·L-Istitut tal-Ġurnalisti Maltin
·Lovin Malta
·Il-Ministeru għall-Ġustizzja, l-Ugwaljanza u l-Governanza;
·L-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali
·L-Uffiċċju tal-Ombudsman Parlamentarin – Malta
·Il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni
·Il-Pulizija: Id-Dipartiment tal-Investigazzjonijiet tar-Reati Finanzjarji
·Il-Kummissjoni tas-Servizz Pubbliku
·Il-Professur Justin Borg- Barthet
·Repubblika
·Is-Segretarjat tal-Parlament
·L-Avukat tal-Istat
* Il-Kummissjoni ltaqgħet ukoll mal-organizzazzjonijiet li ġejjin f’għadd ta’ laqgħat orizzonali:
·Amnesty International
·Iċ-Ċentru għad-Drittijiet Riproduttivi
·CIVICUS
·L-Unjoni għall-Ewropa tal-Libertajiet Ċivili
·Is-Soċjetà Ċivili Ewropa
·Il-Konferenza tal-Knejjes Ewropej
·EuroCommerce
·Iċ-Ċentru Ewropew għal-Liġi dwar għaqdiet mhux għall-gwadann
·Iċ-Ċentru Ewropew għal-Libertà tal-Istampa u tal-Medja
·Il-Forum Ċiviku Ewropew
·Il-Federazzjoni Ewropea tal-Ġurnalisti
·It-Tisħib Ewropew għad-Demokrazija
·Il-Forum Ewropew taż-Żgħażagħ
·Front Line Defenders
·Il-Fundazzjoni tad-Dar tad-Drittijiet tal-Bniedem
·Human Rights Watch
·ILGA-Europe
·Il-Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi
·Il-Federazzjoni Internazzjonali tad-Drittijiet tal-Bniedem
·In-Netwerk Ewropew tal-Federazzjoni Internazzjonali tal-Ippjanar tal-Familja (IPPF EN)
·L-Istitut Internazzjonali tal-Istampa
·Il-Kumitat Netherlands Helsinki
·L-Istitut ta’ Politika Ewropew għal Soċjetà Miftuħa
·Philanthropy Advocacy
·Protection International
·Reporters bla Fruntieri
·Transparency International EU