Πώς συνέβαλαν οι εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19

Εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων για τη νόσο COVID-19

Η μάχη κατά της νόσου COVID-19 δόθηκε στην ψηφιακή εποχή. Η φύση του κορονοϊού και η ανάγκη για αλλαγή συμπεριφοράς μάς ώθησαν προς εργαλεία κοινωνικής δέσμευσης για την ενδυνάμωση και την παροχή κινήτρων στα άτομα ώστε να λάβουν μέτρα και να καταπολεμήσουν από κοινού τον ιό. Κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας, η ψηφιακή κοινότητα άρχισε να αξιοποιεί το δυναμικό των νέων αξιόπιστων τεχνολογιών (όπως η τεχνολογία εγγύτητας Bluetooth) για την παρακολούθηση και τον μετριασμό της πανδημίας, τη διευκόλυνση της οργάνωσης της ιατρικής παρακολούθησης των ασθενών και την παροχή άμεσης καθοδήγησης στους πολίτες σχετικά με τη συμμετοχή τους στον έλεγχο της νόσου.

22 αρχές δημόσιας υγείας δρομολόγησαν εθνικές εφαρμογές ιχνηλάτησης και αποστολής ειδοποιήσεων στο πλαίσιο δέσμης μέτρων για την πρόληψη της εξάπλωσης του κορονοϊού. Αυτές οι εθελοντικές και ασφαλείς εφαρμογές, που διαφυλάσσουν την ιδιωτικότητα, παρέχουν τη δυνατότητα αποστολής ειδοποιήσεων στους πολίτες σε περίπτωση που έρθουν σε στενή επαφή με άτομο που βρέθηκε θετικό στη νόσο COVID-19. Οι εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων ήταν ένα εργαλείο που, συμπληρωματικά προς την ευρέως γνωστή μη ψηφιακή ιχνηλάτηση επαφών, συνέβαλε αποτελεσματικά στο να σπάσει η αλυσίδα των λοιμώξεων, σε εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο, και να σωθούν ζωές.

Τον Οκτώβριο του 2020 οι ευρωπαϊκές χώρες και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησαν μια νέα υπηρεσία, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Πύλης Ομοσπονδοποίησης, που επιτρέπει στις εθνικές εφαρμογές να συνομιλούν μεταξύ τους και τις καθιστά διαλειτουργικές σε ολόκληρη την Ένωση. Αυτό σήμαινε ότι οι Ευρωπαίοι μπορούσαν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τις εθνικές εφαρμογές τους ακόμη και όταν διέσχιζαν τα σύνορα και να επωφελούνται από την πλήρη διαλειτουργικότητα, την ασφαλή διαβίβαση και την ελαχιστοποίηση των πληροφοριών που ανταλλάσσονται σε ολόκληρη την Ένωση. Η υπηρεσία αυτή αναπτύχθηκε και υλοποιήθηκε σε χρόνο ρεκόρ, εντός έξι μηνών από την πρώτη έξαρση της νόσου COVID-19 στην Ευρώπη, και αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα ευρωπαϊκής συνεργασίας.

Το φθινόπωρο του 2021, κατά την κορύφωση της επιτυχίας της, 19 ευρωπαϊκές χώρες αντάλλασσαν στοιχεία επαφών υψηλού κινδύνου μέσω της Ευρωπαϊκής Πύλης, αντιπροσωπεύοντας συνολικό αριθμό περίπου 206 εκατομμυρίων μοναδικών εθελοντικών τηλεφορτώσεων, που αντιστοιχεί σε δεκάδες εκατομμύρια ενεργούς χρήστες στην Ευρώπη και την ΕΕ. 

Κυριότερα σημεία — Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Πύλης Ομοσπονδοποίησης

Οι εν λόγω εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων χρησιμοποιήθηκαν μόνο εθελοντικά, με πλήρη σεβασμό της ιδιωτικότητας των χρηστών, και δεν επέτρεπαν την παρακολούθηση της θέσης των ατόμων.

Από την αρχική τους δημιουργία, οι εθνικές εφαρμογές και η Ευρωπαϊκή Πύλη σχεδιάστηκαν για να καταργηθούν μόλις θα έληγε η πανδημία COVID-19 ή όταν οι εθνικές κυβερνήσεις θα σταματούσαν να χρησιμοποιούν την υπηρεσία. Αρκετές χώρες θέσπισαν προσωρινές πράξεις ή τροποποίησαν ήδη υφιστάμενη νομοθεσία (π.χ. προστασία δεδομένων, νέους νόμους για τις πανδημίες κ.λπ.) για την ανάπτυξη των εφαρμογών ιχνηλάτησης επαφών. Αυτό, σε συνδυασμό με την ευνοϊκή εξέλιξη της πανδημίας, εξηγεί γιατί οι ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να αποσυνδέονται από την Ευρωπαϊκή Πύλη από το τέλος του 2021, είτε επειδή οι ευρωπαϊκές χώρες σταμάτησαν να χρησιμοποιούν την εθνική εφαρμογή είτε επειδή η ad hoc νομοθετική ρύθμιση έληξε.

Τον Απρίλιο του 2022 η Ευρωπαϊκή Πύλη μεταφέρθηκε με επιτυχία στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC). Αυτό επέτρεψε στην ΕΕ να ενισχύσει τις ψηφιακές ικανότητες ιχνηλάτησης επαφών, σύμφωνα με τη νέα εντολή του ECDC, συγκεντρώνοντας την αναγκαία εμπειρογνωμοσύνη στο ECDC.

Έως τον Φεβρουάριο του 2023, όλες οι υπόλοιπες χώρες που συμμετείχαν στην Ευρωπαϊκή Πύλη αποσυνδέθηκαν από το σύστημα. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Πύλη αποσύρθηκε. Το ECDC και η Επιτροπή έχουν προβλέψει διαδικασία επανενεργοποίησης για τη διάθεση της Ευρωπαϊκής Πύλης στα κράτη μέλη της ΕΕ, εφόσον προκύψει ανάγκη.

Εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών για φορητές συσκευές στην ΕΕ — ένα μοντέλο για το μέλλον;

Τον Δεκέμβριο του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μελέτη που παρέχει επισκόπηση της προσέγγισης και των διδαγμάτων που αντλήθηκαν σχετικά με τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα, τον συντονισμό, την υλοποίηση και τον επιδημιολογικό αντίκτυπο των ψηφιακών εφαρμογών ιχνηλάτησης επαφών για τη νόσο COVID-19.

Υπάρχει ισχυρή συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών ότι η συνεργασία της ΕΕ μέσω των διαφόρων ομάδων εργασίας για την ψηφιακή ιχνηλάτηση επαφών συνέβαλε στη μείωση του φόρτου της διασυνοριακής ανίχνευσης λοιμώξεων. Επιπλέον, παρείχε τεχνική βοήθεια, υποστήριξη από ομοτίμους και πολύτιμες πληροφορίες, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους υλοποίησης και λειτουργίας αρκετών εθνικών εφαρμογών.

Οι προσπάθειες που σχετίζονται με την ψηφιακή ιχνηλάτηση επαφών κατέδειξαν την ικανότητα της Ευρώπης να συμφωνήσει γρήγορα και να παράσχει μια καινοτόμο και αναδυόμενη τεχνολογία σε εκατομμύρια χρήστες με τρόπο που διαφυλάσσει την ιδιωτικότητα, χάρη στον αποτελεσματικό συντονισμό και τη συνεργασία μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών.

Επιτεύγματα

Οι εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων υιοθετήθηκαν σε σημαντική κλίμακα σε εθελοντική βάση και τηλεφορτώθηκαν περισσότερες από 206 εκατομμύρια φορές από το 2020 έως τον Ιούλιο του 2022, αντιπροσωπεύοντας δεκάδες εκατομμύρια ενεργούς χρήστες. Οι προγραμματιστές και οι ευρωπαϊκές χώρες δημιούργησαν ειδικούς ιστοτόπους και διαφημιστικό υλικό μαζί με εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την τόνωση της υιοθέτησης. 

Οι αλλαγές στην επιδημιολογική κατάσταση, τα διαφορετικά κύματα λοίμωξης και οι νέες πιο μεταδοτικές παραλλαγές του ιού κατεύθυναν την κυκλοφορία των κλειδιών μέσω της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Πύλης Ομοσπονδοποίησης, με απόλυτη αιχμή την αναφόρτωση περισσότερων από 700 χιλιάδων κλειδιών σε μία μόνο ημέρα τον Μάρτιο του 2022.

* Σε 7 χώρες: Φινλανδία, Ιρλανδία, Γερμανία, Ισλανδία, Γαλλία, Ελβετία, Κάτω Χώρες
** Σε 6 χώρες: Φινλανδία, Ιρλανδία, Γερμανία, Ισλανδία, Γαλλία, Ελβετία

Προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των χρηστών  

Τον Απρίλιο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια εργαλειοθήκη της ΕΕ για τις εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων, καθώς και οδηγίες για την προστασία των δεδομένων, που καθόρισαν ορισμένες κατευθυντήριες αρχές για τις συγκεκριμένες εφαρμογές:

• οι εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων θα πρέπει να εγκαθίστανται και να χρησιμοποιούνται μόνο εθελοντικά
• ισχύει η αρχή της ελαχιστοποίησης των δεδομένων: συλλέγονται μόνο τα δεδομένα που είναι απολύτως απαραίτητα για τη λειτουργία της υπηρεσίας, τίποτα άλλο
• οι εφαρμογές θα πρέπει να χρησιμοποιούν δεδομένα εγγύτητας με βάση την τεχνολογία Bluetooth
• η εφαρμογή ιχνηλάτησης επαφών δεν ζητά ούτε χρησιμοποιεί δεδομένα θέσης
• οι εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων δεν παρακολουθούν τις κινήσεις ατόμων
• τα δεδομένα δεν θα πρέπει να αποθηκεύονται περισσότερο από όσο χρειάζεται — 14 ημέρες το πολύ
• τα δεδομένα θα πρέπει να προστατεύονται μέσω μεθόδων αιχμής, συμπεριλαμβανομένης της κρυπτογράφησης
• οι εφαρμογές θα πρέπει να απενεργοποιούνται μόλις λήξει η πανδημία

Τα δεδομένα που αφορούν την υγεία θεωρούνται ευαίσθητα σύμφωνα με το άρθρο 9 του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) και, επομένως, η επεξεργασία τους μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Τα συγκεντρωτικά στατιστικά δεδομένα σχετικά με τη χρήση εφαρμογών ιχνηλάτησης επαφών, που δεν δίνουν δυνατότητα ταυτοποίησης των φυσικών προσώπων, δεν θεωρούνται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και, ως εκ τούτου, ο ΓΚΠΔ δεν εφαρμόζεται σ’ αυτά.

Γενικές πληροφορίες

Στις 8 Απριλίου 2020 η Επιτροπή εξέδωσε σύσταση για την υποστήριξη της σταδιακής άρσης των μέτρων ανάσχεσης του κορονοϊού μέσω δεδομένων και εφαρμογών για φορητές συσκευές, η οποία περιείχε βασικές αρχές για τη χρήση των εφαρμογών για φορητές συσκευές στο πλαίσιο μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, αποστολής ειδοποιήσεων, πρόληψης και ιχνηλάτησης επαφών. Οποιαδήποτε χρήση εφαρμογών και δεδομένων θα πρέπει να σέβεται την ασφάλεια δεδομένων και τα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ, όπως η προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων.

Στις 16 Απριλίου 2020 τα κράτη μέλη του δικτύου eHealth, με την υποστήριξη της Επιτροπής, ενέκριναν μια εργαλειοθήκη της ΕΕ για εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών στο πλαίσιο της καταπολέμησης της πανδημίας COVID-19 από την ΕΕ, θέτοντας τα θεμέλια μιας κοινής πανευρωπαϊκής προσέγγισης για τις εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών και αποστολής ειδοποιήσεων. Στις 13 Μαΐου το δίκτυο eHealth ενέκρινε κατευθυντήριες γραμμές για τη διαλειτουργικότητα, όπου περιγράφονται λεπτομερώς οι ανάγκες διαλειτουργικότητας σε διάφορα στάδια της ροής της ψηφιακής ιχνηλάτησης επαφών.

Με βάση τις προηγούμενες εργασίες, το δίκτυο eHealth ενέκρινε τον Ιούνιο του 2020 τεχνικές προδιαγραφές και κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες καθορίζουν την αρχιτεκτονική μιας Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Πύλης Ομοσπονδοποίησης που θα επιτρέπει την ανταλλαγή κλειδιών ιχνηλάτησης επαφών μεταξύ των κρατών μελών. Αυτή η Πύλη Ομοσπονδοποίησης επέτρεψε στους πολίτες να ταξιδεύουν εντός των χωρών που είχαν προσχωρήσει στην Πύλη Ομοσπονδοποίησης με μόνο μία εφαρμογή ιχνηλάτησης επαφών. Οι κανόνες για την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην Πύλη Ομοσπονδοποίησης εγκρίθηκαν τον Ιούλιο του 2020 με την τροποποίηση της εκτελεστικής απόφασης για το δίκτυο eHealth.

Η ανάπτυξη και η εγκατάσταση της Πύλης Ομοσπονδοποίησης ολοκληρώθηκαν έως το τέλος Σεπτεμβρίου του 2020, μόλις έξι μήνες μετά τις πρώτες εξάρσεις στην Ευρώπη. Μετά από αυτό, τα κράτη μέλη ξεκίνησαν σταδιακά να συνδέονται με το σύστημα. Κατά την κορύφωσή της, η Πύλη Ομοσπονδοποίησης συνέδεσε 19 χώρες. Έως τον Φεβρουάριο του 2023, όλες οι υπόλοιπες χώρες που συμμετείχαν στην Ευρωπαϊκή Πύλη αποσυνδέθηκαν από το σύστημα, το οποίο στη συνέχεια αποσύρθηκε.