KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 17.3.2021

COM(2021) 129 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ I RADY

Wspólna droga do bezpiecznego i trwałego ponownego otwarcia

1    WPROWADZENIE

W najbliższych kilku miesiącach pandemii COVID-19 konieczna będzie skrupulatna równowaga. Wirus nadal stanowi poważne globalne zagrożenie. Mieszkańcy UE i systemy opieki zdrowotnej pozostają pod presją, a pojawiające się warianty wywołują nowe przypadki zachorowań. Jednocześnie istnieją powody, aby oczekiwać znacznego ograniczenia częstości występowania wirusa, co zwiększy szanse zniesienia ograniczeń ciążących zarówno obywatelom, jak i gospodarce. W niniejszym komunikacie wyznaczono kierunek zrównoważonej polityki i wspólnego podejścia UE, wskazując, co musimy zrobić, aby przyspieszyć moment, w którym będziemy mogli powrócić do naszego europejskiego stylu życia, ale uczynić to w sposób bezpieczny i zrównoważony, przy zachowaniu kontroli nad wirusem.

Opanowywanie pandemii COVID-19 wymaga bezprecedensowego wachlarza ograniczeń. Ograniczenia te nadal wiążą się z wysokimi i stale rosnącymi kosztami dla osób, rodzin, społeczności i przedsiębiorstw. W związku z ryzykiem pojawienia się nowych wariantów wirusa niektóre państwa członkowskie rozszerzyły ograniczenia lub wprowadziły nowe, powodując zakłócenia dla ludzi i łańcuchów dostaw. Na całym jednolitym rynku należy stworzyć warunki umożliwiające bezpieczne i skoordynowane ponowne otwarcie, tak aby obywatele mogli w pełni korzystać z przysługujących im praw oraz aby można było wznowić działalność gospodarczą i społeczną. Da nam to fundamenty silnego zdrowia publicznego, na których będziemy mogli rozpocząć odbudowę, której tak bardzo potrzebują ludzie i przedsiębiorstwa.

Mieszkańcy UE mają uzasadnione powody, by oczekiwać poprawy sytuacji – przede wszystkim dzięki szczepieniom. Szczepienia są naszym głównym sposobem zwalczania wirusa i już teraz istnieją wyraźne dowody na to, że te grupy ludności, które zaszczepiono, mają znaczny poziom ochrony przed chorobą. Inwestycje w opracowanie i produkcję szczepionek, które UE i państwa członkowskie poczyniły w 2020 r., oraz podejmowane obecnie działania mające na celu zwiększenie produkcji i dostaw szczepionek do UE przynoszą efekty: wszystkie państwa członkowskie odnotują teraz wzrost dostaw szczepionek – w drugim kwartale 2021 r. spodziewane jest 300 mln dawek obecnie dopuszczonych szczepionek. Szybkie i skuteczne rozprowadzenie tych szczepionek przez państwa członkowskie będzie kluczowym czynnikiem przyczyniającym się do zmniejszenia liczby nowych przypadków, a więc decydującym o tym, kiedy i w jaki sposób będzie można znieść ograniczenia. Jednocześnie higiena i utrzymywanie dystansu fizycznego pozostaną podstawowymi środkami opanowywania wirusa do czasu osiągnięcia wysokiego stanu zaszczepienia.

Przy znoszeniu ograniczeń musimy wyciągnąć wnioski z 2020 r. i uniknąć dodatkowych kosztów związanych z wycofywaniem i ponownym wprowadzaniem ograniczeń. Wszystkie kroki zmierzające do ponownego otwarcia muszą być zrównoważone, aby wzbudzić zaufanie ludzi i zapewnić solidną podstawę odbudowy. Jednym z kluczowych kroków jest Inkubator HERA, który w szczególności ukierunkowany jest na ryzyko, że warianty spowodują ponowny wzrost zakażeń wirusem i ograniczą wpływ szczepionek 1 .

W niniejszym komunikacie zachęca się państwa członkowskie do przyjęcia skoordynowanego podejścia do bezpiecznego ponownego otwarcia oraz określa się kroki i narzędzia, które należy zastosować, aby osiągnąć ten wspólny cel. Każdy krok w kierunku ponownego otwarcia będzie skuteczniejszy i bardziej przekonujący, jeśli zostanie podjęty w ramach ogólnounijnego podejścia do bezpiecznego i zrównoważonego ponownego otwarcia, tj. podejścia, które służy promowaniu celu polegającego na zniesieniu ograniczeń dzięki wspólnemu zestawowi środków opartych na właściwym zrozumieniu, w jaki sposób skutecznie tłumić wirusa i utrzymywać ten stan. Ponowne otwarcie zajmie więcej czasu, będzie więcej kosztować i będzie mniej trwałe, jeżeli państwa członkowskie nie będą ze sobą współpracować; ponadto ponowne otwarcie w skoordynowany sposób zapewnia ciągłość rynku wewnętrznego, który jest nierozerwalnie związany z życiem gospodarczym i społecznym Europejczyków oraz osób, które kontaktują się z nimi czy to w wymiarze handlowym i gospodarczym, czy przez mobilność. Nasza współzależność oznacza, że dopóki niektóre państwa członkowskie stosują ograniczenia, dopóty ograniczony będzie zakres, w jakim inne państwa członkowskie będą mogły skutecznie przeprowadzić otwarcie.

Nasze działania w obrębie UE muszą być dostosowane do postępów na świecie. Zobowiązanie UE do zapewnienia otwartości będzie siłą napędową jej podejścia do stopniowej odbudowy otwartych społeczeństw i gospodarek. Tylko globalne podejście może przynieść rozwiązanie tego globalnego wyzwania, a wspólne globalne rozwiązania są najlepszym sposobem na zapewnienie trwałej odbudowy.

2    WSPÓŁPRACA NA RZECZ PONOWNEGO OTWARCIA

Sytuacja epidemiologiczna w UE i w poszczególnych państwach członkowskich jest zróżnicowana, podobnie jak środki wprowadzone w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa. Jednak jeden z wniosków, jakie wyciągnęliśmy do tej pory, jest taki, że nasza współzależność oznacza, iż nałożenie ograniczeń w jednej części UE ma konsekwencje dla wszystkich jej regionów. Możemy się spodziewać, że tak samo będzie w przypadku łagodzenia tych ograniczeń. Wymaga to wspólnego podejścia, które ukierunkuje działania w całej UE.

Różne ograniczenia stosowane przez rządy państw członkowskich – dotyczące przemieszczania się i podróżowania, spotykania się z przyjaciółmi i rodziną, szkół i uczelni, sklepów, obiektów kulturalnych, restauracji i barów – odegrały kluczową rolę w opanowywaniu wirusa. Wybory dotyczące terminów wprowadzania i kombinacji takich ograniczeń były zarówno reakcją na występowanie wirusa, jak i miały na nie wpływ. Doświadczenia ostatniego roku pokazały korzyści płynące z proaktywnego zarządzania sytuacją zamiast reagowania na sytuację, która wymyka się spod kontroli. To samo zaobserwujemy podczas stopniowej oceny wpływu szczepień na przerwanie łańcuchów zakażeń i zmniejszenie liczby przypadków. Podejmowanie decyzji w oparciu o dowody i solidne wskaźniki epidemiologiczne będzie miało kluczowe znaczenie dla otwarcia we właściwym czasie – kiedy wirus będzie wystarczająco opanowany, by możliwe było rozluźnienie oraz by uniknąć ograniczeń trwających dłużej niż jest to konieczne.

Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) ustanawia dziś ramy, które mają pomóc państwom członkowskim w podejmowaniu takich decyzji. W ramach tego podejścia określone zostaną poziomy odzwierciedlające sytuację epidemiologiczną w każdym państwie członkowskim. Umożliwi to przeprowadzenie symulacji służących pokazaniu, w jakim stopniu poszczególne państwa członkowskie mogą złagodzić środki reagowania bez ryzyka odwrócenia tendencji w rozprzestrzenianiu się wirusa. Jasne orientacyjne progi epidemiologiczne będą wspomagały koordynację, przewidywalność i przejrzystość. Jaśniejsze podstawy naukowe 2 pomogą zrozumieć związek między zniesieniem środków a wpływem na zachorowalność na COVID-19 i umieralność w miarę wzrostu liczby szczepień, a także zarządzać tym związkiem. W kwietniu uruchomione zostanie interaktywne narzędzie cyfrowe opracowane przez ECDC na potrzeby państw członkowskich 3 . Poszczególne państwa członkowskie będą nadal podejmować różne decyzje co do tego, które ograniczenia zastosować i znieść oraz w jakim czasie: ramy pomogą państwom członkowskim w ustaleniu priorytetów w odniesieniu do tych decyzji dzięki zapewnieniu wspólnego zrozumienia prawdopodobnych skutków.

Oparcie się na wspólnej podstawie w postaci uzgodnionych ram pomoże również w osiągnięciu postępów w tym procesie dzięki wzajemnemu zaufaniu między państwami członkowskimi. W przeciwnym razie ostrożność państw członkowskich co do możliwego wpływu sytuacji w innych państwach członkowskich na ich sytuację będzie hamować ponowne otwarcie. Komisja zachęca państwa członkowskie do poparcia tego podejścia i do podjęcia szybkich działań następczych.

Wspólne ramy mogą również przyczynić się do zwiększenia zaufania ludzi do podejmowanych decyzji, co jest niezwykle ważne w sytuacji, gdy w mniejszym stopniu przestrzegają oni ograniczeń z powodu zmęczenia pandemią lub wzrastającego poczucia bezpieczeństwa w miarę upowszechniania się szczepień. Kluczowe znaczenie ma również współpraca w celu zapewniania obiektywnych informacji i przeciwdziałania zalewowi dezinformacji, który hamuje skuteczne kampanie szczepień.

3    BEZPIECZNE PONOWNE OTWARCIE

Bezpieczny powrót do swobodnego przemieszczania się

Dla mieszkańców UE ważnym elementem zniesienia ograniczeń będzie ponowne korzystanie z nieograniczonego swobodnego przemieszczania się i innych praw podstawowych w całej UE. Przy wystarczającej poprawie sytuacji epidemiologicznej skoordynowane podejście do swobodnego przemieszczania się da pewność, że ponowne otwarcie nie doprowadzi do utraty kontroli nad wirusem. Ludzie muszą mieć również możliwość korzystania ze swoich praw przy całkowitym braku dyskryminacji.

Komisja przyjmuje wniosek ustawodawczy ustanawiający wspólne ramy dotyczące zielonego zaświadczenia cyfrowego o szczepieniu, wyniku testu i powrocie do zdrowia. Będzie to skutkowało wprowadzeniem podejścia na szczeblu UE do wydawania, weryfikacji i uznawania takich zaświadczeń, aby pomóc ich posiadaczom w korzystaniu z prawa do swobodnego przemieszczania się w UE, a także ułatwi znoszenie związanych z COVID-19 ograniczeń, które wprowadzono zgodnie z prawem UE. Dzięki temu każdy obywatel UE i członkowie jego rodziny będą mogli otrzymać bezpieczne i interoperacyjne zaświadczenie. Wszystkie państwa członkowskie będą uznawały to zaświadczenie za wystarczający dowód w stosownych przypadkach, aby odstąpić od ograniczeń swobodnego przemieszczania się – takich jak wymogi dotyczące kwarantanny lub wykonywania testów – wprowadzonych w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się COVID-19. Należy podkreślić, że osoby nieposiadające takiego zaświadczenia muszą nadal mieć możliwość podróżowania, a posiadanie zaświadczenia nie jest zasadniczym warunkiem korzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się lub innych praw podstawowych. Ważne jest zaufanie do zaświadczeń, które umożliwi ich uznawanie. Zaświadczenie będzie można wykorzystywać do ustalenia, czy dana osoba może podróżować bez objęcia jej tymczasowymi ograniczeniami, które mogą być wprowadzone w celu powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa, takimi jak przeprowadzenie testu po przybyciu i kwarantanna. Pakiet ten będzie również obejmował obywateli państw trzecich, którzy legalnie przebywają lub mieszkają w UE.

Przedstawiony dziś wniosek jest elastycznym i prostym instrumentem, który będzie dostępny w formie cyfrowej i papierowej. Umożliwi on organom jednego państwa członkowskiego przeprowadzenie w razie potrzeby szybkiej, bezpiecznej i prostej kontroli zaświadczenia wydanego w innym państwie członkowskim. W tym celu wykorzystywana będzie jedynie minimalna ilość niezbędnych danych (np. data szczepienia i rodzaj podanej szczepionki lub data testu na COVID-19). Parlament Europejski i Rada muszą szybko rozpatrzyć i przyjąć ten wniosek, aby możliwe było przygotowanie się na zwiększenie liczby podróżujących w okresie letnim. W najbliższej przyszłości Komisja rozważy również, czy powinna zaproponować zmiany w zaleceniu w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczania swobodnego przepływu 4 . W każdym razie wszystkie wyłączenia dotyczące podróży niezbędnych, takie jak wyłączenia zalecane w odniesieniu do pracowników sezonowych, pracowników sektora transportu lub pracowników przygranicznych, powinny nadal obowiązywać. Zasady uprzywilejowanych korytarzy dotyczące transportu towarowego muszą być również nadal w pełni stosowane we wszystkich sytuacjach, gdy, jako ostateczność, na granicach wewnętrznych tymczasowo przywracane są kontrole.

Wdrożenie przepisów dotyczących zielonego zaświadczenia cyfrowego wymaga również określenia na szczeblu UE i wprowadzenia przez państwa członkowskie spójnych ram technicznych. Powinno to zapewnić interoperacyjność, a także pełną zgodność z zasadami ochrony danych osobowych. Celem powinno być ukończenie tych prac i wprowadzenie systemu do połowy czerwca. W ramach technicznych uwzględnione zostaną globalne starania mające na celu złagodzenie ograniczeń związanych z podróżą: od samego początku należy wziąć pod uwagę interoperacyjność z systemami, które opracowuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Ramy te będą również obejmowały możliwość rozszerzenia na zgodne zaświadczenia wydane w państwach trzecich. Wniosek dotyczący zielonego zaświadczenia cyfrowego jest wystarczająco elastyczny, aby można było uwzględnić nowe dowody naukowe i wytyczne, w miarę jak będziemy dowiadywać się więcej o skutkach szczepień, konsekwencjach nowych wariantów wirusa oraz o tym, w jakim stopniu osoby, które powróciły do zdrowia po zakażeniu, są chronione przed wirusem.

Komisja przyjmuje również analogiczny wniosek dotyczący wydawania zielonego zaświadczenia cyfrowego obywatelom państw trzecich legalnie przebywającym lub mieszkającym w państwach członkowskich, którzy są uprawnieni do podróżowania w obrębie UE 5 . Jeżeli taki obywatel państwa trzeciego posiada zaświadczenie, które jest wystarczająco wiarygodnym dowodem szczepienia lub zostało wydane w systemie interoperacyjnym z ramami zaufania zielonego zaświadczenia cyfrowego, ułatwi to podróżowanie w UE.

Ważnym elementem ponownego otwarcia będzie umożliwienie obywatelom państw trzecich bezpiecznego podróżowania do UE. Turystyka i inne podróże spoza UE są ważnym elementem otwartości UE i powinny dążyć do tego samego celu, jakim jest bezpieczne otwarcie, co inne rodzaje działalności. Istnieją już ramy w postaci zalecenia określającego państwa, w których sytuacja epidemiologiczna pozwala na inne niż niezbędne podróże do UE 6 . Rada powinna nadal zwracać uwagę na rozwój sytuacji w państwach spoza UE, w szczególności w przypadkach, w których można zaobserwować trwały spadek zachorowalności na COVID-19, na przykład dzięki powszechnemu szczepieniu szczepionkami o udowodnionej skuteczności. Innym ważnym czynnikiem będzie niski poziom występowania w państwie trzecim wariantów budzących obawy.

W najbliższej przyszłości Komisja będzie uważnie monitorować funkcjonowanie zalecenia i zaproponuje zmiany odpowiednio do rozwoju sytuacji w tym obszarze. Może to obejmować zmiany mające na celu dostosowanie zalecenia w celu uwzględnienia zielonego zaświadczenia cyfrowego oraz inicjatyw podejmowanych w skali globalnej przez WHO lub Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, co mogłoby we właściwym czasie ułatwić dostosowanie ograniczeń, w przypadku gdy podróżni z państw trzecich będą w stanie przedstawić zaświadczenia potwierdzające odpowiedni status COVID-19 wydane w systemie uznanym za wystarczająco wiarygodny lub interoperacyjny z zielonym zaświadczeniem cyfrowym, gdy będzie ono dostępne w państwach członkowskich UE. Równolegle Komisja ściśle współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, w tym z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju 7 , Światową Organizacją Turystyki ONZ 8 oraz grupą roboczą G-20 ds. turystyki, w zakresie wznowienia i odbudowy światowej turystyki w zrównoważony sposób.

Stosowaniu zielonego zaświadczenia cyfrowego powinna towarzyszyć jasna i przejrzysta komunikacja z obywatelami, aby wyjaśnić zakres i zastosowanie tego zaświadczenia oraz gwarancje ochrony danych osobowych, a także zapewnić ludzi, że jest to narzędzie pomagające w pełnym korzystaniu z prawa do swobodnego przemieszczania się.

Wytyczne dotyczące stosowania testów i kwarantanny wobec podróżnych 9 zostaną zaktualizowane, aby promować bardziej zharmonizowane i przewidywalne podejście do środków stosowanych na granicach, które będzie bardziej zrozumiałe dla podróżnych i dostawców usług transportowych.

Przeprowadzanie testów i ustalanie kontaktów zakaźnych jako narzędzia pomocne w otwarciu

Samo skuteczne szczepienie nie wystarczy do wyeliminowania wirusa. Nadal konieczne będzie monitorowanie sytuacji epidemiologicznej i reagowanie na nią, dlatego też przeprowadzanie testów i ustalanie kontaktów zakaźnych wciąż będą kluczowymi narzędziami. Będzie to szczególnie ważne na etapie ponownego otwarcia, aby zagwarantować szybkie wykrywanie wszelkich nawrotów.

UE opublikowała wytyczne mające stanowić pomoc przy opracowywaniu i wdrażaniu strategii testowania w całej UE oraz zalecenia mające wspierać wspólne podejście do stosowania, walidacji i wzajemnego uznawania różnych testów 10 . Państwa członkowskie prowadzą regularne dyskusje w ramach Komitetu ds. Bezpieczeństwa Zdrowia na temat strategii testowania i nowych testów wprowadzanych na rynek. Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia uzgodnił również wspólny wykaz szybkich testów antygenowych do diagnozowania COVID-19 oraz wybrał szybkie testy antygenowe, których wyniki będą wzajemnie uznawane przez państwa członkowskie 11 . Ponadto Komisja dostarcza obecnie państwom członkowskim 20 mln szybkich testów antygenowych 12 . Dokładność i dostępność szybkich testów antygenowych stale się poprawiają, testy te są coraz częściej stosowane i są przydatne w kontekście ułatwiania świadczenia usług i bezpiecznego podróżowania.

Na rynku zaczynają pojawiać się obecnie testy na COVID-19 do samodzielnego wykonania (zarówno zestawy do samodzielnego pobrania wymazu, jak i zestawy do samodzielnego wykonania testu). Komisja i ECDC analizują te produkty. ECDC opublikuje dziś wytyczne techniczne dotyczące testów na COVID-19 do samodzielnego wykonania, w tym szczegółowe informacje na temat na przykład ich dostępności i możliwego wpływu na wdrażanie środków zapobiegania i kontroli, ich skuteczności klinicznej w porównaniu ze „złotym standardem”, jakim są testy RT-PCR, ich konsekwencji dla sprawozdawczości i nadzoru epidemiologicznego oraz warunków ich właściwego stosowania. Za pośrednictwem Komitetu ds. Bezpieczeństwa Zdrowia Komisja monitoruje, czy i w jaki sposób państwa stosują lub rozważają stosowanie szybkich testów antygenowych do samodzielnego wykonania. 

Jednym z ważnych zastosowań testów jest śledzenie wirusa i jego wariantów w ściekach. Może to szybko i niedrogo dostarczać informacji na temat obecności wirusa, a tym samym na temat jego możliwego nawrotu: monitorowanie zaledwie 6 000 punktów poboru umożliwia śledzenie ścieków wytwarzanych przez 70 % ludności UE. Monitorowanie ścieków może być wykorzystywane do celów prewencji lub wczesnego ostrzegania, ponieważ wykrycie wirusa w ściekach jest oznaką jego możliwego ponownego pojawienia się. Podobnie brak wirusa w ściekach może wskazywać na to, że ludność na danym terenie można uważać za mniej zagrożoną oraz że środki wprowadzone w celu ograniczenia przenoszenia wirusa poskutkowały. Jest zatem niezwykle istotne, aby państwa członkowskie wprowadziły skuteczne systemy monitorowania ścieków zapewniające szybkie przekazywanie odpowiednich danych właściwym organom ds. zdrowia.

Komisja przyjmuje dziś zalecenie mające na celu wsparcie spójnego podejścia do stosowania monitorowania ścieków w celu śledzenia COVID-19 i wariantów wirusa 13 . Zalecenie to jest oparte na wiedzy i doświadczeniu państw członkowskich i zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące projektu sieci monitorowania ścieków i zarządzania nią na potrzeby szybkiego przekazywania danych organom ds. zdrowia. Będzie ono promować stosowanie wspólnych metod pobierania próbek, badań i analizy danych przy wykorzystaniu europejskiej platformy wymiany. Udostępnione zostanie wsparcie finansowe, aby wspierać wdrażanie spójnych strategii i działań w zakresie monitorowania ścieków i nadzór nad nimi w całej UE oraz wzmacniać zdolności państw członkowskich i krajów partnerskich w perspektywie długoterminowej.

Przeprowadzanie testów samo w sobie nie zwalcza chorób zakaźnych. Testy muszą być wykorzystywane skutecznie i powiązane z działaniami następczymi. Ustalanie kontaktów zakaźnych odgrywa kluczową rolę we wspieraniu bezpiecznego otwarcia w miarę poprawy ogólnej sytuacji, kiedy skuteczne zapobieganie rozprzestrzenianiu się bardziej odosobnionych ognisk staje się szczególnie cenne. Aplikacje mobilne do ustalania kontaktów zakaźnych, uzupełniające tradycyjne metody ustalania takich kontaktów, mogą pomóc w przerwaniu łańcuchów zakażeń i ratowaniu życia. Ze względu na zwiększoną zdolność wariantów wirusa do przenoszenia się ważne jest, aby parametry stosowane w aplikacjach były poddawane przeglądowi i w razie potrzeby dostosowywane we współpracy z ECDC i organami krajowymi. Komisja będzie zachęcać państwa członkowskie, by rozważyły wprowadzenie dodatkowych funkcji w celu ulepszenia aplikacji do ustalania kontaktów zakaźnych oraz propagowały te aplikacje i korzystanie z nich. Te dodatkowe funkcje mogłyby na przykład obejmować pulpit nawigacyjny wyświetlający najnowsze informacje na temat sytuacji w zakresie zdrowia publicznego oraz realizacji kampanii szczepień lub powiadamiający użytkowników o tym, że w przeszłości byli obecni podczas wydarzenia lub w miejscu, w odniesieniu do których odnotowano potwierdzone przypadki COVID-19.

Państwa członkowskie gromadzą również za pomocą krajowych kart lokalizacji pasażera („PLF”) dane od podróżnych transgranicznych wjeżdżających na ich terytorium. Wymiana danych między organami państw członkowskich odpowiedzialnymi za ustalanie kontaktów zakaźnych może być szczególnie istotna, gdy podróżni przekraczają granice, przebywając w bliskiej odległości, np. w samolotach lub pociągach. Komisja opracowała platformę, która umożliwia wymianę danych między systemami PLF państw członkowskich.

Aby umożliwić państwom członkowskim wymianę odpowiednich danych pasażerów za pośrednictwem tej platformy, Komisja opublikuje projekt środków mających na celu zapewnienie, aby do czasu rozpoczęcia letniego sezonu turystycznego zgodne z prawem przetwarzanie danych osobowych zostało uregulowane unijną podstawą prawną 14 . Określone w nim zostaną ograniczone i precyzyjne zbiory danych, które mają być wymieniane, a także role i zakres odpowiedzialności poszczególnych użytkowników.

Na potrzeby tych państw członkowskich, które nie posiadają systemu cyfrowych PLF, w ramach wspólnego działania „EU Healthy Gateways” opracowano unijną platformę cyfrowych PLF jako pojedynczy punkt kontaktowy oraz usługi hostingu w chmurze umożliwiające przechowywanie zgromadzonych PLF. Te dwie platformy – platforma wymiany PLF i unijna platforma cyfrowych PLF – są projektami uzupełniającymi się i wzajemnie powiązanymi. Narzędzia te umożliwią szybsze i skuteczniejsze ustalanie kontaktów zakaźnych w przypadku pasażerów transgranicznych.

Dalsza walka z wirusem: środki lecznicze i sprzęt medyczny

Rozwijająca się wciąż terapia przyczynia się do ratowania życia, przyspieszenia czasu powrotu do zdrowia i skrócenia okresu hospitalizacji z korzyścią zarówno dla pacjentów, jak i dla systemów opieki zdrowotnej znajdujących się pod silną presją. Komisja wykorzystuje szereg instrumentów, w tym zamówienia wspólne, aby zapewnić państwom członkowskim dostęp do ograniczonej liczby terapii stosowanych obecnie w leczeniu przypadków COVID-19, a także do programów badawczych. Potrzebne są intensywniejsze i szybsze działania. Wspólna unijna strategia dotycząca leczenia COVID-19 planowana jest na połowę kwietnia. Podobnie jak podejście zastosowane z powodzeniem w przypadku szczepionek będzie ona miała na celu przyspieszenie badań i produkcji, tak aby państwa członkowskie mogły mieć dostęp do wartościowych terapii na wymaganą skalę i w wymaganym tempie. Aby umożliwić szybkie dostawy na dużą skalę w czasie pandemii, wprowadzone zostaną bardziej elastyczne środki regulacyjne dotyczące środków leczniczych takie jak ułatwienia pod względem etykietowania.

Technologia może być również wykorzystywana w inny sposób. Roboty dezynfekujące światłem ultrafioletowym mogą zdezynfekować standardowej wielkości pomieszczenie dla pacjentów w ciągu zaledwie 10 minut i ponad 18 pomieszczeń na jedno ładowanie. Mogą one pomóc w zapewnieniu sterylnego otoczenia w szpitalach bez narażania personelu na niepotrzebne ryzyko. Obecnie realizowany jest program o wartości 12 mln EUR, w ramach którego co najmniej 200 robotów zostanie zakupionych i rozmieszczonych w państwach członkowskich, przy czym sama dostawa robotów ma nastąpić w ciągu 2021 r.

Pomoc najbardziej dotkniętym sektorom w przygotowaniu się do bezpiecznego ponownego otwarcia

Niektóre z najbardziej dynamicznych sektorów w Europie – turystyka, kultura i transport – znalazły się wśród najbardziej dotkniętych pandemią. Im więcej będzie możliwości pomocy tym sektorom w bezpiecznym ponownym otwarciu dla pracowników 15 i społeczeństwa w sposób budujący zaufanie i pewność, tym szybciej te sektory – w których wiele przedsiębiorstw jest bardzo zagrożonych i od których zależy wiele miejsc pracy – będą mogły zacząć się odbudowywać.

Ekosystem turystyczny w Europie uległ poważnemu zakłóceniu. W 12 państwach członkowskich turystyka generuje 10–25 % krajowego PKB, a cztery państwa członkowskie UE znalazły się w pierwszej dziesiątce najpopularniejszych obszarów turystycznych na świecie w 2019 r. pod względem przyjazdów w międzynarodowym ruchu turystycznym i przychodów. Wskutek spadku przychodów o 70 % w 2020 r. i zagrożenia dla nawet 11 mln miejsc pracy 16 usługi świadczone turystom mają najniższy wskaźnik zaufania koniunkturalnego. W 2020 r. liczba noclegów w UE zmalała o 52 %, a liczba pobytów turystów międzynarodowych – o 68 % 17 . Gospodarki niektórych państw członkowskich są również w dużym stopniu zależne od turystyki międzynarodowej i nie są w stanie zrekompensować utraty zagranicznych podróżnych turystyką krajową. Bezpieczne ponowne otwarcie sektora podróży i turystyki umożliwi milionom Europejczyków powrót do pracy i może przyspieszyć odbudowę w wielu regionach UE 18 .

Przywrócenie podróżowania w bezpieczny i przewidywalny sposób wymaga przywrócenia zaufania konsumentów, że ich zdrowie i prawa są chronione. Aplikacja do pobrania Re-open EU będzie w dalszym ciągu dostarczać obywatelom wiarygodnych informacji na temat sytuacji epidemiologicznej i przepisów obowiązujących w całej UE (w tym zielonych zaświadczeń cyfrowych) dzięki ulepszonym, nowym i przyjaznym dla użytkownika funkcjom planu podróży 19 . Jasny, ogólnounijny system mający wzbudzić pełne zaufanie ludzi do standardów zdrowia publicznego może być prawdziwym krokiem naprzód w zapewnianiu przejrzystości podróżnym, a jednocześnie rozwiać pozostałe obawy i otworzyć drzwi nadchodzącemu sezonowi letniemu. W 2020 r. Komisja przedstawiła wartościowe wytyczne dla sektorów transportowego 20 i hotelarsko-gastronomicznego, aby pomóc im zminimalizować ryzyko 21 . Komisja zwróciła się również do Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego o przygotowanie dokumentu normalizacyjnego stanowiącego podstawę protokołów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dla sektora hotelarsko-gastronomicznego, który to dokument będzie dostępny przed latem. To dobrowolne narzędzie pomoże lepiej informować przedsiębiorstwa turystyczne i przygotować je do przyjmowania klientów z zachowaniem pełnego bezpieczeństwa. Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi i odnośną branżą, aby zapewnić udane wprowadzenie tego „unijnego znaku zdrowia w sektorze turystyki”.

Komisja, państwa członkowskie i branża powinny dalej współpracować w zakresie kampanii informacyjnych mających na celu przywrócenie zaufania Europejczyków, ale także podróżnych z krajów trzecich, do bezpiecznego podróżowania w Europie.

Trzecim krokiem mającym pomóc sektorowi turystycznemu w przygotowaniu się do bezpiecznego otwarcia jest dalsze wspieranie przedsiębiorstw w terenie, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) i mikroprzedsiębiorstw, w utrzymaniu usług bezpiecznych z punktu widzenia COVID-19 i dostosowaniu produktów turystycznych do nowych realiów. Państwa członkowskie mogą uruchomić wsparcie i inwestycje na rzecz najbardziej dotkniętych sektorów i regionów w ramach inicjatywy inwestycyjnej w odpowiedzi na koronawirusa 22 i REACT-EU, natomiast Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz fundusze polityki spójności przyczynią się do trwałej odbudowy sektorów, które ucierpiały najbardziej. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego na lata 2021–2027 obejmuje cel szczegółowy polegający na wsparciu rozwoju gospodarczego i włączenia społecznego w kulturze i turystyce. Komisja udostępni przewodnik po funduszach UE, aby pomóc zainteresowanym podmiotom z sektora turystyki w określeniu najistotniejszych źródeł środków unijnych na potrzeby ich projektów i inwestycji.

Jedną z najbardziej widocznych oznak ponownego otwarcia będzie ponowny wspólny udział w wydarzeniach kulturalnych, wizyty w obiektach kulturalnych i obiektach dziedzictwa oraz turystyka kulturalna. Będzie to miało również zasadnicze znaczenie dla przetrwania gospodarki kulturalnej i kreatywnej, która szczególnie mocno ucierpiała w wyniku ograniczeń wprowadzonych w celu opanowania pandemii. W 2020 r. sektor ten stracił około 31 % przychodów, przy czym największy spadek odnotowano w przypadku sztuk widowiskowych (o 90 %) i muzyki (o 76 %) 23 . Również w tym obszarze wspólne podejście i wspólne wskaźniki pomogą w podejmowaniu decyzji o zniesieniu ograniczeń poprzez budowanie wśród publiczności i odwiedzających zaufania, że otwarcie odbywa się w sposób odpowiedzialny. Komisja wykorzysta istniejące struktury i sieci współpracy 24 do wymiany informacji na temat bezpiecznego ponownego otwarcia sektora kultury. Aby lepiej koordynować środki państw członkowskich na rzecz bezpiecznego wznowienia działalności w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, Komisja opracuje wytyczne dla sektorów muzyki (festiwale, miejsca wydarzeń), usług audiowizualnych (festiwale i targi filmowe, kina, plany produkcyjne), sztuk widowiskowych (festiwale, miejsca wydarzeń), przestrzeni wystawienniczych, takich jak muzea lub galerie, bibliotek i obiektów dziedzictwa kulturowego.

Turystyka kulturalna przyczynia się do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, a czterech na dziesięciu turystów wybiera miejsce docelowe na podstawie oferty kulturalnej. Komisja rozpocznie specjalną unijną kampanię w mediach społecznościowych poświęconą zrównoważonej turystyce kulturalnej, mającą na celu promowanie obiektów dziedzictwa kulturowego UE i szlaków kulturowych w UE, a także wydarzeń kulturalnych i festiwali. Nowe inicjatywy otrzymają wsparcie, gdy pozwolą na to warunki, w ramach programu Erasmus+ i jego działania DiscoverEU promującego odkrywanie przez młodzież dziedzictwa kulturowego Europy podczas podróży koleją w trakcie Europejskiego Roku Kolei i po jego zakończeniu.

Wzmacnianie globalnej odporności na COVID-19

Trwałe rozwiązanie problemu COVID-19 w UE zależy od postępów na szczeblu światowym. Żaden kraj ani region na świecie nie będzie chroniony przed tą chorobą, jeżeli nie zostanie ona opanowana na szczeblu światowym, a tylko globalne podejście może przynieść rozwiązanie globalnego kryzysu. Dopóki wirus będzie się rozprzestrzeniał, koszty ludzkie będą rosły: na świecie odnotowano już prawie 120 mln potwierdzonych przypadków, a liczba zgonów przekroczyła 2,6 mln. Dalsze rozprzestrzenianie się wirusa oznacza również ciągłe ryzyko nawrotu pandemii oraz pojawienia się nowych wariantów, które mogą przełamać obronę zapewnianą przez szczepionki. UE ma obowiązek zwalczać COVID-19 na całym świecie, do czego się zobowiązała, a ponadto leży to w jej interesie.

UE jest liderem działań w ramach reakcji międzynarodowej. Udzieliła partnerom międzynarodowym i państwom na całym świecie konkretnego wsparcia finansowego, wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych i rzeczowego. Do tej pory w ramach tego podejścia „Drużyna Europy” 25 przeznaczono łącznie ponad 40 mld EUR na wsparcie międzynarodowe w walce z COVID-19.

Podobnie jak ma to miejsce w UE, zrównoważone podejście musi opierać się na szczepieniach. Dlatego też UE zdecydowanie wspiera prace w ramach COVAX nad wprowadzeniem szczepionek na całym świecie: dzięki środkom finansowym w wysokości ponad 2,2 mld EUR Unia i państwa członkowskie jako „Drużyna Europy” są jednym z głównych podmiotów wspierających COVAX, globalną inicjatywę na rzecz zapewnienia sprawiedliwego dostępu do szczepionek; UE wezwała również wszystkich partnerów do przyłączenia się do tej inicjatywy. W ramach programu COVAX rozpoczęto dystrybucję dawek szczepionek i na pierwszą połowę 2021 r. planuje się udostępnienie szczepionki wszystkim krajom o niskim i średnim dochodzie. Powinno to wystarczyć do zaszczepienia wszystkich pracowników sektora zdrowia i co najmniej 3 % ludności tych krajów, a przed końcem roku odsetek ten powinien wzrosnąć do co najmniej 20 %. Bufor humanitarny w wysokości 100 mln dawek wraz z przejrzystym mechanizmem przydziału pomoże zapewnić sprzyjający włączeniu dostęp słabszych grup społecznych do szczepionek.

UE i jej państwa członkowskie ustanawiają skoordynowane podejście europejskie do dzielenia się szczepionkami przez utworzenie unijnego mechanizmu dzielenia się szczepionkami w oparciu o zasady sprawiedliwości, stopniowego zwiększania, ograniczenia marnowania szczepionek do zera oraz podejście „Drużyna Europy”. Celem jest dalsze wspieranie istniejących inicjatyw dwustronnych państw członkowskich i wykraczanie poza nie, a także utworzenie i zwiększanie puli unijnej zasilanej w sprawiedliwy sposób przez części dawek od państw członkowskich. Mechanizm ten zostanie uruchomiony i będzie stopniowo rozbudowywany w miarę poprawy dostępności szczepionek i ustalania celów ilościowych. Szczepionki będą w pierwszej kolejności przekazywane za pośrednictwem COVAX, lecz nadal również będzie można udostępniać je bezpośrednio państwom, ze szczególnym uwzględnieniem Bałkanów Zachodnich, krajów objętych europejską polityką sąsiedztwa i Afryki. UE będzie również w dalszym ciągu ułatwiać koordynację i logistykę oraz współfinansować transport szczepionek za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności. 

Równocześnie UE i jej państwa członkowskie jako „Drużyna Europy” będą nadal wspierać gotowość na strategie szczepień i ich realizację na szczeblu krajowym i regionalnym, zapewniając wspólne działania w partnerstwie z podmiotami regionalnymi i światowymi, w tym podmiotami zajmującymi się pomocą humanitarną. W dłuższej perspektywie niezbędna będzie współpraca z krajami partnerskimi – zwłaszcza w Afryce – w celu wzmocnienia systemów opieki zdrowotnej i produkcji, w tym zdolności w zakresie szczepionek, diagnostyki i środków leczniczych.

Zwiększenie skali produkcji szczepionek na szczeblu globalnym i dostarczanie ich do państw potrzebujących wymaga intensywniejszej współpracy międzynarodowej między organami publicznymi, podmiotami opracowującymi szczepionki i producentami tych środków, aby zapewnić dobrowolne licencjonowanie na potrzeby niezbędnego transferu wiedzy technologicznej. UE wspiera takie starania, w tym w ramach Światowej Organizacji Handlu. Będzie angażować się w działania z innymi państwami produkującymi szczepionki, aby uniknąć zakłóceń w ściśle zintegrowanych łańcuchach dostaw. UE zapewni również, aby jej system przejrzystości i udzielania zezwoleń w odniesieniu do wywozu szczepionek przeciwko COVID-19, w którym przewidziano szereg wyłączeń 26 , był stosowany w równy i sprawiedliwy sposób.

Gotowość do reakcji na ponowny wzrost zachorowań na COVID-19

Wprowadzane kluczowe środki ochrony zdrowia – szczepienia, testy i ustalanie kontaktów zakaźnych oraz gotowość na nowe warianty – dają dużą pewność, że odwrócenie postępów obserwowane w pewnych okresach ubiegłego roku jest mniej prawdopodobne. Z doświadczeń związanych ze złagodzeniem ograniczeń, po którym nastąpił ponowny wzrost zakażeń wirusem, wynika jednak, że ważnym elementem budowania zaufania jest wiedza, że w przypadku takiego ponownego wzrostu, np. wskutek pojawienia się nowego wariantu, UE i państwa członkowskie będą gotowe do działania. Opisane powyżej ramy ECDC będą miały szczególną wartość, gdyż będą pomocne w szybkiej identyfikacji ryzyka ponownego wzrostu zakażeń oraz w określeniu najbardziej odpowiednich ograniczeń, które należy zastosować.

Jeśli chodzi o reakcję w kontekście zdrowia, Komisja nadal wspiera państwa członkowskie za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności. Jego całodobowe Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego może w ciągu kilku godzin ułatwić i sfinansować wysłanie zespołów ratownictwa medycznego (jak w niedawnym przypadku wysłania rumuńskich, duńskich i belgijskich lekarzy i pielęgniarek na Słowację), krytycznego sprzętu medycznego, szczepionek (przykładowo Francja ostatnio podzieliła się dawkami ze Słowacją i Republiką Czeską) oraz środków ochrony osobistej (w tym z zapasów medycznych w ramach rescEU). Instrument wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych umożliwia szybkie transgraniczne przemieszczanie pacjentów, aby zmniejszyć presję na placówki opieki zdrowotnej.

W dłuższej perspektywie UE musi również wprowadzić silniejsze ramy na rzecz odporności i gotowości na wypadek przyszłych pandemii. Jest to już cel wniosków dotyczących Europejskiej Unii Zdrowotnej, jak również prowadzonych obecnie prac nad urzędem ds. gotowości i reagowania na wypadek stanu zagrożenia zdrowia. Do działań tych przyczyni się również trwający przegląd Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności. Wnioski dotyczące Europejskiej Unii Zdrowotnej, które mają na celu wzmocnienie unijnych ram bezpieczeństwa zdrowotnego, należy przyjąć możliwie jak najszybciej. Komisja przedstawi wizję odporności i gotowości w komunikacie dotyczącym wyciągniętych wniosków, o który zwrócili się członkowie Rady Europejskiej. 

UE powinna również zastanowić się, czy powodzenia innych kroków nadzwyczajnych podjętych w ciągu ubiegłego roku – takich jak system uprzywilejowanych korytarzy – nie należy umocnić przez ustanowienie ram, które można by uruchamiać w odpowiedzi na wszelkie nowe kryzysy. Przyszła strategia dotycząca strefy Schengen będzie również okazją do wprowadzenia solidnych mechanizmów planowania ewentualnościowego i koordynacji w odniesieniu do środków dotyczących granic wewnętrznych i zewnętrznych, przy czym należy uwzględnić doświadczenia związane z kryzysem i konieczność ograniczenia – w miarę możliwości – wszelkich ewentualnych zakłóceń swobodnego przepływu i funkcjonowania jednolitego rynku.

4    DALSZE DZIAŁANIA

Najbliższe miesiące pandemii COVID-19 będą wymagać podjęcia zdecydowanych działań w celu zapewnienia trwałego i bezpiecznego ponownego otwarcia naszych społeczeństw i gospodarek. Konieczne są skoordynowane działania na wszystkich szczeblach, aby zapewnić jak największą skuteczność podejmowanych kroków pod względem ograniczania liczby zakażeń wirusem, wspierania ludzi i przedsiębiorstw oraz umożliwiania naszym społeczeństwom powrotu do normalności. Komisja wzywa wszystkie instytucje UE i państwa członkowskie do kontynuowania wspólnych wysiłków: szczególnie ważne jest wzmocnienie działań w zakresie komunikacji.

(1)      „Inkubator HERA: wspólne antycypowanie zagrożeń związanych z wariantami COVID-19”, COM(2021) 78, 17 lutego 2021 r.

(2)      Zestaw narzędzi do analizy scenariuszy COVID-19, który opracowało Wspólne Centrum Badawcze Komisji, zapewnia już interaktywne narzędzia do symulacji skutków strategii szczepień w połączeniu z różnymi środkami na szczeblu krajowym i regionalnym.

(3)      Będzie ono zaprojektowane w taki sposób, aby decydenci i pracownicy publicznej opieki zdrowotnej w państwach członkowskich mogli, jeśli sobie tego życzą, korzystać z własnych szacunków w odniesieniu do efektywnego współczynnika reprodukcji i stanu zaszczepienia lub posługiwać się szacunkami ECDC.

(4)      Zalecenie Rady (UE) 2020/1475 z dnia 13 października 2020 r. w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczania swobodnego przepływu w odpowiedzi na pandemię COVID-19.

(5)      Na podstawie art. 77 TFUE (podstawa prawna Schengen).

(6)      Zalecenie Rady (UE) 2020/912 z dnia 30 czerwca 2020 r. w sprawie tymczasowego ograniczenia innych niż niezbędne podróży do UE oraz ewentualnego zniesienia takiego ograniczenia.

(7)      http://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/covid-19-international-mobility-and-trade-in-services-the-road-to-recovery-ec716823/

(8)      https://www.unwto.org/unwto-convenes-global-tourism-crisis-committee

(9)      https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/guidelines-covid-19-testing-and-quarantine-air-travellers

(10)

     Zalecenie Komisji (UE) 2020/1595 z dnia 28 października 2020 r. w sprawie strategii przeprowadzania testów na obecność COVID-19, w tym szybkich testów antygenowych (C(2020) 7502).

(11)      https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/preparedness_response/docs/covid-19_rat_common-list_en.pdf

(12)

     W dniu 18 grudnia 2020 r. Komisja podpisała umowę ramową z firmami Abbott i Roche, umożliwiającą zakup ponad 20 mln szybkich testów antygenowych za kwotę do 100 mln EUR, finansowaną z instrumentu wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych.

(13) C(2021) 1925.

(14)   https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives?frontEndStage=ISC_WORKFLOW

(15) https://oshwiki.eu/wiki/COVID-19_—_Powrót_do_miejsca_zatrudnienia_—_dostosowywanie_środowiska_pracy_i_ochrona_pracowników

(16)      W szczególności w przypadku osób młodych (13 % pracowników w wieku poniżej 24 lat) i kobiet (59 % pracowników).

(17)      Źródło: Eurostat.

(18)      W dniu 13 maja 2020 r. Komisja przyjęła zestaw wytycznych i zaleceń w ramach pierwszego pakietu dotyczącego turystyki i transportu: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/QANDA_20_870.

(19)      https://reopen.europa.eu/pl/

(20)      C(2020) 169/02.

(21)      Wytyczne UE dotyczące stopniowego wznawiania usług świadczonych turystom oraz protokołów zdrowotnych w placówkach branży hotelarsko-gastronomicznej, C(2020) 3251.

(22)      https://cohesiondata.ec.europa.eu/stories/s/4e2z-pw8r

(23)      https://www.rebuilding-europe.eu/

(24) Na przykład Creatives Unite – platforma tworzona przez sektor kultury i sektor kreatywny oraz na ich rzecz, https://creativesunite.eu/

(25)      Unijne podejście „Drużyna Europy” jest podejściem, w ramach którego gromadzi się wkłady wszystkich instytucji UE i łączy środki uruchomione przez państwa członkowskie UE i instytucje finansowe przy jednoczesnym poszanowaniu kompetencji i procedur decyzyjnych UE, w tym zasad głosowania, ustanowionych w Traktatach UE.

(26)      Wyłączenia obejmują w szczególności dostawy do krajów o niskim i średnim dochodzie wymienionych w wykazie zobowiązań COVAX oraz wywóz szczepionek zakupionych lub dostarczonych za pośrednictwem COVAX.